DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
A tlem zawkin min awp a ni lo maw? - P.C.Lawmkunga
May 12, 2019

Kan inthlang a, MP/MLA bial la tam ber party-in sawrkar a siam a, party pakhatin sawrkar a siam zo lo a nih pawhin an intêlkhawm a, intâwm sawrkar Coalition an siam leh mai a. Chutiang pawh an ti thei lo a nih chuan Dan Siamtu Pawl awm thei lovin President emaw Governor-in emaw sawrkar hnathawkho (bureaucrats) hmangin sawrkar an khalh ve mai hi a ni a, kan hre theuh awm e. Mipui mimirin kan ngaihdanah chuan eng party pawhin sawrkar siam se, mipui duhthlan, a tam zawkin an thlan niin kan hria a, kan ngaih a tha thawkhat viau zel a. Mahse, ngaihtuah chian chuan kan chunga rorel thin party-te hi mipui tam zawk emaw, voter tam zawkin emaw kan thlan te an lo ni miah lo va, Assembly seat emaw Parliamentary bial emaw la tam zawk party an nih avanga chutianga sawrkar siam ta chu an lo ni zawk tih hi kan hriat a tha khawp mai.
Entir nan, Mizoram Assembly inthlan hnuhnung ber 2018 khan seat 26 latu MNF Party chuan vote tla zawng zawnga za zela 38.44 chauh a hmu a (Aizawl Post December 12, 2018). Chu mi awmzia chu vote tla zawng zawng atangin a chanve 50% pawh a hmu pha hauh lo tih hi a ni. MNF vote lo tu te percent chu 61.56 lai a ni tihna a ni. Mahse, Parliamentary democracy system hmanga kan kalphung angin seat an lak tam ber avangin sawrkar an siam ta a. Chutiang chuan sawrkarna siamtu MNF hian Mizo voters zinga a chanve an chang zo miah lo tihna a ni. Mahse, kan sawi tawh angin kan democracy kalphung leh election law ang chuan party mala seat la tam ber an nih avangin sawrkar an siam ta a ni a, hei hi India ram kalphung, parliament thlenga kan hman chu a ni. Tunah pawh MP thlan result a lo chhuak ang a, sawrkar siamtu party khan vote tla zawng zawngah 50% an hmuh loh pawhin a mak lo vang.
Kum 2014 Lok Sabha inthlan result-ah khan BJP hian a malin seat 282 zet a hmu a, mahnia sawrkar siam thei var var a ni. Mahse, an vote share chu 31.34% chauh a ni (2014 Indian general election http://en.m.wikipedia.org). Kum 2013-a Mizoram State Assembly inthlan khan Congress chuan seat 33 a la a, an vote share chu 44% chauh a nih chuan, voters 56%-in Congress an duh loh tihna a ni thei ang. Mahse, seat la tam ber an nih avangin sawrkar an siam thei si a ni.
Chuvang chuan kan chunga roreltu party-te hian “Mipui thlan, mipui zinga tam zawkin an duh” nia an inngai a nih chuan a dik hauh lo. Eng issue lian emaw vanga sawrkar dinglai demna a awm phei chuan mipui mimir, party nei ve lem lote khan rorel lai party kha inthlan lehah an vote tla leh dup thei bawk. Party engmah hi anmahni party elector-te vote ngawr ngawra tling an awm mang lo vang, party tan lam nei lote thlêk lam hi a pawimawh khawp a ni. Mahni party mi leh sate chauh vote-a tlin theih tur ni se, hahthikûla campaign buai a ngai nâng. Mahse, party ruih chilh ve loho vote kha a hlut tak em avangin chu chu party tinten an inchuh ngar ngar a ni ta ber a ni. Chutiang chiah chuan Congress sawrkar pawh kha mipuiin an kham tawh viau a niang, MNF party tan hrim hrim vang ni lovin “Tan lam nei lo pawl” khan Congress vuak thlak nan MNF an vote duak a ni mai thei. Chuti chung pawhin Mizorama voter zawng zawng atangin MNF hian 38% chauh an hmu a, chutah pawh chuan an party mi leh sa ni lo vote a tel teuh ang-a hmaa sawi tawh ang khan Congress ningho vote kha an hui teuh vang tih a rinawm.
