DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Article : HMATHLIR
Jul 21, 2023

- Lalhmingmawia

Kumin 2023 hi Mizoram inthlanpui kum a lo ni leh ta reng mai. Political party hrang hrangte hnehna chan ngei tumin an in buatsaih nasa ta hle mai. A ngaihnawm leh tan ta viau a. Manifesto leh ram tana hmathlir te pawh a ngaihnawm hle mai, a tak ram a chan leh chan loh chu thuhran nise. Mizote hi a nawlpui hian politics-ah hian kan harh vang tha hle mai a, kan ram inkaihhruai dan pawh tha tihdan ngaihdan tha tak tak nei deuh vek hnam kan ni a. Kan ram hruaitute leh politician te pawh tam tak ngaisang tha duh lo, engmah ni/nei lo chunga kei ka ni in ti deuh hah, hmai zangthal ha a ngaihdan sawi thin kan ni a. 

Amaherawhchu....han ti ila. Mizote hi kum 1972-a UT kan nih atang khan keimahni duhdanin Mizoram inrelbawlna hi chu kan kalpui tawh a. Mizo (Lushai Hills) District kum 1952  atanga chhiar dawn phei chuan rei ve tawh tak a ni. 1987-a State puitlinga Mizoram hlankai a nih hnu hi Barak valley atanga thlai lalut miah lo hian intodelh thei tur chu kan ni. Enge a chhan ni ang ti a ngaihtuah neuh neuh hian.... Chhura chengkek lo tur khan, “Naa chu nise ti hian a lo mai tur”, tiin chengkek rah chu a khawih thin a, khatiang khan kan la ti reng em ni ang le? Tunah pawh hian kan la ti zel dawn em ni le? Kan ram hi a changkan/hausak hunah chauh kan intodelh dawn a nih chuan chutiang hunah chuan kan ram Mizoram-ah hian hnamdangin ro min relsak daih ang tih hlauhawm tak a ni.

Mizoram inthlanpui kum a ni bawk a, political party hrang hrangte policy hian hmasawnna tak tak min thlen thei ang em? Tih tumna tak tak an nei em? An policy tipuitling turin an party atanga ram hruaitu tur atana an thehchhuahte hian a tak takin Mizoram ei leh bara intodelh turin hma an la theiin an la thiam ang em? Heng zawhnate hi Political party-te chhang turin han ti pawh ni ila thiam takin an chhang ngei ang. Mahse a tak ram min thlen tur hian eng tinnge hma an lak ang tiin han zawt ila, candidate tam tak chuan min chhang bah deuh nak ngei ang. Thenkhatin Price Support te an sawi vul chuk a, mahse price support pek dawnin eng tinnge an tih ang? Eng nge a innghah chhan ni ang? Political Party bel fuhte khan Price Support hi an dawng tha mai dawn em ni? Heng kalpui dan turte hi hrethiam lovin Department Official te an kaihruai thei ang em?

Heng hi i han thlir chhin teh ang. 

Sawhthing Economy: Thingtlang lama loneitu tam tak chuan Sawhthing hi chingin hlawhtlinpui tak tak pawh an awm. Kumin phei chu inthlan kum a nih vang nge ni a hralh tha deuh chuan kg-ah cheng za chuang te pawhin an hralh a. Hetiang em em a hralh tha lem lo cheng sawm nga pawh tling lo a hralh an awm nual bawk niin sawi a ni a. Kut hnathawkte’n an thawh hlawh an hmu a, a lawmawm e. Amaherawh chu an hralhna man in ang ta lo zung satliah ni lo, a inthlauhna sang uchuak lutuk erawh hi chuan ngaihtuahna a ti thui hle mai. Heng sawhthing loneitute thar lei saktu chu kan ngaihsan lem loh hnamdang (vai) an ni a. Heng hnamdangte hian thingtlang kilkhawr tak takah kalin loneitute sawhthing thar hi an lei sak thin a. Chutiang a nih chuan kan ram thlai tharchhuah te hralh tur hian hnamdang sumdawngte tel lo hian kan hralh thei lo tihna mai ni lo in a man nen lam min rawn bituk sak thin a ni.

