DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Culture & Customs - C.Vanlal Ruaia
Oct 10, 2015
Heng thu pahnih hi Mizo tawng ang hiala kan hman tawh avangin Foreign Word a nih pawh kan hriat tawh mang loh avangin mi tam tak zingah pawh hre hrang lo kan tam mai a, han sawi fiah dawn ila. Custom hi kan hrilhfiah dawn chuan, “Mihring pawl khat nun dan zia a ni a,” a hrilhfiahna chu – “Mihring pawl khatten an chenna ram leh boruak leh tui tlan leh eng boruak nieng khaw awm dan mil a, an upate atanga hun rei tak tih dan tha an lo neih, a rei lo berah kum 100 (za) danphunga an lo tih thin hi a ni.” Chung chu hnam chanchin zira, “Code of Ethics” ‘Hnamzia’ an tih hi a lo ni ta a ni. Custom and Culture hi thil inzawm tlat a ni a; mahse, a then hran theih tho dan a awm a. Culture hi chu khaw awm dan leh leilung pian ken/hmang mila a chhunga thilnung chengtena an eizawn dan hi culture a ni. Mizoramah chuan Nov-May thla inkar velah thing kan phun nung thei lo va, June leh July thlaah thil kan phun thin. Mahse June leh July khaw vawh dan leh lum dan Humidity te kan siam chawp a, ‘Green House’ kan siam a nih chuan thlai kha kan phun nung tho ang; chu tak maia chu thlai tan khan chuan a “Culture” a ni ta a ni. Mahse, Green house pawn lam Culture erawh a ni vek lo thei. Kan sik leh sa mila kan nun inher vel hi Culture a ni a. Chung culture mila hnam chi khatten tih dan thin an neih chu Tradition a ni ta a ni. Culture chu Custom and Tradition ai chuan a bul deuh zawk a ni. Thla (moon)-ah chuan tui pawh a awm lo va, oxygen pawh a awm lo va; mahse, an thlai chin turin a duhtawk ang chiah climate an siam a, an ching reng tawh a ni. Heng kan han sawi tak ang khan mihring mai ni lo ramsate pawhin nun dan leh tih dan an nei a, Perhpawng chu October thla full moon velah a lam cher cher a. October a pelh dawn, a thih dawnin a tui a phum a, a kum thar leh March/April thla velah an lo keu a, vung te reuh tete an rawn chhuah tir tiar a. A kaw chhungah a thang ve reng a, October-ah an rawn lam leh thin. Chutiang zelin rannung dang pawh an ni. Chung October thla vela lam dan chu Custom a ni a. Perhpawng lam lai perhpawng pakhatin a va rimte pawh hi an “Tradition” a ni ve a ni. Lo neih hi Mizoram mi cheng 75%-te eizawn dan Culture a ni. Tun lai hian ram kan loh nan lo -hal hi March 15 hmaa hal tur an ti thin a. Lo neitute dan/culture kha kan suasamsak fo thin a. Lo neitute khan thahnemngai taka lo neih han tumna chi chiah a ni ta lo. An tih dan thin namnulsakin kan palzutsak thin a ni. Mahse, lo neih (shifting cultivation) thlakna tur rintlak sawrkarin a ngaihtuahsak a nih chuan a tha tho a ni. India ram chang lo, khawvelah agriculture hi chu duat vek a ni a. Tax pawh hi tharchhuak (agriculture product)-ah chuan awl vek a ni thin. Mahse, thil tharchhuah, thil danga chantir leh tawh, Industrial/Factory product a lo nih leh tawh chuan tax lak a thiang leh tawh ang. Custom chu mihringina chenna boruak tuamtu azira a nun dan leh eizawnna a chheh rem dan hi a ni a. mihringte nun hlim thla a nih bakah min chawitleitu boruak khaw awm dan sik leh saa kan khawtlang lunglennate hi a ni. Heng khaw awm dan hian a mi chengte nunah thuk takin sulhnu a nei a. Mizoramah May thlaah To te a lo hawng a. Lenghawr an til chum chum a. Hla phuah thiam te’n, “Chungkhua lo ri thinlai a nghawr, Nunhlui ka ngaizual thin Min hnem lo Lal Immanuel tahlai ka bang ang e, Khuarei ngaih chu tlang romei angin, A lo kiang leh ang e,” kan tih thin hi. Chapchar lai hi hmasang Mizo pipute chuan “Rammuin” pasaltha an chhuak thin a. March thla leh April velah lo halin May thlaah buh an tuh thin a. Hlo thloin November-ah buh an seng a, Pawl a tla thin a. December thlaah inah kan phur hawng a, Kut kan hmang thin a, he kut hi hmasanga an chapchar kut hman kha a ni a. Vawiinah Krismasin a rawn thlak a. Kristian 1894 atanga kan lo nih khan he Capchar kut hi kan ban (hluihlawn) reng a, kum 1972 vel atang khan kan thar thawh leh a, chung atang chuan March thla velah kan hmang