Hetianga inthlan kalhmang hi First Past The Post (FPTP) an tih India ram, United Kingdom leh khawvel sawrkar tam taka an inthlan dan a ni a. Chuvangin hei hi majoritarian votes hmuh vang ni lovin, plurality votes hmuh vanga eng Party-in emaw sawrkar siam ta mai an ni a, ngaihtuah chian chuan dikhlel ang reng deuh a ni. Kum 2005-a UK inthlanpui pawh khan Labour Party vote share chu 36% chauh a ni a, seat 355 an la thung a. A dawt chiahtu Conservative Party chuan vote share 33% neiin seat 198 chauh an la thei (First-past-the-post v.. https://en.m.wikipedia.org). Heta lang ta chu vote share inthlau vak lo pawhin seat hmuh a inthlau thei hle tihna a ni. He voting system FPTP hian that lohna pakhat a neih chu hei hi a ni. Voter-te khan tling se an tih party emaw, candidate emaw kha tling dawna an hriat loh chuan a tling tura an rin kha vote mai an ching a. Chuvangin candidate rin kai pahnihna vote leh candidate dang hmuh tur vote tam tak kha, a tling tura rin candidate bawmah a tla vak thei a ni. Hei hi tactical voting an ti. Tin, voters darhsarh lutuk, bial tina insem darh tlin pui tham si lohte aiin bial tlem zawka insawrbing voter khan seat an la nual duh viau bawk. Mizoramah pawh hian a ni ve mai lo maw?
Chuvangin, hetianga kan thlan chhuah party leh member-te hian mipui tam zawkin an thlan an ni hauh lo tih a lang reng a. Mahse, hei aia tha inthlan dan kan la duan chhuah si loh avangin hetiang hian kan kal zel dawn a ni. Chutih lai erawh chuan hetianga kan thlan tlinte hian “Kei ber emaw” tia an rorel chhunga inluling vak tur an lo ni reng reng lo va. Mipui tam zawk aiawh zo lo, seat tam zawk lak vang maia rorelna thutphaha thu an ni tih hi an hriat fo a pawimawh khawp ang. Tuna central sawrkara roreltu BJP majoritarian vote nei lo sawrkar chet dante pawh khu mipui tam zawk duh dan ni lovin a tlem zawk ngaihdan a ni dawn a ni. Entir nan, CAB te hi mipui tam zawk ngaihdan a ni hauh lo vang. Uniform Civil Code emaw, Ayodhya-a Hindu Temple sak emaw, bawng talh khap emaw te hi India ram mipui tam zawk duh dan a ni ang em? Kan naupan lai atanga kan lo ngaihsan em em school-a a chanchin kan zir thin India ram PM hmasa ber Jawaharlal Nehru, zalenna sualtu ropui ber zinga mi an han thlau thla em em a, Sardar Vallabhai Patel-a an chawi sang vakte khu India ram mipui tam zawk ngaihdan a nih kan ring em? Kha daih kha a nia sin. Mi tlem zawkin an thlan pawh ni se, mipui mamawh kawng tha, ei leh bar hnianghnar, khawsak phung muanawm, law & order te min pe a nih chuan mipui kan lungawi mai (hei hi mi tam berin dan leh thupek, tiin an let chhuak fo hi ka sawisel thin a. He thu hlawm phrase-in sawi tum chu harsatna leh buaina awm lova khawsak phung kaltluang sawina mai a ni, tih hi min pawmsak duh hauh lo. Dan leh thupek an ti zel rih). Chuti a nih lohva an party hming mawina tur emaw, Minister tlemtein an duh dan emaw a nih vanga mipui ngaichang lek lova thil an ti a nih chuan anmahni vote lo tu hi an tam zawk a ni tih an hriat a tha hle ang. Khuahkhirhna nena zu zawrh kha Mizo mipui tam zawkte duh dan a ni em? Chutiangin Mizoram Institute of Medical & Educational Research hming holam deuhva thlak tum ngawtte hi Mizo mipui tam zawkte duh dan a ni ang em? “New Capital” tih leh “New Secretariat” tih hming ringawta buai hi a rilru têt thlak viau em ni? Hetiang hian mipui nei tlem zawk party hian a tam zawk mipuite hi min zah lo va, min ching let fo dawn a nih chuan kan hmabak chu a êng lo viau ang.
Theih chu ni se, eng sawrkar pawh hi an term chanve-ah hian bûk lehin referendum emaw hmanga mipui ngaihdan lak leh dan hi awm se. Chutiang bûknaa an tling lo a nih chuan tla tawp se, tih ngawt theih chu a ni lo vang a; mahse, an kal dan dik lo kha mipuiin an duh lo tih kha hre tal se. Inthlan leha tla mai tur an nih hriattir thin ila. USA leh ram changkang dangah khu chuan an sawrkar ding lai a la popular leh ’lar lo hriat nan ratings survey te an nei thin a nih khu maw le. Hetiang deuh tal hian tih ve dan awm se, mipui tlem zawk thlawp central leh state sawrkarhote hian an kal danah an fimkhur phah deuh chuan a rinawm a ni. Engnge in ngaih ve dan le?

Latest News & Chhiar Hlawh