titi ZALEN : Van lam nau chuam a lo ni reng si
Oct 29, 2025

– Lalthankungi


Engpawh Nise, Engkim siamtu Pathian chuan,

Nang leh Kei pawh hi duhtaka a siamte kan ni si,

A ropui zia lanna tura min siam hi;

Vuina tur a awm lova, sawi ninawm a ni hek lo.

Pathian thilrel dan hi a va mak em!


Mesak Lalchhanhima hi kan fa tlum ni turin May 16, 2002 khan a lo piang a. Amah ka pai hma atangin Sinusitis leh Allergy ka nei nasa in, hei hian ka naupai min ti thuanawp nasa a. Tla mai tur ang te a a awm ngun avangin Doctor chuan ka hahchhiau ven nan damdawi chak tak min chawh a, hei hi a tir chuan ka mawhchhiat ber a ni. Tha tak a a pian hnu thla a tlin ah pawh a rihna a la ngai reng mai, a tap ngailo a, hnute hnek nachang hre lo in a mu bawrh bawrh reng ta mai bawk si, kan sawi harh a hnute kan hnek tir pawhin minute khat pawh hne tlinglo in a muthilh san leh nghal zel mai a, a eng nasa viau mai bawk nen, Doctor ah kan kal a, Thla a tlin hian a rihna hi a pian hlim ang reng a la ni a, Doctor chuan pumpui chakna leh thin lam damdawi pakhat a lo chawh a, nilumah te kan thiam dan dan in kan hem thin bawk a, hetah hian a dinhmun engmah kan la hre lo a ni. 


Thla hnih a han ni chho a, Kan thenawmnu chuan ‘Ngawi teh u, Kan nau hi Hmel inang vek an tih ang chi hi a ang ka ti riau mai’ a ti ta hlawl a, hetah chiah hian keini pawhin ngaihthat lohna chu kan nei ve chauh a, Hma te a sawn lem loh a vangin ka u nen Doctor dang kan rawn leh a, Chu kan doctor rawn chuan zep a nei lemlo, khatia zep a lo neilo kha ka lawm zawk a ni. “In nau hi Down Syndrome kan tih ang chi hi a ni a, phai lam pan in awmzia a nei lo a nia, In vannei a, a nasa kan tih ang chi pawh a nih loh hi,” a ti ta a, ka kha a chih a, ka hrawkah rektu awm ang mai hian ka tawng thei tawh lo. 


Haw kawngtluan mai chuan ka tawng thei lo, In a haw a duhtawk a tah bawrh bawrh ka chak ber (Downs Syndrome hi ka’n sawifiah deuh ang a, kan hriatthiam dan tur chuan Khawvel pumah an hmel te a in ang a, An kut zia te a dang a, Ring an tun har a, an beng a fual deuh bawk a, an mit a ki deuh bawk a, an mit leh mit inkar hnar ngul intanna a phek deuh bik bawk a, mihring normal te hian chromosome pair 23 kan nei a, a mal chuan 46 kan nei tihna a nih chu. Heng kan chromosome hian kan nihphung zawng zawng, mipa leh hmeichhia, vun te thlengin a hril a ni. Amaherawhchu down syndrome ah thung chuan chromosome 23 kan neih ang nei ve lo in, number chhiar chhoh a, a 21 naah chiah hian pair lo in belhtu zawk chromosome a lo awm thung si a, chromosome pahnih tur kha pathum a lo nei ta bik tihna a ni chu. Chuvang chuan Trisomy 21 tih an lo ni. Hei vang hian an nihphung, rilru leh taksa an than chhoh dan a muang ta em em a, an lei te a lo tawt deuh a, an tawng te a fiah lo thin, khing ka lo sawi an hmel inang kan tih khi a lo nih phah ta a ni. An rilru erawh a thianghlim em em vek mai).


In kan thleng chu chhungte pawh ka hrilh thei lo a, Room ah ka lut a, tah chhuak leh mittui tla zawih zawih a ka awm lai chuan, ka u chuan ka chhungte chu chanchin a lo hrilh a, an ngui ve hle mai a, kan pa u chuan “Mi te tawrh ang hrethiam tur in Pathianin hetiang hi min pe ve a ni,” a tih kha ka hre reng thin. A ni taka Gelead Special School-a kan kal ve hma kha chuan mi te tawrh te hi kan lo va hre pha lo em ka ti ta a ni.


