DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
ARTICLE : Kan Mizia
Feb 12, 2023

- KL Rochama

Kum 2400 liam taah khan Grik mi fing Plato-a chuan, “An unexamined life is a life not worth living,” tiin kan nun inenfiah a tulzia a lo sawi tawh a. Amah vek hian, “Know thyself” “Nangmah inhrechiang rawh” tiin a sawi chhunzawm a. Plato-a aia fing leh ropui zawk Isua chuan a zirtirte hnenah, “Miten Mihring Fapa hi tunge a ni an tih?” tiin a zawt a. Mahni kan inenfiah bakah miin min ngaihdan pawh hriat a tul a ni.

    Kan pi leh pute hunah chuan Mizo hi hnam rinawm, taima, huaisen, tlawmngai leh mahni intodelh hnam kan ni thin a. Kan nun kaihruaitu ber chu TLAWMNGAIHNA a ni thin. “Thian chhan thih ngam… Ei bil, thi, thi,” tiin mawltein kan khawsa a, sang takin kan nung thung thin a. Zopa dik tak chuan chawhlui kilhonaah bar hnuhnung ber nih leh kham hmasa ber nih a tum tlat thin. “Ka thiante an puar phawt chuan, kei chu riltamin awm mah ila a pawi lo,” tihna a ni. Khualzinna kawngah ramsa hlauhawm an tam thin avangin midang thlamuang taka an kal theih nan hnung a dawl thin a. Sahliam beihna leh sa tla ûmnaah leh kangmei thelhnaahte chuan a hmatawnga tan a tum tlat thung thin. Midang an him theih nan engkim tuar a huam a. Nâ a neihin tumah hrilh lovin chhel takin a tuar a, na tuar vanga rum chu patlin lohnaah a ngai a ni. Chhuan chhama a awmin tumah a hrilh ngai lo. BPL nih inchuhte hi chu mak a ti ngawt ang.  A thenawmten chaw chhum tur an neilo tih a hriatchuan, “Thenawmte heti khawpin in lo tam a, ka lo hre lo hi pawi kati a, keima thiam loh a ni,” tiin chhek ina a buh a phurhtir thin.

    Mi dang tana tangkai hi a tum ber a ni a, mi dang tihbuai leh tih hautak hi a hlau ngawih ngawih thin. Mi rilru tihnat a hlauh avangin a tawngkam pawh a fimkhur em em thin a. Tumah nghenchhan lova mahni kea ding thei turin rim takin a thawk thin. Kuttlinglova thil neih chu thiang lovah a ngai tlat a. Hei vang hian hmanlaia Mizo khawtlang nunah chuan mi dawngdah leh kutkem neite tan hmun a awm ngai lo. Mizo tlangval chu thianten hmingthat an hlawh theih nan a inthukru thin a. An hunlaia chawimawina sang ber Tlawmngai No an hlan dawn pawhin a biru tlat thin a ni. Vawiinah chuan tlawmngai pawl thenkhatte chuan sorkar atang pawisa an dawn leh mipui hnen atanga an khawn khawmte hmangin tu tute hnenah emaw pawisa an pe a, langsar thei ang berin TV leh chanchinbuahte an han puang thin te hi chu a Mizo lo va, a Kristian lo bawk a ni. Hei bakah mahni hlawhchhuah (Earned) ni lo, tuten emaw an sumdawnna tihlarna atana Doctorate Degree an pekte pawh hi lemchanna kawnga min hruai botu a ni thei em tihte pawh ngaihtuah a tul ta. Mizo hnam hian degree aiin dikna a mamawh a, Theologian aiin Thlaraumi a mamawh a, thusawi thiam aiin thiltih thiam a mamawh a ni.

    Kum zabi 18-na tawp lama kumpinu sawrkarin Mizo lalte tukdawl tura Mizorama a rawn tirh, sipai Officer Capt. T.H Lewin-a (Thangliana) chuan, “Mizo hi tlangmi dangte aia changkang (Higher Race) an ni,” tiin a ziak a. (TH Lewin : A fly on the wheel 1884 Page 163). J.H.Hutton-a chuan, “Kuki (Mizo)-te hian tuna an hnam nun (culture) aia sang hi tunhmain an lo nei tawh a ni ang,” tiin a ziak bawk a. (J.H.Hutton:Cited by William Show in Notes in Thado Kukis, 1929 Pg. 17) . Mizoram buai tantirh kum 1966-a Lunglei Sub-Divisional Officer  J.M Lloyd-a chuan, “Mizote hian intelligence sang tak an nei niin ka hria,” a ti bawk a. (J.M Lloyd : On Every High Hill Reprinted 1984 Page 68)

    Rambuai hmaa Mizo hnam nun mawi em em hmutu hnamdangte chuan tawngka leh ziakin an fak kur ngiai nguai lo thei lo. MAHSE, tih a tul ta tlat hi a lungchhiatthlak a ni. Mihring thinlunga mahni hmasialna leh duhamna lo muhil tawh chu hmasawnna thlipuiin a rawn chhem harh ta a. Mizo hnam chuan hliampui a lo tuar ta a ni. Hmanni lawka Perhpawng laia, sephung insiktira lungawi taka lengho dial dial thin kha vawiinah chuan kan chenna in a inhnaih tawlh tawlh a, kan rilru erawh a inhlat tawlh tawlh ta a. Pathianni zingte hi kan inthendarh nasatzia lanchhuahna a lo ni ta a ni. Pathian pakhat bia, Thlarau Thianghlim pakhat changte Biak In hran hrana inkhawm tura kan han insulpel zut zut hi chu Setana a lawm ngawt ang.