Tomato: Khawchhak lamah hian tomato chin hi kan uar thar ta hle mai a, kan thar tha thawkhat bawk niin a lang, a lawmawm hle mai. Amaherawhchu, Tomato kan thar tam te pawh hi a lawmawm rualin a kal zel dan turah hian tun atanga sawrkarin hmathlir a neih loh chuan a sawhkhawk kan thleng leh vat ang tih a hlauhawm hle. Sihphir khuaa Iskut an chin vanglai chuan tam takin an thatpui a. Amaherawhchu, hun a kal deuh a, Iskut-a Sihphir an lar thinna pawh a chuai zo ta. 

Chutiang bawkin Tomato chingtute pawhin an thar chhuah that vang laia hralhna tha an hre lo fo a nih chuan Sihphir ang khian chuai hun an nei ang tih hlauhawm tak a ni. Tomato hi thar tha reng thei tur chuan bazarah a kan hralh bakte processing lama kalpui a, Tomato Sauce, Tomato Soup, etc siam thei tura sawrkarin kawng a hawn thiam a ngai tel a ni. 

Picnic Spot Economy: Sum leh pai nei deuhte chuan Picnic Spot hi kan siam deuh fur a. Swiming pool nen, farm house tha tak nen phei chuan a man hi a sang khawpin a rinawm.        

Mizote hian hlim kan duh a, intihhlim kan uar a. Chutiang tur atan chuan kawng pawh kan dap thiam na rawh e. Amaherawhchu, hetiang hlim kan tumna kawng hian nakin zel atan kan ram hian hma a sawnpui ang em tih chu rin a harsa khawp mai. Picnic Spot hi a neitu tan chuan hmangtu an tam chuan a hlawk viau ngei ang, ram tan engmah production a neiin a rinawm chiah lo a, ram hmasawnna tak tak (sustainable economy) erawh a ken tel a rinawm loh hle thung a ni. 

Political Economy: Kan ram hi politics tel lovin kan khawsa thei lova. Political party a in hmang duh lote pawh politics tel lovin an khawsa thei chuang lo. Chu chu kan khawvel a ni. Political party a in hmang tam tak khel fuh deuh chuan in leh lo tha tak tak din theih phahin an hausak phah a. Lo neih aia a hlawk avangin kan bawh viau bawk a ni. Nigerian President Peter Obi-a’n, “Industry aia politics a in hman a hlawk zawk a nih chuan khawi ram mahin hma a sawn thei lova, Enterpreneurs te aia sawrkar hnathawkte an hausakna ram chuan retheihna a siam chhuak a ni,” a tih ang hi kan ni ve em tih hi in enfiah ngam a ngai a ni. Ram hruaitute’n mahni hma chauh sial lova, ram tan a hma an lak loh chuan hmasawnna a awm thei lova, kan tu leh fate tana kan rochun tur chu in leh lo tha tak nei chung si a retheihna hmachhawn turin kan insiam thei a ni.

Agricultural Farm/Industry din aiin politics a in hmanin lukhawng a neih zawk chhung chu kan ram hi engahmah a intodelh ngai lo ang a, hausakna kal kawnga kan hman chhung chuan ram nuam kan siam ngai bawk hek lo ang. Politics-a in hmanga, ram rorelna chelh tur chuan hnathawk tura inpekna a ni a, lalna leh thuneihna chang satliah ringawt tura politics kan khel a nih chuan history-in min judge hunah chuan anchhia kan la dawng ang tih a hlauhawm hle a ni. Politics hi mimal career hlawhtlinna tur atan a ni lova, ram tana hnathawhna tura kal kawng a ni.

Kan vela chengte chu vaichhia kan ti a, emngah mah kan ngai lo a, an tawng kan thiam peih lo a. In ropui tak tak kan sa a, kan vela vaichhia kan tihte tel lovin kan sa zo leh thei leh si lo. Thingtlang kilkhawr bera kan ngaih hmun tam takah pawh thlai, tomato, etc te  vai thar loh chu lei tur hmuh loh chang a tam mai.

