DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Zoramthanga 'Mizo Hnam Movement History' - P.C.Lawmkunga
Jun 23, 2018
A hawn nia a copy zawng zawng  singkhat hralh chhuah nghal vek leh chhut nawn leh nghal ngai hial khawp nia sawi lehkhabu chu Mizo Hnam Movement History (2016) hi a ni. Mizotawnga lehkhabu ziakah chuan a hralh tla ber a ni ang, ti ila kan tisual awm lo ve. Tlai khaw hnuah keipawhin Pi Enghluni zarah ka lo chhiar ve a, ngaihnawm ka tikhawp mai. A ziak a hrâwin chhiar a nuam hle a, chhut sual pawh a awm hauh lovin ka hria. A ziaktu hian tawngkam pawh a hmang fimkhurin, mi dangte ngaihmawh theih tur ang chi pawh a pehhel thiam hle a, mi puitling tak thuziak a ni tih a hriat theih. Hetiang lehkha bu ziak tur hian amah aia rintlâk emaw, MNF chanchin hrechiang zawk emaw an awm bikin a lang lo va; chuvangin, a chhûnga thu te hi thudik leh behchhan tlak an ni ngei ang. He lehkhabu  bung 40-a then, phek 226-a chhahah hian MNF lo indin dan leh an kal zel dan hriat theih a lo ni a. Chipchiar tak ni lo mah se, MNF chungchanga thuziak hrang hrang kan lo chhiar thinte a khaikhâwm tha hlein ka hria. Lehkhabu chhiar mite hi chi hnih an awm a. Chi khatna chu chhiar liam puat puat mai, a ngaihnawm viau mai, emaw a ngaihnawm lo em mai emaw ti liam ngawt te hi an ni. Chi hnihna chu ngun taka chhiar a, chu lehkhabu hlutna lai hmuh tum leh a famkim tawk lohna te chhui tum mi Critics an tih te hi an ni. Chutianga thil chhut chet mi te tan chuan lehkhabu rêng rêng hi a chhiain a tha emaw, a ngaihnawmin a ngaihnawm lo emaw  nghal ngawt lo va. Ngun taka an belh chian hnuah an ngaihdan leh hmuh dan chiang takin an sawi zawk thin. Mi thiamten an sawi thin, Literary Criticism-a chi thum - legislative, aesthetic leh descriptive criticism zinga a hnuhnung ber hi hmangin he lehkhabu hi kan thlir dawn a ni. A CHHUNGA THU AWMTE CHU: A ziaktu hian British sawrkar hnuaia Mizoram awm lai atanga tanin India ram indan dawna Mizoram dinhmun te a rawn sawi chhuak a. Chutah Mizo Hnam Thinlung, “Mizo Nationalism” tia a vuah rawn than len dân leh chu thinlung chu MNF-in a rawn lak vung dan te a ziak chho va. Tichuan ralthuam leka Jeriko Beihpui thlaka March 1, 1966-a Mizoram hmun hrang hranga India sipaite beih an nih dan a rawn sawi chho zel a. Chin Hills Operation hnua East Pakistana an chhuk thlak dan leh East Pakistan atanga baklênga Arakan lama an tlan chhiat thu te a rawn sawi zel a. MNF chhungkaw buai avanga President an inthlak sek dante pawh chiang takin min hrilh bawk a. Arakana lo mikhualtu Burma Communist-ho laka mâk chhiat an tawh hnua Bangladesh lama kir leha Remna kalkawng bumboh tak an rah pial phat phat dan leh kum 1986-a Remna Thuthlung ziak fel a nih thu te sawiin bung 38-naah a hmâwr a bâwk ta a. A bâk bung hnih 39-na leh 40-na te hi chu thlirletna leh thuchah ang deuhvah a ngaih theih awm e. He lehkhabua thil chiang tak pakhat chu MNF ramhnuai sawrkar khan India nena inbiak rem dan tur kha an lo dap hma hle tih hi a ni. Kum 1966 atanga kum thumna 1969 khan inbiak remna neih tha an lo ti tawh a, he mi dungzui hian kum 1971 khan Shillong-ah an inbe tan a ni (phek 71, 72, 91, 92). He lehkhabu hi a taka tawnhriat neitu ngeiin a ziak a ni a, awihawm takin a ziak bawk a ni.   A LANNA TLANG DANG ATANGA THLIRIN: He lehkhabu thatna hi kan sawi laiin critics te tarmit atanga a lan dan kan sawi tel loh chuan mitdel paruk sai dek an sawi kan ang dawn a; chuvangin, inthlahrung deuh pawha a famkim lohna thu sawi tel a ngai ta a ni. A BU HMING HI: Mizo tawnga ziak ni si Saptawng nena phuah pawlh nuai hian min hip hran lem lo. Chu ai chuan “Mizo Hnam Damna Beihpui Chanchin” emaw pawh ti ta sela a tluangtlam zawkin a rinawm. A hnuaia “A History of Mizo Nationalism Movement” a han ti zui leh phei hi chuan, a Saptawng chheh dan chu engpawh khaw pawh lo ni se, mi tam tak a hnar sa mai thei. Saptawng sawi tâkah chuan phek 188-naah hian ‘band’ tih hi a rawn hmang sual zauh mai a. A tisual palhah han ruatsak dawn ila, a hnuai lawkah a ngai bawkin a hmang leh a, ani ang lehkhathiam tihah chuan a zia lo deuh a