DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Lalpa remruatah ka pawm thei ta
Nov 03, 2019

Lalchawiliana, Chhinga Veng

Mizote hi Pathianin min kaihhruai dan han thlir let hian India-ah hian a Chanchin Tha hril turin min lo buatsaihin min kaihruai tih hi a chiang hle mai. Khawvel lam mit atanga thlir chuan Mizote hian duhthlanna hun tha tak tak kan nei a. (Bawrhsap Petera hnuaiah 14/08/1947 kum khan inko khawmin - 1) India Union-a beh; 2) Burma rama beh leh 3) Mahni kea din. Duh dan a inang lo a, an rel tlu thei lo (Kumpinu leh Mizoram P-131), hei hi politics-a an mit a la keu loh vang a ni. Tin, Crowncolony te, Indepentdent te awlsam taka nei thei mai tur kan ni a. Nimahsela, kan nei thei tlat si lo va, India-ah awlsam takin kan lut leh mai bawk si a. An hruaitu India sawrkar biaa zuk kalte chuan British sawrkar leh Mizo lalte inkawp rorelna thlak nan chuan District Council hmanga rorelna an rawn hawn ta a ni. Mizo Union chuan Province hnuaia district pakhat ni turin India sawrkar thar kutah an lo hlan lut ta a?(Mingo & Mizo P-39). Heng han ngaihtuah hi chuan a mak tih mai tur a ni a, khang hun laia bawrhsap lalzia leh thu an neihzia te a nasat tehlul nen. Nimahsela, MacDonald sap meuh pawh a beidawng lutuk tihngaihna hre lo khan milem mak deuh mai a ziak a, mi pakhat kham ko tlangah a thu muthlu tla lek lek lem hi a ni a, chu chu Sikulpui luh chhohna kailawn sirah lung in hung pangah a bel a. A hnuaiah, “Hemi ang hi Mizote chu in ni,” tiin, mahni ram dinhmun tur ngaihtuahna chang hre lova muthlu angin min hmu a ni (Mingo & Mizo P-34). Tun hma kha chuan ka phak tawk ang hian ka lo chhut ve thin a, pawi ka ti a, a rukin hreawm hi ka lo ti em em thin a. Mizo hnam vanduaina tih te, Mizote hian dan rangkachak pahnih kan nei a tih te, “Ka pu, ka ke a kham em mai, ka ding tawh mai dawn,” tih leh a dangte ka lo ziak ve tawh a, a dang ziah leh ka tum laiin ka ngaihtuahna a inlet ta thawk mai a.

Mizoram hi India ram bulah ram zim tê niin, Mizote tlem tê kan lo cheng a, tuma la awm ngai lohna ramah Lalpa hruai luhte kan ni a. Kan ram hi mi thiam thenkhatte duhthusam a ni lo mai thei a; nimahsela, kan tan hian a tha zawk niin a lang. In va luah tur ram chu tlang leh ruam leh van ruahtui dawng ram a ni si a, chu chu Lalpa zawn chhuah a ni (Deut. 11:11-12). Kan ram hi mi thiamte sawi danin thei leh thlai tinreng that duhna, ram leilung hâng tha tak a ni a. Lirnghing thawh nat lohna, lei thawlna hmun, tuikhuah tur duhthusam a tha tih mai tur tamna, hnam lian leh tam zawkten min chimral mai harsatna tur, tlangram, chhemdam thlifim vawt nuam tak mai, Zotui thiang vawt tha tak hlir mai. Tin, ramri British leh Suakpuilala ten sa ui tanin chiang takin an lo chhinchhiah a (Mingo & Mizo P-12).