Changkang taka intodelh loh em em ai chuan kan rama thar chhuah chauh ei thei tura in sehruh a ngai a. Picnic Spot siamna atana kan pawisa hman tam tak hi Ar Farm siamna atan te hian hmang ila. Mizoram hi ka artui thar chhuah hian ka chawm thei tur a ni ti a rilru pu a tih tak zet a kan beih a ngai a ni.
Agricultural Farm tha tak siam a, a hlawhtlin hnuah chuan farm house tha tak, holiday hmang duhte tana riahna nuam tak awm thei te pawh siam theih a ni a. Ram changkang zawkah te chuan chutiang te chu an tih dan pawh a ni si a. 

Shillong Alu a tui te kan ti a. Mizoram a tharchhuah Chalhfilh Alu lei tur hmuh fuh chang hi chuan Shillong Alu aiin a tui fe zawk a, a man to zawk pawhin lei hram kan duh thin. Mahse lei tur hmuhfuh viau loh chuan a awm ngai lo thung.

Inthlanpui kan hma chhawn leh dawn ta a. Kan hrawn mekte lah hi an pu ber in Mau leh SEDP hmanga kan economy chawikan a tum chu OMB hmanga sum puk belh zel bak hi a result kan la hmu rih si lova. Thenkhat beisei ang a Kalphung thar hmanga kan ram kan chawi kang dawn a nih chuan kalphung thar chu a kipkawi a mipuite min hrilhfiah a, kalphung thar chuan intodelhna a keng tel thei dawn a, tihlawhtling tura thiamna nei leh mi rinawm tak tak an nih chuan mipuite’n kan vote duh mahna. Sawrkar hnuah Kalphung Thar chu duan chauh tur a nih chuan hmasawn hman lo in inthlan a lo hun leh mai awm si a. 

MNF te’n Hnamah kan chiang a lawm an tih thin ang maia Kalphung Thar hi an ti a nih chuan mipui tan vote tlak an awm lo ang. Enge ni ang le Kalphung Thar chu le? Tangpuihna zuartute hian kan ram hi intodelh tur zawngin kawng an zawh tak tak thei ang em tih chu zawhna lian tak a ni. That loh theih lohna bawm-ah a mamawh ngawih ngawih a ngaih thenkhat, siam that ngaite chu an leng lo ni hian an lang a. Tha hlei thei si lo a mi tha te chauh awmna tur atana siam hi a ang zawk em tih chu mi tam tak tan zawhna awm thei a ni.

Kan ram hian a tak taka hnathawk thiam leh thawk thei tur, sum leh pai hausakna pawh um lo hi a mamawh ber a. Retheih kan hlauh luatah hian kan ram hi a chhe zawng hian kan sawisa chho mek zel a, pawisa ngah tun si hian ei tur kan neih loh hunte hi a thleng ang tih hlauhawm tak a ni. Nuam chen hmasa lo a, thawhrimna atanga in todelh a, chumi hnua intihlim thei tura kan inhuam a ngai a ni. 

Kan ram hian intihhlim leh nawmchen lam kan tuipui lutuk leh; sum kan duh lutuk avanga dik awm taka lang, kan ram dan ang a Income Tax pek lo tul ta nise insawi fel thei lo tur kan tam lutuk te; Dan zawm tha em em, Pathian tih tak tak si lo (Pharisai) ang chi te hi in siam that kan ngai tak meuh a. Kan Bible hian zu that loh zia hmun tam takah sawi mahse Tangka sum ngainat sual tinreng bul... a ti si a. Mipuite hian kan ram tana tha tur kan ngaihtuah a ngai a, kan in siam that a ngai a ni. Ram hruaitu zingah tha lo deuh an lo awm a nih pawhin siam tha thei tura mipuite kan dik a ngai a, hruaitu kan ram hian a mamawh tak meuh a ni. Mi ram Chief Minister awt tawh lova, mi dik hnathawk thei leh thiam, Pathian tih tak tak, Pathian thupek te a taka nunpuitu hruaitu kan ram hian a mamawh a ni.

Chutianga insiam tha thei tur chuan Social Reform bul tan te hi kan mamawh tak zet hian a lang bawk a ni. Social Reform chungchang hi kan la sawi zawm leh dawn nia.

Latest News & Chhiar Hlawh