Hei, tun hnaiah ‘Mizo tawng’ dinhmun a derthawn thu mi tam takin an rawn tlangaupui a. Thahnemngai takin kan Mizo tawng hman dik loh thinte inhrilh hriain a dik zawk kan inzirtir mawlh mawlh hlawm a. Hawrawp kim thlap thlapa ziak thin turin kan inngen tliar tliar bawk a. Tih nuam leh thuawih thei tak Mizo kha kan ni bawk a, ngawhngawl chhuah lovin kan zawm leh ta dual dual mai. A lawmawm takzet a ni. A nawlpui chuan ziah dan dik (zawm tur leh tur loh, punctuation mark hman dan tur) la thiam chiah lo mah i la, kan thiam tawka thain ziah kan tum deuh theuh niin a lang. Thil lawmawm tak a ni a, hmasawnna ropui tak pawh a ni. Chutih rual chuan, Mizo tawng thiam tak tak nia kan hriatte pawh an pheikhai a rual hleithei tlat lo erawh hi chu a zia lo ngawt mai. Eng emaw hlekah kan inhnial nghal titih zel mai hi chu a hahthlak lam deuh a ni. Thiam inti, hria inti lah hi kan tam angreng bawk si a. A tu ber hi nge zui tur tih pawh hriat thiam a har thin khawp mai. Social media hrang hranga group thenkhatah lah hian, dik ber, hre ber nih tum ang hrimin kan inhnial ang tak luih luih a. A luhaithlak angreng khawp mai. Thumal phel darh: Mi thenkhat lah hian kan chikin kan chhui peih leh lutuk deuh a, kan thumal awm tha hle hle lai hi kan ti-sawngkawn zo dawn takngialin a lang! Mizo hian tawngkam bungrua bik, thumal hman dan sa kan nei ve hrim hrim a. Chu chu a awmzia kan hriat a, a hman dan kan thiam chuan a tawk em em a ni. “He thumal hi eng nge a chhan. . ?” tih kual duah kher a tul lo. Thlangra te hi, ‘Eng nge thlang? Eng nge ra?’ tia eng emaw tak awmze neihtir tum ang hrima chip vak chi a ni lo. Thlangra chu thlangra a ni mai. Kan sawi ruala kan mitthlaa lo lang, hnang hmanga tah buhthleina/thapna hi a ni mai. Hmangaihna te hi, ‘hma’ leh ‘ngaih’ hi phel darha a awmzia zawn chhuah tum tal a tul lem lo. Tin, sap tawng thumal mil tura Mizo tawng hi her rem tum tlat pawl kan awm leh thin. Sim hmak chi a ni. Sap tawng hmanga Mizo tawng hi chher chawp a ni lo. Sap missionary-te’n hawrawp min chhersak khan, kan tawng awm sa milin ziah dan tur min siamsak a ni mai. Tin, awmna hmun a inan loh avanga thil thuhmun si sawi dan inang chiah lo kan nei nual. Hei hi ‘a dik lo’ intihsak ngawt kan ching. Awmna hmun a zirin tawngkam bungrua bik a awm thin. Heng hi inpawmsak tawn thiam i la, kan tawng a lo hausa leh sawt dawn a ni mai a. Entirna’n: nunhlei, ninhlei, inhlei tih ang te, awhfik, awhthik tih ang chi te hi. Kan tawng kalphung. . .: Sawi tawh ang khan, Mizo hian thil sawi dan hmang kan nei ve hrim hrim a – bal chu ba ne, ba pui, ba sai-ke tih ang chi te, khuai pawh khawizu, khawithlar. . . Pakua pawh pakaw hmun te kan tih daih hi. Heng ang chite hi tihdik phet tuma a dik lohna zawn chiam a tul lem lo. Kan tawng kal dan phung a ni ve mai. Mitthi vuina vela kan puan leklam tak mai, puan dum sen rang te hi, ‘Pawndum’ kan tih hian puan dum satliah kan sawina a ni lo a, a that tehlul nen, “Eng nge ‘pawn’ a nih bikna?” ti pawlte hi kan han awm leh tal a. Kan khawlhkhamin kan khamawm seng teh e. Aw nge AW. . . ? Hnam thenkhatin an neih ve lem loh, hawrawp pahnih inbelhbawm hawrawp pakhat anga hman kan nei a – AW, CH, NG. Heng hmang hian dikna changchawiin, kan lo ziah dan sa rawn tihdanglam tum mi thenkhat an rawn