Kan pi leh pute chu ni leh thla kara leng tia lo inchhal ngat, tu hnuai maha la awm ngai lo, sapho hnuaia kun ai chuan lo do let mai an thlang zawk a (Kumpinu leh Mizo ram P-27). Zawlnei dik lo deuhte chu lo awm ve mah sela, a mak tih tur khawpa sawi dik leh hria an awm tlat thin thung a. British an lo luh khan Pu Churchill-a chuan, “Heng tlang mite hi India mi an ni lo va, Burma mi pawh an ni hek lo, an mahnia independent-a awm, kan thuhnuaia kan dahte an ni a, kan chhuahsan hun pawhin an chungchang thu chu ngun taka ngaihtuah lo chuan kalsan kan tum lo,” (Ka ram leh kei P-413). Ram tam takin independent an hmuh laiin keini pawh an intiam anga duhthlang thei tur kan ni a; mahse, duhtlan dan tur kan la hrethiam lo hle a, heti a nih avang hian British Prime Minister Churchill-a pawhin keini Tribal Area Foreign Jurisdiction Act hmanga Foreign Department hnuaia an awp (Excluded Area) te chu British hnuaia la awm rih (Crowncolony) tura ruahmanna Oxford University-a History Department Head, Sir Reginald Couplan chu a lo siamtir nghe nghe a (UNO leh Tualchhuak hnam P-6). Heng thu han hriat hi chuan a thlamuan thlakin a lungchhiatthlak bawk a, Mizote hi 1935 kum khan Excluded Area-ah puan kan ni a (India Union chhunga Zofate rin luh kan nih dan P-14). Nimahsela, Pu Ch.Saprawnga’n Crowncolony-a awm a duh loh avangin Baptist Missionary-te a kamkhat a, anni chuan an sawi zui ngam ta lo va (Indian Union chhunga Zofate rinluh kan nihdan P-41). He thu-ah hian tumah thiam loh tur an awm lo, India-a Chanchin Tha kan hril theihna tura Lalpa remruatna vang zawk a lo ni a.

India, Burma, Pakistan ten kan ai an awh ve thei lo va, a hranpa ngatin tangrual lam dopui kan puang ve ta a. Aizawlah lal leh upa 300 rualten Bawrhsap tualah British flag helin tangrual lam dopui kan puang ve a, Maj. MacCall-a pawhin tangrual lam kan chak chuan duhthlanna kan neih ve theih tur thu ni 03/04/1942 khan England lal aiawh leh tangrual lam aiawhin a tiam a (UNO leh Zofate P-5&6). MNF lo din khan Assam sawrkarin MNF hi Mizo Union vawchhe thei turah ngaiin an tan tlat a. CID ten MNF chet dan an report fo pawhin an haider tlat mai si a (India chhunga Zofate rinluh kan nih dan P-74). An hotupa ber, Pu Laldenga lah khan independent ni lovin a rilru chhungah chuan state a lo tum zawk niin a lang a. “Pu Mana (Mankebaia an tih mai) inah inkhawmna kan nei a, Pu Denga chuan state nawr turin pawl din a rawt ta tlat mai a, kei chuan independent hi kalsan thei kan ni hleinem kei chu zalen tak tan lo chuan politics-ah tel ka tum lo,” ka ti a (Ka ram leh kei P-261 R.Vanlawma).

“Mi pakhat, mi 8-in Tuikhuahtlanga MNF an din tum pawh a tel ve chuan District Council inthlanah khan Pu Denga te khan in-candidate an tum a, kei chuan in-candidate suh u, intlin chuan India hnuaiah thutiam lak a ngai dawn a, keinin independent kan khel si a, a inmil lo, chu ai chuan Mac Donald sap kha a la dam a, zu hmu ila, Crowncolony emaw, independent emaw min la sawi chhuahpui leh theih a rinawm,” ka ti a, an duh lova an in-candidate lui ta a. “Independent inkhelh dan a dang em mai,” ka ti a, “Ka tel ve ta lo va,” tih thu min hrilh a. He thu ka ziah lai hian amah pawh a la dam a, Pu Denga hi tunah chuan ka dem ta lo va, tunah chuan Passport leh Visa ngai loin India-ah duhthalin Chanchin Tha kan hril thei ta a. Lalpa remruat a lo ni zawk, kan rama vai ILP nei leh nei lo an tam em em hi hreawm ka tiin ka lo vei em em thin a, sawrkarin a tih tur an ti lo va, Kohhran hi chuan an tih tur dik tak an ti ka ti thin. Masihi Sangati pawh an din hial a; mahse, Chanchin Tha kan hrilh turin anmahni min rawn pan zawk a lo ni reng mai a. Baptisma chang an hotuten an khaw lama an thawn thin an tihte pawh hi anmahni ramah Chanchin Tha hril tur an lo ni ta zel mai a, Lalpa remruat a lo ni.

Pu Churchill-a te, Bawrhsap Mac Donald-a te hian dinhmun sang taka min dah an duhin, an tum tehlul nen, a lawmawm hle a. A hun laia tih theih harsa pawh a lang lo; mahse, a theih loh tlat mai kha Lalpa remruat a lo ni reng mai. Khawvel zau zawka Chanchin Tha hril tura min buatsaih a duh hunah chuan Dt. 13 September, 2007 kum a UNO thu past hmang khan min la chhuak leh thei tho ang.

Latest News & Chhiar Hlawh