ni. A sawi tum chu India sawrkarin MNF a ‘ban’ (khap, phalsak lo) tihna a nih a rinawm. ‘Band’ erawh chu pawl emaw puan them emaw thelrêt them emaw thil hrenna atana hman hi a ni a. Tin, ‘bandh’ tih a la awm fo va, hei hi chu nawrhna, general strike tihna mai a ni thung. THUHMAHRUAI a ziahnaa, “Mizoram College-a Political Science laten an zir turin…,” a tih mai hi hriat thiam luih theih a nih laiin a chiang tawk lo va. ‘Mizoram College’ tih hming pu College hi a la awm lova  a lan avangin  hei ai chuan, “Mizoram chhung College hrang hranga…..,” tih ni se a mam zawk ang. Mizo zinga a vengva chin 50 vel leh Bawrhsap L.L.Peters hova an thurawt pakhat, Mizo (Lushai) te hi India rama tel tur an nih chuan  kum sawm hnua an duh chuan chhuak leh thei tura indelhkilh chungchang hi bih chian deuh a ngai bawk. He thil hi Bardoloia Committee an tih Sub-Committee of Constituent Assembly hnenah pawh thehluh tawh niin a lang. Zoramthanga chuan hei hi Assam Governor-in chhân tlaka ngai lova thup bo mai mai ni awmin a ziak a (Phek 13-na). Mahse a ni chiah em? Hetah hian hrânghlui kal ta R.Thanhlira lehkhabu MIZORAM LEH KEI phek 219-na hi i lo pun teh ang. R.Thanhlira chuan, “Governorin September 2, 1947-a a rawn chhannaah chuan ‘Lushai Hills chu Excluded area niin, Assam ramah lo awm tawh sa a ni a; India a chhuahsanna tur dan a awm lo…,’” a rawn ti hmiah mai niin a sawi a ni. Heti a nih chuan eng Pawl tan mah he ‘kum sawm’ thil hi innghahna tlak a lo ni lem lo ni âwm tak a ni. MNF Party lo indin chhoh dan hi Tâm Do pawl, Mizo Faminine Front-in a hrin chhuah nia sawi a ni ber a, chu chu kan lo pawm dan thin pawh a ni. Chu chiah chu he lehkhabu ziaktu Zoramthanga pawh hian a rawn sawi nawn leh a, chu pawl hmingah chuan ‘National’ tih a rawn belh a. Chu pawlah chuan R.Dengthuama kha President niin Laldenga chu Secretary a ni  tiin a ziak bawk. Mautam Tam a lo reh chuan he Pawla thumal pakhat “Famine” chu paihin Mizo National Front  chu din a lo ni ta niin min hrilh ta zel a ni (Bung 3-na para 7, 8, leh 9). Mahse hei hi a dik chiah em? Hranghlui C.Hermana’n a lehkhabu ZORAM BUAI LAI KHAN (2015) tih Bung 4-naa a ziak dan nen chuan inpersan tak a ni. Ani hi Laldenga hova October 28th 1961-a MNF dintu zinga a hnarkai pawla tel phak kha a ni a, a thusawi hi mêna thlaksak mai chi a ni lo mai thei. Heti hian a ti a. “An thusawi tihawihawm nan mautâm dawna tlawmngai pawl pakhat (Mizo Faminine Front) an din chu political party-a let ta mai angin an sawi thin a ni. Mahse, hei hi chu hmehbel leh sawi zawm remchang tak, dik ziktluak si lo a ni,” a han ti phawt a. Tam Do pawl pawh chu pahnih Anti-Famine Campaign Organisation (AFCO) leh Mizo Faminine Front (MFF) niin a sawi a. (National tih a tel lo) Tin, an hotu te pawh AFCO-ah chuan Lalmawia leh C.Rokhuma, MFF-ah chuan R.Dengthuama leh J.F.Laldailova te an ni, tiin a sawi zel a. Heti a nih chuan Laldenga chu a khawii Pawl mahah khian a lang ta lo va. Chuvangin, C.Hermana sawi anga MNF hi pawl dang behchhan miah lova fir taka rawn ding chhuak a nih chuan mi tam zawkin kan lo hriat dan leh Zoramthanga ziak dante khi bûknaah chuan an kâng vai vai dawn a ang ta viau mai a ni. MIZO NATIONALISM? He lehkhabu han hmuh hian Mizo hnam rilru ‘nationalism’ a tih awmzia leh a humhimna kawnga MNF te hmalak dan chhiar kan inbeisei a. Mahse, Bung 3-naa hnam dan leh sakhaw humhim a tulna tawite a sawi lang zawk tih loh chu a reh hlen vang vang mai a. Mizote hi ‘nation’ kan nih dan leh nationalism kan mamawh danah min luhpui zui tak si loh avangin hrawk a fah lo hle. Chuvangin, a chhunga thu awmte hian a bu hming put chhan hi a phawk zo lo hle kan ti thei ang. Mizote hi Nation tia vuah theih kan ni em? Nge independent kan nih loh avangin chutia invuah chu a la rem lo zawk? Nation nih tuma hma la zelin hnam hmangaihna nationalism nei turin kan infuih dawn ta em ni? India Constitution pawm thlap tawhte tan hei hi tih chi a ni ang em? tih zawhna te hi chhiartute rilru-ah a awm fo dawn a ni. Engpawhnise he lehkhabu hi chhiar manhla tak a nihna  a bo chuang lo vang.

Latest News & Chhiar Hlawh