chhuak mek. Hawrawppui-ah ‘AW, CH, NG’ hawrawpte-ah ‘aw, ch, ng’ chu a ni ngei mai. Chumi avanga thu bultanna apianga ‘Aw, Ch, Ng’ aia ‘AW, CH, NG’ hman thlap thlap duhte an ni, heng mite hi. Khawvel hian ziak loh dan, ziah dan phung kan nei ve a ni tih pawm i la. Hawrawppui hmanna a nih avanga hawrawp pahnih tihlen zel hi a mawihnai (smart) lo. Chuvang chuan, khawvel pumin kan hman dan tlanglawn anga ziah ve mai hi a pawina leh that lohna a awm lo bawk a, zawm ve mai hi a tha a ni. Tih leh si-ah chuan, hawrawp min chhersaktu Pu Buanga te ngei ngei pawh khan, an siam ang taka dikin an hmang hleinem. Khawvel tih dan phung tha zawk, nakin zel thleng pawha fuh zawk tur nia an hriat avangin an lo hmang lui a ni maithei asin – tu nge hria? Chutih laia keini, lehtawng kawi khat pawh chher chhuak mang hlei lovin, ‘ka chuti e, ka khati e,’ lo tih ve tlat hi a zahzum loh thlak em mai. Pau tihkhauh tlatna chi pawh niin ka hre lo e a. Tlawmah la lova tlawmngaih chhuaha ngawih bopui daih chi. Heng hawrawpte hi a nihna dik tak anga hman hun chu kan nei tho: Thupui (heading) angah te, hawrawppui veka kan ziah chang te’n. Hng, Nh, Mh. . .: A chunga kan sawi tak ang deuh khian, tun hnaiah tu tute emaw an rawn harh thar a. Kan Mizo tawng ziah dan dik tawk lo an rawn hmuh chhuah belh zel a, a lawmawm tak tak. Mahse, an thil hmuh chhuah thar hi, beng tivartu atan baka hman chi a ni tlat tawh lo. “Thumal thenkhat, ‘Ngh, Hn, Hm’ ang chia intante hi ‘Hng, Nh, Mh’ tia ziah zawk tur a ni,” an ti! Entirna’n: Nghenchhan chu Hngenchhan, Hnim-hnah chu Nhim-nhah, Hmui-hmul chu Mhui-mhul tiin. Ngun taka han chik a, kan hmui phun dan te han zirchian chuan a dik hmel viau mai. Mi tam tak chuan an sawi hi kan tawmpui a, dik kan ti. Mahse, han hman zui chi ni-ah kan hre tlat lo. Dik lo kan tih vang pawh ni lovin thil thui zawk kan thlir vang a ni. Mizovin hawrawp kan neih tirh atanga kan lo hman dan sa hi thlakin, tuna dik zawk nia kan hriat chhuah thar ang hian hmang ta i la, kan thu leh hla (literature) hi a buai nuai ang a, ngai kan awh leh thei tawh kher lo mai thei. Chu vang chuan, dik zawk nia kan hriat thar ang hi hman ngam chi a ni tlat lo. A chhuanmang rorel tlat. Tuna kan hman dan sa hian harsatna min siam chuang nem mawle. Dik zawk nia kan hriat tak ang hian hmang dawn ta i la, thangtharte chuan an thiam leh thuai tho mai thei. Mahse, kan lehkhabu chhuak tawh khati zozai kha an han keu let ang a, a buaithlak khawp ang. Chu vang chuan he thil pawh hi sawi zui fo loh a him zawk awm e. Heng thil lo phurpuitute pawh kha, ngawih lo chuh tawh hram zawk teh u. Mi fing chuan ngawih hun a hria, an tih thin kha maw. Dik ber, thiam ber: Sawi leh sawi hnu, Mizo zingah hian dik ber nih tum ang hrima thiam ber leh hre ber emaw inti hi kan tam lutuk deuh a, a buaithlak tlat zel. Mahni tan hmun sawh sawn hreh ngawih ngawih, thiamchang zawk nia inngai tlat, mahni tanchhan dinchan (champion)-pui tum bur chi hi kan awm leh thin. Chu chuan mi dang tan harsatna leh buaina a thlen fo a ni. Rilru nghet pu mi tih vanga inphahhniam thei lo nih hi, mi rilru le lo nihna a ni kher lo tih te pawh i hria ang u. Dikna te hi kan han changchawi thin tak na a, a hun lova dik tum hi tul lo leh tangkaina nei lova buaina thlentu mai a nih chang a awm fo.