DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Sorkar hnathawk tana rinawm hun
Oct 03, 2021

Dr. C. Lalrampana

A KAMKEUNA: Satyendranath Tagore (1 June 1842–9 January 1923) Bengali pachal kha India mi dik takah chuan Indian Civil Service zawn hmasa bertu a ni. March 01, 2018-a report-in a tar lan danin India ram puma  sorkar hnathawk nghet awm zat chu mi nuai 31.19 an ni a; sanction post awm zawng zawng zat chu nuai  38.02 lai a ni. Post awm zawng zawng atanga 17.97% chu post hnawh khah loh a ni. Mizoram sorkar hnuaiah sorkar hnathawk nghet mi 42,000 awmin a nghet lo leh a dang neuh neuh mi 34,000 an awm bawk a, an vaia belhkhawm chu mi 76,000 an ni.  Finance department official-te chhut danin sorkar hnathawk hlawhah hian kumtin cheng vaibelchhe 400 zet hman a ngai thin.

SORKAR HNATHAWK CHU TUNGE?: Sorkar hnathawk chu sorkar inrelbãwlna hnuaia mipui mamawh leh harsatna sukiang tura post awm dan azira hlawh neia dan mumal tak hnuaia thawk tura sorkarin mi a rawih, Indian constitution Article 309-na dungzuia

Recruitment rules felfai tak behchhana lãk (appointed) chu a ni. Sorkar hnathawk tura lak zingah a nghet (permanent post) leh a nghet lo (temporary post) atana lak an awm. An hlawh leh hlawtesep zawng zawng petu chu a ruaitu Sorkar a ni a, Sorkar hnathawk tupawh, a ruaitu sorkar tan leh a hlawh tur sum thawhkhawm saka hnianghnãr taka ei tur hluitu mipuite tan rinawm taka awm leh thawhsak chu a tihtur leh mawhphurhna a ni.

ENGTIN NGE A RINAWM ANG?: Sorkar hnathawk chuan Central Civil Service Conduct Rules, 1964-in a tarlan angin  tih tur (Do’s) 14  leh tih loh tur (don’ts)  33 a nei a. A tih ngei ngei tur zinga No 1-4 & 6-nate chu tarlang hmasa teh ang:

    1. Englai pawhin a hna atan rinawm takin a awm tur a ni; 
    2. Englai pawhin a hna atan a inpumpek tur a ni; 
    3. A tih tur reng reng rinawm takin a hlen chhuak tur a ni; 
    4. A nungchang leh khawsak dan a thain a felfai hle tur a ni ; 
    6  A rawngbawlsak mipuite chu a zah thiamin inngaitlawm takin a tanpui thin tur a ni. 

Sorkar hnathawkin a tih miah loh tur zinga Rule 5 (1); 9 (i); 10; 28-te bihchiang ve lawk teh ang:
    Rule 5. (1) Sorkar hnathawk tupawh, political party-ah emaw, poliitical party nena inkaihhnawih pawlah emaw a inhnamhnawih tur a ni lo va, anmahni thlawp leh tanpuia an tha tichak zawngin hma a la tur a ni lo.
    Rule 9 (i): Sorkar hnathawk tupawh, eng chanchinbu leh media-ah mah sorkar thuruk leh thu pawimawhte a hlãn chhawngin a rawlruk tur a ni lo va, central emaw, state sorkar dinglai hmalakna leh thil tumte dodal leh sawisel zawngin hma a la tur a ni lo.
    Rules 20: Sorkar thuneitute phalna lovin sorkar hnathawk tute mahin sorkar thu leh hla hriat tur pawimawh chu sorkar hnathawk dangte leh midangte hnenah hriattirin a hrilhfiah tur a ni lo.
    Rules 28: Sorkar hnathawk tupawh a service kaihhnawihah politic hmang tangkaiin a inhnamhnawih tur a ni lo. 

A RINAWM LOHNA THIN CHU?: Mizo District Council  General Election hmasa ber kha April, 1952 khan neih niin Mizo Union an tling a. MDC 18 thlan tlin zing atangin an president ni lai, Pu Lalsawia kha Chief Executive Member (CEM) hmasa ber a ni. Mizo District Council hnuaiah khan kum 20 zet kan awm hman a, MDC General Election vawi 5 vel chu kan hmachhawn hman a ni mahna?

Kum 1972, 20th Jan. khan Mizoram chu Union Territory-a hlân kai kan ni a. Hemi kum vēk 1972, 5th May thla khan U.T. Assembly Inthlan vawi 1-na kan nei tan a. Kum 1984, 25th April khan Mizoram U.T. M.L.A. inthlan hnuhnung ber kan nei. Feb  20, 1987 khan state puitlingah hlãn kai kan ni a, state assembly inthlan hmasa ber atangin tuna ministry kal mek hi state assembly MLA inthlan vawi 8-naa tlingte an ni. UT Assembly inthlan vawi 3 neih tawh nen inthlanpui hi vawi 11 kan paltlang tawh. MDC inthlan neih tawhte nen phei chuan inthlanpui hi vawi 16 lai kan hnachhawn tawh niin a lang. 

Heng bakah hian Lok Sabha MP inthlan vawi li - 2004, 2009, 2014 & 2019 khan kan nei tawh bawk a, inthlan hun pangngai kar lakah vanduaina avanga MLA boralte leh chhan dang vanga bial ruak hnawh khah ngai a awm thin avangin bye-election kan hmachhawn nual tawh bawk. Heng zawng zawngte nen phei chuan inthlan hi vawi 20 chuang zet kan hmachhawn tawh a ni. Heng lo pawh AMC  general election vawi thum - 2010, 2015 & 2021  bakah LC/VC inthlan vawi tam tak kan paltlang tawh.

