titi ZALEN : Lehkhabu chhiar uar thar
Apr 13, 2025

- Vanlalhriatpuii


Kan tunlai khawvel thlirin Mobile Phone leh Computer-in kan rilru a lak pen nasat zia chu hai rual lohin kan hre theuh awm e. Mit titlai turin video tawi leh thlalak hmuhnawm tak tak bakah thu lak tawi (quotes) social media kal­tlangin kan hmu nasa em em tawh a, hengte vang hian lehkhabu chhiar hi kan thlauhthla tial tial mai zawng a nih hi.


Lehkhabu chhiar uar kan tih hian Technology thlauh thlak tir lam a kawk lo va, nimahsela a tum ber chu lehkha chhiar nawmna leh hlutna leh a tangkaina inhrilh hriat thar leh hi a tum ber zawk chu a ni. Heti ang karah hian mi thenkhat chuan lehkhabu chhiar hlutna leh tangkaina hre thar lehin zirlai naupangte pawh lehkhabu chhiar uar turin leh lehkhabu chhiar nuam tih tir tumin tan an la thar leh mek a ni.


Engati nge Mizorama zirlaite hian Lehkhabu an chhiar tlem tak?


Lehkhabu chhiar taima leh chhiar tam hi Mizoram zirlai zingah an tlem tawlh tawlh mai a. Hei hi a chhan ber ni a lang chu Social Media kal­tlangin engkim deuh thaw - video, online articles te awlsam zawka hmuh leh hman theihin a awm tawh a, zirlai tam zawk hi chuan heng hmang hian chanchin (information) lak nan tak hmangin lehkhabu chu an keu tha peih tawh meuh lo a ni.


Zir chianna (Carr, 2010) in a tarlan dan chuan rilru leh tih­takzeta lehkhabu kan chhiar thinna te chu a dal tial tial a, chu chuan zirlaite rei tak an lehkhabu chhiara rilru pek a ti harsa tawh a ni a ti. Mizoram pawh hian hman ata tawh kan chin dan thin lehkhabu chhiar ni reng mah se, la heng changkanna in a ken tel digital khawvela kan awm tawh miau avangin, hengte hian nasa taka min hnuk hniamin, lehkhabu chhiar tuina kan neihte pawh a ti tawp tial tial mai chu a nih hi.


COVID – 19 in min nghawng dan


Covid-19 pandemic kan tawrh khan nghawng tam tak zirlai te-ah a nei a, chung zingah chuan zirlaite khan sikul an kai theih loh vangin internet - Webinar, Zoom, Google Meet, Google Classroom leh a dang tam tak hmangin class lak a lo ngai ta a, loh theih lohin Mobile phone leh laptop zirlai te’n an hman a lo ngai a, chu chuan zirlaite chu lehkhabu chhiar tam kawngah a titla hniam em em a. Sikul lam khar a nih avangin thiante nen an inkawm thei lo bawk a, hengte avang hian zirlaite chuan digital khawvel rawn luh chilhin zirlaibu/ lehkhabu chhiar an ngaihsak ta lo em em a ni.


National Literacy Trust (Clark & Picton, 2021) in an zir chianna-ah chuan naupang leh tleirawl/rawlthar zaa sawmthum (30%) vel chauhin pandemic lai khan nitin lehkhabu an chhiar thin a ni tih an hmu chhuak a, pandemic hmaa nitin lehkhabu chhiar thin zat percentage aiin a tla hniam ta daih a ni an ti.


Mobile phone leh laptop-ah an hun tam zawk an hmang a, pawn chhuak thei lovin khungbeh an ni a, khawhar rukna leh rilru chhungril hlim lohna/ manganna (stress) te thlenin, chu chuan online class pawh bawhzui that peih lohna te leh lehkhabu bih that peih lohna te a thlen bawk a ni. Video en mai mai leh online game khelh te nuam an ti tawh zawk a, heng thil hi India hmun hrang hrangah thlengin Mizoramah ngei pawh a takin kan hmu a ni.


Enge Zirmi te’n an sawi?