A pa hian Doctor dang ah beiseina a la nei zel a, Doctor dang kan rawn zel a, kan Doctor rawn chuan min nemnghehsak zel mai bawk si, kan tan tlanchhiatna dang a awm ta lo. Mangan tawp ah chuan Pathian kan lo hnaih thin tih hi kan hun tawn ah hian a va chiang tak em!. Pathian chuan a mah au lo thei lo in min siam ta a. chutah chuan a ni, kan tan a min pek 'VANLAM NAU CHUAM A LO NI RENG SI' tih hi ka hriat­chhuah tak ni. Kan doctor hnenah hian khello in thlatin checkup kan nei ta ziah a, a hautak ve khawp mai, damdawi man a sang si, a eizo hma in a bur lah a te thei si, mang a ang ve bat bat thin, mahse Pathian hian a tawk hian ro a va rel thiam em, kan kal a piangin Vitamin leh Cerelac te min lo pe ziah mai, kan lawm haw thin a nia.


Hetia pangngai taka kan pawm chhoh lai hian rilru natna tur han tawh chang te a lo awm lo thei thin lo a, Vawi khat chu ka lenpuina ah ka lenna te inleng ve bawk Nu pakhat hian “Awi, in nau Lu chu engtizia nge, a rapawm deuh roh a lawm mawle, khawi, kan naute pawh hian a kaive ange,” min han tih chu. A ni taka ka naute lu chu a kawlh vek a, amah a ngo (a tet zual lai hian a ngo hle a ni) avangin a lu a thisen zam te chu a lang chiang em em in a hring pawng kual ruah mai bawk si nen, A sawitunu khan a sawi dik vek, mahse a dawngtu, anu tan chuan a van na si em, ka haw a, Room a tah tlawk tlawk mai loh chu tih theih a vang asin, Mahse tun ah chuan sam nalhtak mai ngilmawi tak a nei tawh asin. 


Vawikhat leh pawh kan Nula hi an khua ah a hawng a, An khua te chuan, “Bawihi, I nauawm thin chu a hmel engtinnge a awm? Bawihi chuan naute hmelmak deuh a awm thin, an ti che a,” tiin an lo zawt a, kan nula chuan ka rilru hre pha lo in ama rilru nat vang zawkin min hrilh leh chu, tukverh ah ka hawi vang vang mai a ni.. Heiang thil hi engti kawng pawhin kan tawk kan tawk dawn a nih hi ka ti ta a, tunah chuan heti ang chi hmachhawn dan hi ka thiam ve tawh em em a ni.


Chutianga naupawm na fam chu kan nau ang pawm ve te hnen a tang chuan Gelead Special School chu kan lo hmelhriat ve ta a, Thla 5 a nih in he school OPD (Ch. Chhunga Building, Saron Veng, Aizawl a la nih lai) ah hian kan va kal ve ta a, OPD-a duty te chuan Physiotherapy te min tih tir ta ziah a, kan tan school a hlat vangin Physiotherapy hi In lama tihdan min zirtir a, theih tawp chhuahin Therapy te kan han ti a, hmasawnna hmuh tur tlem mah se, hma chu kan sawn chiang a ni. therapy kan tih hi kan hlawkpui tak zet. Tichuan, Pathian zar ah Kum 2 a tling a, Kal a zir tan ve leih leih chauh a ni, kan hmanhmawh miah lo, kum 6 anih hian nitina kal ve tawh tur in School ah chuan kan in ziak lut ve ta a ni. 


Mahse a tawng tlat lo, hei hian chhungkua ah Pathian auh duhna min pe leh ta a, A pu chuan,“Mesaka pual liau liau in Pathian hnenah a Lei hawng turin I dil ang u,’’ a ti a, Tichuan tum thuhmun neiin Pathian nasa takin kan dil a, He kan dil na hi Pathian in min chhang ka ti lo thei lo, school lam ah Speech therapy a la ta bawk a, hmuh theih khawp in hma a sawn a, Mi te angin a hmasawnna chak lo mahse hei erawh kan chiang ve thung - kan nau chungah hian Pathian hnena dil ringawt a tawk lo, keini pawhin tih theih tam tak kan nei, Theih tawp chhuaha kan theih ang te kan lo tih ve hian Pathian hian Malsawmna min lo pe thin a ni tih hi.