Heng inthlanpui kan hmachhawn tawh zawng zawngah hian, a bikin MLA inthlanah hian tan lak a na zual thin niin a lang. Sorkar hnathawk thenkhat political party thenkhat tana lang lo lam atanga a ruka tangkai tak  Conduct Rules 5 (1); 9(i); 10; 28 kalh zawnga khawsa, kut man chiah awm thei si lo an awm fo thin niin a ngaih theih.

Kuminah pawh vanduaithlak takin Tuirial AC bialtu Pu Andrew Thangliana chu August, 2021 khan a boral avangin Election Commission of India chuan 4-Tuirial (ST) AC bye-election neih hun atan Oct. 30, 2021 a ruat a, inthlan chuh tumte tan October 8, 2021 thleng hming pek luh theih a ni ang a, Nov. 2, 2021-ah vote tlate chhiar a nih tur thu a chhuah ta a ni. 

Tuirial bialtu MLA a boral takah chuan political party tinte an inbuatsaih nghal char char a. Party tinin an party candidate tur an puang zui nghal a. Tlin loh a hlauhawm bawka party tinin candidate an vawrh chhuahte pawh mi fel leh mi tha tak tak an ni hlawm a; Tuirial bial mipuite an vannei dawn hle a ni. Tu party pawh lo tling se, mi tha tak tak leh bial mipui tana chhenfakawm tak tak vek tur an nih avangin bialtu MLA thar neih thuai thuai pawh a chakawm ngawt ang.

Sawi ngai ta ber zawk chu political party tinte tan lak a nat dawn avangin 4-Tuirial (ST) AC huam chhunga Sorkar hnathawkte zingah lang lo lam atanga a ruka mahni tana hlawkna hmuh tuma conduct rules 5 (1); 9(i); 10; 28 bawhchhiaa thahnemngai tak an awm palh ang tih a hlauhawm hle.

MLA, MP, AMC inthlan kan hmachhawn tawh thenkhatah khan sorkar hnathawk thenkhat, a ruka awmze neia tu party tan emawa thahnemngai leh sorkar thuruk leh pawimawh lo rawlruk ching an awm fo thin niin campaigner thenkhatte thusawi leh sukthlek dan atangin a hriat theih. Political party campaigner pakhat ka zawhnaah, “Sorkar thuruk leh kalphung fiahfai tak taka mipui hmaa candidate leh news paper thenkhatin an puang/tãr lang fo thin hi khawi atanga an hriat thin nge?” tia ka zawhna min chhan danah, “Sorkar hnathawk zingah kan party tana a ruka tangkai tak tak an awm thin a, a ziak ngeia min pe thinte an awm mai thei asin! Sawi kilkel kher erawh a tha ber lo ve,” tiin min chhang a. Ngaihtuahna a tithui duh hle.

Sorkar hnathawk pawh ni se, mi mal tinte hian dikna chanvo thuhmun kan nei theuh a; duh dan, duhzawng leh ngainat zawng, tan lam bik nei thei theuh an ni. Mahse, Service Conduct Rules 1964 bawhchhiain an khawsa kher tur tihna erawh a ni lo. Inthlan result puan chang hian postal ballot result puan hmasak a ni thin. Postal ballot hi sorkar hnathawkte tan deuh bik a ni tlangpui. Heng result atang hian sorkar hnathawkten sorkar lai party kher an vote tur tihna a nih lohzia a lang chiang hle.

Heta tang hian sorkar hnathawk tupaw’n zalen takin inthlannaah a dikna chavo (voting right) a hmang thei tih a chiang hle.

Sorkar mi leh sa political party hman tangkai chingte hian office discipline an tichhia a, integrity an vawng nung lo va, an thawhna department leh a thawhpuite zahawmna a tichhe vek thei. Zalen taka voting right a hman hi a tan chuan a tawk hle. Transfer & posting; promotion; ministry & hotulute laka tlaktlum leh benefit dang beisei vanga inthlan hman tangkai tum thinte hian ram inrelbawl dan tha neih kawngah harsatna tam tak an siam phah thin a, ministry leh sorkar department zahawmna nasa takin a tihniam thin a ni. 

Tunlai technology changkang tawhah phei chuan hmanraw changkang tak tak - email, whatsapp, facebook, computer scanner etc. chi hrang hrang a awm tawh a, heng hmang hian sorkar tana mi rinawm lo tan chuan political party campaigner-te hnenah official documents rawlrūk a awlsam tawh  hle ang. Chuvangin, inthlan lai apianga sorkar hnathawk thenkhatte rinawm tawk lohna lo lang leh thinte hi a reh theih nan inthlan hun lai hi rinawm ngaih zual hun lai a ni tih sorkar hnathawk zawng zawngte hian hre tharleh theuh se a lawmawm ngawt ang. 

Lalpa chu ring la, thil tha ti rawh; He ramah hian awm la, rinawmna um zel rawh. (Sam 37:3).

NB: Article hi keima tawnhriat leh ngaihdan public inerest atana ka ziah a ni e (See-Article 19(1)(a) of the Constitution of India & CCS rules 8(3)).

Latest News & Chhiar Hlawh