deuh ta ziah a ni. Kan eizawn dan hi keimahniin kan sawn ngawt thei lo a. June leh July thlaah Charchar Kut kan hmang ngawt thei hek lo. Kan thlai thar pawl tlak (Harvest)-ah mihringin Kut a hmang deuh vek bawk a. Assamese ‘Bihu’ pawh an buh thar lawmna malsawmna a ni. Chung kutpui kan hman chu kan hlim em em a, a er lah kan er nasa a. Nu leh Pa tana hahchawlhna (recreation) ropui tak a ni a, thalai tan pawh “Hlimna ni ropui” thlen hun a ni thin a. Hmasang atangin mihringten kut kan hlimpui em avangin, William Shakespeare a pawnhin, “Kut pui atiak Val an Val reng La erawh an La zui lo” a lo ti hial reng a ni. Nula leh tlangval inhmangaihten tha dun an hmang a, an lo awmdunin, an thal thlah khan pakhatah effect a rawn neih vangin nula chuan a nula nihna lo tawpin, hraite a lo chawi thin a ni. Chu chu William Shakespeare-an “La erawh an la zui lo” a tih chu ni. Heng kut hi thawhrimna atanga kan hahchawlhna a ni a. Kan Lal Isua (Messia ni lovin) lah a lo la kal mai hman rih si lo va. Han sawi tak azarah chuan, kan naupan lai khan Pathian thu hi Biak In zan inkhawmahte kan ngaithla thin a, Upate Pulpit sermon hian ‘Ni hnuhnung’ tih leh Lal Isua Khista (Khista…. Upaho lam dan kha a nia correct loh tur) lokal lehna thu te, an han sawi huai thei khawp a; ni hnuhnung a nihzia te kha an han au chhuahpui tam hle a. Home work tih leh Lehkha zir thiltih reng reng kha, kan tui lo rawk thin. Thlarau thianghlim kawng khar hnan hun a thlen tur thu zan lama han ngaihthlak te phei kha chuan hlimna lam aiin lungngaihna naupang nunah kha chuan a thlen zawkin ka hria, mahse lung delh loh kan lo seilian a, khatiang letling thawk zawng khan rilru a sei lian ta zawk a, an thusawi result ni maw? Mizote hi kan Custom leh Culture hi kan rinna kawngin min hruai peng nasa em em a,kan thar thawh leh kan tih kha, Kan rinna avangin , mi hnam tih dan entawn reng reng a nung kan ni a; kan inkhawm pawh hian kan biak dan hi Saptrawng a tam em em a, keimahni hnam bil chhuak kan hmusit a.He hla chang pahnih hi en teh: “Thangvanpui khi au se piallei nang lam la, Hallelui nawn rawh se mual zawng zawng, Lei leh van ten amen rem se, Tuifinriat leh khawvel zawng hian Hallelui nawn rawh se.” Heng hla changte hi han en vang vang la, pakhat hi vanram kal lohna, pakhat a chang hnuhnung zawk hi vanram kaina a ni ve thung a; a englai hi nge a dang-lamna ka hmu ve lo. Mahse Mizo te kan harh ve hret hret a, custom leh culture hrula Pathian biak hi kan uar tulh tulh anga. Biakin ah (custom & Tradition) hnam tih dan kan seng luh hunah phei chuan ram dang mi pawn kan inkhawm chhim an chak viau dawn a ni. Kan Krismas kutpui a tiak zokhaw lamah chuan, a lunglen thlak hle. Chulpawl kal leh Tlangsam parro te, Buarthau par lengin hnar a luh a, buhchhekna “Chhekin ram”-ah sazuten an dai chiar niai a. Thlawhlai buh pawl kar atangin Chipte anlo thlawk chhuak a, hmarcha a’n rahsen hlar a. Vau maurua khawro tawha Thuro nupa an chukchurukur a, Thlamah awmpawng zam an ro zo a, Vaufemah nipui par, zamzo te,an chul rim rem tawh a,.kan Krismas zun lungleng rilruah a la cham avangin chulramkal an zai thin.. “Lal pian hun pangpar a vul leh ta Eden thlan kawngkhawr chung arawn chhun eng” kan ti a. Lungleng takin kan zai raih raih reng a, a thu chuan ram hran Palestinian ram daih sawi mahse kan mitthla chuan kan ram boruak leh Tlangsam parte phul te, mahni venga thenrual te nen a kan hlimna bak, rilru luahtu a awm chuang lo. Kumin kum kalta kha chu Aizawl an chei nasa em em a. Thil tul lo leh hautak hnam dana mi nghet loho thiltih a ni. An chei dan tam ber phei chu kan ram boruakin a hrin a ni miah lo. Kan Lal Isua pianna ram pawn’ a hrin zen zen loh thingkung leh thingtanga vur tang var luai mai lem te kan siam ani. Heng hi khawvel hmar tawp lam temperate zone England, wales ram vawt tih dan kan entawn a ni a; Mi ram tihdan Kut ni Vangthlaa entawn reng thu a awm lo, heng hi chu kan Tho a- in, lawman pe hial a kan tih a ni a. kan ching rei lo hle ang.

Latest News & Chhiar Hlawh