Dam loh hi Pathian zarah a nei khat hle, Vawikhat Pneumonia vangin damdawiin a awm tih loh chu khum bet tlawk tlawk a nat a nei lem lo. Hri erawh a dawng hma em em a, hetah hian Down’s naupang te hi chhunglam leh pawnlam ah an na hma em em a, An vun ah thak neuh neuh an nei hma in ven fimkhur thiam an ngai in ka hria. A dam loh leh mi damlo a bula an awm chuan a tawngtaisak ziah thin a, an lu chungah kut nghatin a tawngtaisak thlap thin a, ani pawn chutiang a tawngtaisak ve tur chuan min phut bawk thin. Engtiklai pawhin tawngtai tur a han ngen pawhin a phur zawk hial thin leh chhung inkhawm ah pawh hun hman a chuh ziah thin hi kan tluk lohna langsar tak a ni.


Nitin school kalin a tir chuan a hrehin a motor chuang tur en hrehawm thin viau mah se, ngaiah a rawn nei ve thei ta thuai a, a thil thiam thar leh a zir thar te sawi nuam a ti thei hle a, speech therapy-a an zir phei chu ama hnen atangin kan zir ve leh chhawng thin, a nuam in min tihlim thin hle a ni. Kan fapa hian Number 1 to 3 kum khat te zir tlauh tlauh thin khan tun ah chuan 1 to 20 a thiam tawh a, A hming leh Nu leh Pa, Veng hming a ziak thiam em em tawh a, heng ran, thlai, thei hming te hi a thiam tawh hle bawk a, Rawng te phei chu hnehsawh tak a ni tawh a ni. Tunah chuan tih tur kan hrilh hi phur tak leh thatho takin a ti ve thin a, a bik takin thleng seng/sil/hmunphiah ang chi-ah te, hrilh nawn reng a ngai bik miah lo asin, Ka sawi hmaih theih miah loh chu kan fapa changkang leh zahpuiawm lo a min chhuahsaktu Gelead Special School-a thawktu te inpekna hi a ropui ka ti takzet a ni.


Naupang na na na chu Zun leh Ek an lo cheh a, nitin cheh reng naupang tam tak an awm, Diaper hman an phal lo ringawt pawh hi ka fak tawh tehlul nen an berh zawng zawng an ti fai vek a, Tap er ngawng ngawng chunga Exer lak ngai thlan tla zawih zawih chung leh beiseina nena an lak tir te, a then thil paihdarh ringawta nilenga hun hmang te thinrimna tel miah lo a an hma hun ngaihtuahpui ran chunga beidawng mai lo a an enkawlna te hi nu leh pa tam tak chuan kan fate chung ngeia thil thleng pawh nise enkawl kan peih loh tur, an bei tang tang han hmuh chuan he school hi a lo awm lo ang tih hi kan va hlau thin tak em !!. Tha ka tih deuh mai chu naupang mai ni lo, Nu leh Pa min ko khawm awl lo mai hi. 


Naupang rualbanlo reng reng hi tanpui hma poh leh hma an sawn thin tih hi a chiang em em mai. Awareness min neihpui fo thin hi keini zawngin kan hlawkpui ber mai awm e ka ti thin, Nu leh Pa te hian kan fa kan duat ngawih ngawih hi kan dam pui reng lo thei, Zankhat mitchhin kan tawh hunah kan duat liak liak ang khan midangin min enkawlsak thei dawn lo, Midang tan phurrit mai a nih loh nan a theih ang tawk leh a phak tawk zirtir leh thawh tir hi a va pawimawh em, entirnan.. Inthiar, Inbual, chaw ei, ha nawh, thawmhnaw suk leh hak te, Inchhung chet leh chhungte puih, Mi biangbiak, mi zinga khawsak dan mawi ang te hi kan zirtir thei ang a, kan zirtir loh a midang tana hnawksak a kan siam mai chuan min petu khi a lawm dawn em ni tih te ka ngaihtuah thin.