Higher Secondary School-a an lehkhabu chhiar dan zir chianna : Chhingchhip khuaa zir chiannaah chuan, zirlai thenkhat chuan lehkhabu chhiar nuam an la tih viau rualin a hmaa an chhiar nuam an tih dan leh tun dinhmun a inang lo hle tih hmuh chhuah a ni a. Sikul lehkhabu dahkhawmna (library) nei tha deuh te chuan lehkhabu chhiar tur awlsam taka an neih leh hmuh theih avangin an chhiar hnem zawk ngei a. Nimahsela, digital khawvelin a chiah hneh ve em avangin a hmaa thahnem ngai taka lehkhabu an chhiarna chu a phak tawh lohzia an hmu chhuak a ni. (Lalhriatpuii, 2019)


Mizoram University zirlaite zir chianna : Zir chiangtu (Researcher) te chuan University-a zirlai tam zawk te chuan lehkhabu pangngai ai chuan Digital lehkhabu – PDF leh e-books te an thlan zawk thu an sawi. (Vanlalhriatpuii & Lalthanpuii, 2020)


Post-Graduate zirlaite atanga Chanchinbu an chhiar dan zir chianna : PG zirlai te chuan chanchinbu (newspaper) chu an zirna puitu atan leh nitina thil thleng mek hriat nan an chhiar thin tih an tarlang a. Digittal newspaper pawh hian hmun thuk tak a rawn luah tawh karah zirlai thenkhat erawh chuan a chhuta chhut kai ngei chanchinbu an la thlang a ni. Chanchinbu chhiar tam hian tawng lamah hmasawnna nasa tak min pek bakah ram leh khawtlang inrelbawl dan min hriatthiamtir bawk a ni. (Zodinsanga, 2021)

   High School zirlaiah an lehkha zir danin an kum tawp exam tih that leh that loh a nghawng dan zir chianna : Nitina lehkhabu leh an zirlai chhiar thin te chu an result pawh a tha nge nge an ti a. Khawpuia zirlai te chuan thingtlang aiin lehkhabu chhiar tur leh chhiarna hmun tur an neih that zawk avangin, khawpui zirlaite chuan hlawkna (advantage) an nei sang zawk a ni. (Ralte, 2018)


Engtin nge Mizo zirlaite leh thalaite hian lehkhabu chhiar hi kan uar thar leh theih ang?


Pakhatnaah chuan Lehkhabu chhiar hun insiam hi a ni. Ni khatah minute 30 tal lehkhabu chhiar nan hun han inpe chhin ta ila. Lehkhabu chhiar uar thar leh kan tih hian thil hahthlak tak anga ngaih loh tur a ni a. nitin kan tih makmawh anga ngaih tlat lam ni lovin kan rilru leh taksa hahna tih zangkhai zawk nan leh min tithawvengtu atan hmang ta zawk ila.


Tin, lehkhabu chhiar uar chuan ngaihtuahna (idea) thar te, ngaihruat thiamna te leh thil harsa pawh chinfel thiam theihna te min neihtir a ni. Tin, zirchhianna pakhatin a tarlan danin lehkhabu chhiar uar chuan chhungril min tibuai thei rilru hahna lakah min chhawk thei a, kan lungphu kal a timuang a, kan mut that theihna atan te pawh thil tangkai tak a ni bawk a ni. Tin, a tawp ber atan chuanin midang hriat­thiam theihna min pe. Thawnthu (Fiction) chhiar thinte hian a thawnthu chhunga mite nungchang (character) chi hrang hrang min hriatfiahtir a, heng atang te hian midang hriatthiam theihna leh midang hnam zia (culture) te kan hriatpui theih phah a ni.


Tin, a chunga zirmite zir chianna kan tarlan tawh atang khian, lehkhabu chhiar tam na na na chu an zirlaiah hma an sawnpui em em tih a lang a, thingtlang lama zirna inah te lehkhabu chhiar tur tam zawk a awm a ngai a ni tih chiang takin a lang a, nitin a theih loh pawhin kar khatah vawi khat tal lehkhabu chhiar hun hi routine-ah dah theih nise a hlawk thlak viau tak ang.


Kan mit lam hriselna atan pawhin digital lehkhabu bih tam ai chuan lehkhabu pangngai leh chanchinbu te hi chhiar tam thei ila, digital age-a kan chen tawh miau avangin hmang lo tawp turin kan inti thei lo a, amaherawhchu Technology hman dan tawk thiam ila, lehkhabu chhiar hun leh media hman hun kan thliar thiam hle a ngai a ni tih hre tharin rilru siam thar tum ang u.


Lehkhabu chhiar nuam ti tak thin, mahse chhiar tam tawk tawh lo kan ni emaw, chhiar ngai lo hrim hrim kan lo nih pawhin, tun hi lehkhabu chhiar uar thar nana hun tha ber a la ni reng tih hria ila, Thathona te min pe thar lehin rilru leh taksa hriselna atan pawh a tangkai tel em em a ni tih i hre thar leh theuh ang u.

Latest News & Chhiar Hlawh