titi ZALEN : Tute nge Mizo
Jul 15, 2025

- Dr. Zaichhawna Hlondo


Kan thupui “ Tute hi nge Mizo?” tih hi sawifiahna mumal tak a awm hran lo a nih hmel a. Mizo inti apiangte hi Mizo chu kan ni mai a lawm, ti pawhin a sawi theih ang. Zawhna awm leh thei chu eng vangin nge Mizo kan ni kan tih ang? Mizo chu kan lo ni reng em ni? tih chu zawhna pawimawh tak a ni ang. Kan pi leh pute khan Mizo kan ni an lo ti reng em ni? Engtik hun lai atang chiah khan nge Mizo tih tawngkam hi kan lo hman? Mizo tih ah hian kan lungrual reng em? Mipui engzat percent in nge Mizo a in chhal? Heng zawhna te hi chipchiarin ka ziak vek hman dawn lova, a tlangpui chauh kan ziak dawn a ni.


Kum 2019 khan lehkhabu “ Tudang kan nilo Zofate kan ni” tih ka ziak a. Theih ang angin uluk takin lehkhabu ka chhiar a, Myanmar, India leh Bangladesh a Zo hnahthlak mithiam lehkhabu abikin hnam chhuina chu ka ban phak chin chu ka hawl kim ve viau chuan ka hria. A bikin mithiam rual thlan khawm 17 ten Mizo Identity Bihchianna bu an siam, thupui hrang hrang hmang a Mizo tih lo chhuah dan leh nih dan an ziak a. He lehkhabu hi ka lehkhabu bung 2 na ah uluk taka ka zir chianna leh fakselna pawh ka ziak a. An vaia thu ziak atanga ka hmuhchhuah chu Mizo tih hi tlai khaw hnu kum 1954 atanga official a hman tan chauh a nih thu te, a hma zawng chuan Lushai tih a sawi thin a nih thu leh tuna Mizo tawng kan tih tak pawh hi J.H. Lorrain ( Pu Buanga) a siam lai khan Lushai tawng ti a siam a ni a.Dictionary a siam pawh Lushai Dictionary tih a ni. Kan vaia nihna sawi nan Mizo tih nilovin Zofate tih an hmang deuh vek bawk. 


A chunga zawhna chhanna chu kan mithiam rualten ngun taka an zir an ziah aṭang hian a chiang. Mizo tih chu tlaikhawhnu a kan hman chauh a ni. Mizoramah pawh Mizo nilo, Mara, Lai leh Sinlung intite pawh kan awm nuk a. Dik taka sawi chuan Mizo in tih tir tum emaw in nih tir tum hi chuan inpumkhatna aiin inthendarhna leh in huatna a hring zel emaw tih mai tur a ni. Lushai tawng kha Mizo tawng tiin Mizo sawifiah nan kan hmang leh bawk si a. Lushai/ Lusei tawng thiamlo emaw hmang lo chu Mizo ah kan chhiar leh chiah bawk silo. Pu Thangkura te lemchan a “ Nangma thu leh nangma thu a in kalh” tih ang vel kha kan ni berin a lang. 


Kan chanchin chhuitu leh ziak­tute lungrual tlanna ber chu Zo kan ni tih hi a ni. Mizo tih pawh hi Zo sawifiah nan ‘Mi’ mihring (Men/People) tih khan an lo belh a Mi+Zo = Mizo tih hi hman a lo ti ta. Thenkhatin ‘Mi’ tih kha a hnung lamah an dah thung a. Zo+Mi = Zomi an ti thung. then khat chuan Zotung, Zophei inti te pawh an awm. Zo tih lo chhuahna hi kan thlahtu hming a ni tiin kan mithiamte pawhin an pawm tlang vek a. Zo thlah emaw Zo fa kan nih avangin kan za vaia nihna sawi nan ZOFATE tih hi hman tlanglawn ber leh kan nihna dik tak pawh a ni. Zo hnahthlak – Chin/Lai, Kuki, Lusei, Hmar, Mara,Falam, Zomi, Guite, Gangte, Ralte, Mivam, Vaiphei, Chawngthu leh a dang zawng zawng­te hian ZOFATE tih hi kan pawm vek a ni. 


Kum sang tam kan khual zinna ramah hian, Tu kan nih reng hre lovin kan vak vai. Pianna zuapa tu a nih kan hre lo, Bo chikimin kan bo a lo ni e. 


Kum 2022 Zofa Lete in zai siakna kan buatsaih tum khan hlapui atan “ Zosefa tu leh fate kan lo ni” tih kan hmang a. He hla hi Lalpan min pek a ni. Vawi khatah ka ziak chhuak nghal vek a, a thlûk erawh chu hla thluk nalh taka siam thiamin min siam sak . He hla hi Zofate nihna puan chhuahna hla a ni a, phuahchawp hla ni lovin kan bo dan keh kan nihna tak puan chhuahna te, Zofate harh tura sawmna leh kan awmna dik takah Lalpan min dah dawn a. Pathian lal ram dinna tur ram leh hnam ropui, khawvel tana eng chhuak tur kan nih puan chhuahna a ni.  


Bo chikima kan bo dan pakhatna chu Duli bo in kan bo, Duli chuan a bo a ni tih pawh a in hre theilo. Chutiang chuan kan bo a ni tih pawh hre thei lo khawpin kan bo. A pahnihna ah chuan Beram bovin kan bo. Beram chu a huhova tla thin an ni. Thlahtu bul thuhmun, hnam khat vek, hmun pakhata cheng ṭhin te kha kan darh ta nuaih a. Mahni seh deh mual hranah tiin kan tla darh a. Hnam hrang angin tawng hrang kan hmang a, rorelna hrang kan siam a, ram hrang hrang angin kan khawsa mek a ni. A pathumna chu Fapa tlanbo angin kan bo. Pa pawh nei tawh lo, thlahtu pawh neilo, lung emaw puk atanga lo chawr chhuak ang maiin kan vak vai a. Min thlahtu bul pawh kan hre lo. Chutiang taka hnam nihna dik pawh hrelote chuan kan nihna dik tak Zofate kan ni tih kan lo in hrechhuak ta a. Kum 2021 khan lungrual takin Zofate hnam lungphun pawh Then­zawlah kan phun ta a ni. 


Zofate hnamah kan harh a ngai. Kan hnam nihna dik (National identity) ah hian chiang tlang vek tawh ila. Zofate vek kan ni a, kan chenna pawh Zoram ani. Chuvang chuan ringloten min thendarh leh awobehna atana tangkai taka an hman- mahni chibil hming -Mizo =Mizoram, Lai = Lairam, Mara=Mararam, Sinlung = Sinlungram, Chin=Chinram, Hualngo= Hualngoram, Kuki=Kukiram, Bawm= Bawmram leh a dang zawng zawngte hian hnam hruikhat vuan vek ila, ram hming pakhat kan nei mai dawn a ni. 


Zofaten hun i hai tawh lovang aw, Milembia nghawngkawl bahpui a rem lo; Kan zalenna Jubilee dar a ri, Pathian Lal ram leh hnam a ding chhuak mek. 

Latest News & Chhiar Hlawh