Tin, harsatna inanglo pui pui, inkarakik tak tak te enkawl dan, Hmeichhiat mipat chungchang, keinin emaw kan tih lo nisi lo te, kawngbo tak maia special nau la pawm ngailo te min han hrilhhriat tak ah chuan kan var uar uar zel mai, zirthiam a awm thei lo, zir tam pawh a awm chuang lo kan damchhung chuan kan zir zo thei dawnin ka hre lo, mahse hetiang kan ni chung chung hian 2012 khan kan nupa in fate support tha ber an thlan chhuah zingah min thlang ve a, ropui kan ti hle a ni.


Kan fapa chanchin sawi hi kan zaklo mai ni loin a chanchin sawi hi kan ning ngai lo, amah pawh hian min ngai ta ber emaw chu aw tih tur in min ngai thiam a ni, mi a kuah hliau hliau a, kan biang ah te min fawp awllo mai thin, “I tello chuan ka awm theilo, a nu ka hmangaih che,” min ti reng thin, thil tih na reng reng ah Nu leh Pa bulah phei chuan a phur thei hle a, Pathian faka zai te phei chu a nuam tih ber a ni, Kan Varandah zau laiah concert tenau a nei reng reng thin a, an thlir ve thap thin, Programme pangngai Veng chhung leh pawn ah pawh mi hma ah a zam ngai reng reng lo a, duh ang tawk a mi hma a han in theh thil vel kha a nuam tih ber a ni. 


Tin, kan vanneih leh na pakhat chu khawi hmun ah pawh hian kan fapa hrethiam em em tu te hi Pathian hian min pe zel a, Sunday school-te hi nuam a ti thei hle a, Eng thilah mah ban mai biklo in zirtirtu te hian a sawmin an sawm zawk hial thin a ni. An Department ah phei chuan a zai ngun thei hle a, chang leh hla thu sei tak tak te hi zirtir hun chhung rei deuh ngai thin mah se, school lam leh inlam nena tanrual chuan a thiam thui thei khawp mai a, Veng pawn lamah Handicapped Sunday an hman chang pawhin chang sei ve tak tak a sawi chhuak ve thin a ni. Heng zawng zawng a tih theihna chhan chu Pathian vang a ni a, chutih rual rual chuan zirtirtute leh Chhungkua kan tanrual vang ka ti thin.


Tunah chuan kum 23 lai a lo ni ve ta reng mai, hma nasa takin a sawn a, (mi fa te nen kan khaikhin ngailo) Biakin a ngaina a, a inkhawm ziah a, hun a vawng tha a, a kal hma thin hle. Zaipawl-ah te tel ve ziahin a aw mil awmna turah a thiante hian an dah thiam em em a, phur takin a tel ve thin a, kan S.A.Y hruaitu te an fakawm thin a sin. In chhungkhurah a tangkai em em a, inleng chhawntu, inlengte thingpui lumtu, chaw chhumtu, chhuat nawt tu, toilet tifai thin tu, a tello chuan kan ruak a ni, (In-ah hian hunawl hnawhkhah nan computer a nei ve a, a duh ang chu a hmet chhuak thiam ve a ni) In leh Biakin hi nuam a ti viau a, a lengchhuak ngai lo. Chhungte leh thiante birthday a hre thei hle a, a theihnghilh mai mai lo.


A pi leh pute a duat thiam em em a, a kut ah a dah tawp a, heng damdawi ei hun te, inbualna tuilumsak leh engkim mai hi a kut ah a dah vek thin, Covid19 vangin a pi a boral a, a tuar hle mai a, hun engemaw chen kha chu chawei dawn hian thleng a lak kep ziah thin. A pu inkhawm tur kal a hruai thlap thin a, a thutna hmun tur ah ava dah thlap thin, ban ah thiante bula awm khawlai a duh ve thin vangin a pu hi a unaute kut ah a hlan thlap kher thin. Nu leh pa leh u te hi a zahthiam em em a, an lawm loh zawnga awm hi a hlau thin khawp mai. A lo awm palh zeuh pawhin chhuanlam tur a hre thei thin a nia aw…..