    Pu R. Dengthuama, Ex-MLA(L) khan, “Ngawi teh Chama, ui rual lungrual taka infiam zek zekte zingah hian saruh vawm la, saruh inchuh chuan an insual vak mai ang,” a tih ka la hre reng a. Inchuh tur i pek avangin ui hi an insual a ni. Ram hmasawnna hnathawhnaah pawh mipuiten taima taka hna an thawh a, an dinkhawchhuah theihna tur ruahmanna fel siam lo va, a chuha chuh chhuah tur kan tawktarh chuan, a chuh chak leh thiam, hmelhriat tha leh sawipuitu tha nei apiangin saruh an chang anga, sawipui nei tha velo te chu an dâwng kumkhua ang. Kohhran hruaitute pawh hian thlarau bo man tamah inel lovin quarters tha leh motor tha neih tumin kan intlansiak ta zawk em? Pathian Thlarau Thianghlim pawh nei lova kan ruat, Mahatma Gandhi chenna Gujarat state-a Sabarmati Ashram leh Maharastra state-a Sevegram Ashram-a kalte chu “Ropuina” an thlir dan a dang thin.

    Bible chuan, “Inlarna (vision) a awm loh chuan mipui an tladah thin,” a ti a. Kan ram hruaitute hian, “Tun atanga kum 100-ah chuan,” tia hmathlir an nei lo va. “Inthlan lehah engtin nge kan party kan tlin theih ang?” tiin an kum 5 term chu inthlan leha sum tuak nan an hmangral thin a. “Engtin nge mipui hi mahni kea ding thei turin kan enkawl ang?” tih aiin “Engtinnge mipuite hi min vote tura kan thlemthluk theih ang?” tih hi an ngaihtuah ber a nih avangin hemi atana tawktarh tha ber nia an hriat, “A thlawna pawisa leh thil dang sem” chu policy-ah an nei ta a. Hei vang hian NLUP-te NEDP te MIP-te SEDP te a lo piang ta a ni. Sorkar kan tehna tur chu, “Kum 5 an sorkar chhung hian an sorkar hma aiin chhungtin mahni kea ding thei turin eng chen nge an buatsaih?” tih hi a ni tur a ni.

    Kumpinu sawrkar chuan an ram lakte an awpbeh tlat theih nan ram hruaitute chu pawisain an hrai rui thin a. Ram hruaituten pawisa an atchilh tawh chuan thil dang ngaihtuah hman lek lovin pawisa buaiin an buai ta thin a. Pawisa atchilhna hian “Corruption” a awpkeu va. “Hruaitu Corrupt,” pawisa ringawt atchilhte chu kumpinu sawrkar chuan a duh duhin a kaiphar thei ta thin a ni. Tun hmaa Africa ram an awp thinte zinga Corruption leh ralthuam leka helna lo punlun chho mekte hi kumpinu sawrkar Policy dik loh vang niah mi thiamte chuan an ngai a ni. Sawi tawh angin tunhma chuan Mizoramah kutkem nei tan hmun a awm lo va. An thlahte thleng pawhin nupui/pasal zawn kawngah pawh miin an thinhrik thin a ni.

    Mizoram hi han bihchian chuan Congo te, Nigeria te, Kenya etc. te hnung kan zui mai ang tih a hlauhawm thei mai awm mang e. Delhi sawrkar hi Kumpinu sawrkar ai khan an fing vervek thiam zawk tih ring ila. Kan sawrkar hotute hian Delhi hruaitute hnena tlaktlum leh pawisa sawichhuak tam thei nih an inchuh ta mek a. Ram leh Hnam venhimna leh hmasawnna ngaihtuah thei lo lekin Delhi hruaitute chuan an tuaivir thei ta a ang hle. An enkawl mipuite lah chuan mahni dikna leh zahawmna pawh venhimna chang hrelovin pawisa petheitu nia kan hriat apiang hnenah kan inphalrai duh ta si a. 

    Hei hi Mizo Mizia a ni lo. Hnam dang zia kan hak hawh a ni. Kan inhmeh lo. Kan mawipui bawk hek lo. Kan tlukchhiat phah mek zawk a ni. Cheng vaibelchhe 8000 zet neiin cheng vaibelchhe 7000 zet kan bat belh chunga kan kawng zawng zawng tih theih motor kalna tlak lohva kan siam leh a ni tela vuivaina ri a lo ring chho zel ta hi chu ram neitu tan chuan ngawih bopui theih a ni dawn em ni? Andre Maurois-a chuan, “Menace of things unsaid” tih a iak a, thil sawi tur, sawi loh chuan hripui angin chhiatna a thlen thei a tihna a ni. Tunge tlangau ang?

Latest News & Chhiar Hlawh