Tin, Hmeichhe chung a awmdan mawi leh mawilo kut thawh leh fiam dan te hi an school Shining Star ah an zir a, min hrilh ve nasa thin. Kum 2019 khan Rashtrapati Bhavan New Delhi ah President of India hma ah Vohbik pual Cultural Meet ah an School Gilead Special School, Aizawl aiawhin tum hnih zuk kal in an zu lam ve nghe nghe a ni. He tah hian report a pe thiam khawp a, New Delhi chu vai an tam lutuk a ti. Free style lam kan ti dawn nge sap hla zaitir a han lam te hi nuam a ti em em thin a, kum 2016 khan International Day of persons with Disabilities ah National Institute for Locomotor Disabilities (Divyanjan), Regional Centre, Aizawl, Department of Empowerment of PwDs, Ministry of Social Justice and Empowerment, Government of India leh Centre for Disability Studies, MZU Campus, Aizawl Mizoram te huaihawtin Online dance competition ah pakhatna a la ve nghe nghe tawh bawk. 


Covid 19 hnu ah a school kalna kan thlak ta a, a hnai zawk Special school tho Shining Star Special school, Republic Veng, Aizawl-ah a kal ve leh a, he school pawh hi Gilead Special School nen danglamna awm chuang lo in naupang an theih tawpin an enkawl a, an Principal hi a tet zual lai atanga lo enkawl thin tu a lo ni bawk nen he school ah hian an lo enkawl thiamin an lo dah lal thiam a, nuam a ti thin lutuk hi kan lo hlim thin. 


An rilru hi a no in mi na tuar leh thihna tawk te a laknatpui em em a, a hmelhriat miah loh pawh a lo tahpui thin a, chutih rualin a u ten thil thar lo nei se a mahin nei ve lo se a lawmpui thiam em em a, an rilru thianghlim zia lanna pakhat chu mi thikna an nei ngai miah lo te hi a ni. Miten vanduai angin min ngai mahse keini, a chhungte chuan Pathianin a fa, a vohbik enkawl tur a min pe hi Pathian hriat kan nih zia min nemnghehpuitu ni ah kan ngai hmiah a, vanduai kan in ti ve lo.


Hamthatna hi mi nawlpui ten pe thei lo mahila an mahni kan tanpui theihna tur hi a awm teuh a, nuihzat mai lo a kawng dik zawk kawhhmuh te, kawngkalna ah an lo kal pai deuh te a ni thei, han kaih mai te, Motor kawngpui kan tur puih te, Bus lawn tur a puih te, an awmdan a lo mawilo deuh a nih pawh a awmdan mawi tawngkam tha a hrilh te a sawt ang. Mizoram Synod in Handicapped Sunday a lo siam hi tha ka ti hle. He Sunday hmang hian veng dang ah te kan inkhawm chhuak fo a, naupang changkang, rualbanlo an en dan danglam miah lo ka hmuh hian an kohhran leh an nu leh pa, an zirtirtu te ka fak thin. Kohhran dang te pawh hian Handicapped Sunday hi nei vek thei ila, he ni ah hian naupang ah Awareness tam zawk pe ila kan hlawkpui ngeiin ka ring a ni. Duh tawk ang ka peng thui dawn. 


A tawp ber ah chuan Pathian hian hetiang fapa hi min pe lo ang tih hi ka va hlau hnuhnawh tak em!. A mah avang hian Pathian kan hnaih phah fo thin a, malsawmna chhiarsen loh kan dawn bak ah mi te tawrh ang harsatna tamtak Pathianin min hmachhawn tir in tawrh thiamdan min zirtir a, a senlaia tawngthei pawha beiseina kan neih loh laia tuna, a huat em em, Zuk leh hmuam that loh zia leh a nghawngte, Pum cancer, Ka chhung cancer awm thei thleng a min hrilh thei tu kan fapa ‘Vohbik’ Mesak Lalchhanhima min petu Pathian chu fakin awm rawh se.


He ka fapa chanchin lo chhiar vetu mi pakhat talin hlawkna tlemte tal in lo chhar chhuah theih beisei na nen he thuziak hi ‘VOH­BIK’ fa pawm Nu leh Pa zawng zawng te tan ka hlan a ni.

Latest News & Chhiar Hlawh