Bialbual, Chiai-chuai, diar-duar tih ang chia a thumal tawp zawk inkara UA a awm reng reng chuan a thumal hmasa zawk kha IA hman zel tur a ni. Thangthar thahnem takin BUAL hmang siin a thumal hmasaah BEL tiin BELBUAL, CHEICHUAI, DERDUAR tiin an hmang thin. Ka ‘KA HUANG’ hmasa lam deuhah khan khawchhu chhawngtu ni maw? Ka hman ngai reng reng lohin a thu hmasaah E chauh min lo dahsak mai a ni awm a, pawi ka ti hle. Ka chhut chhuah ang chiah hian chhuak zel se ka ti. Tun tum chu mo theih lam ka’n sawi daih teh ang. Mission Venga kan inpui atang khian ka pianpui farnu ni lo, kan chhungkhat laina - panga emaw chuan pasal neiin kan lo lawi tawh a. Ka hriat hmasak ber chu 1933-a Pu Sawmaithangan Bukpui khua K’u Biali a neih a ni, kum 4 ka nih chu. Pu Sawma kawt gate bul chiahah chuan khiang thing hniam te hi a ding a. Chutah chuan U Nghaka’n Tuium tuisah buak a kam a, Mo chu a huh hle. Zirtirtu Lawma’n K’u Vanrumi a neih tum pawhin kan in atanga lawi bawk a nia - U Para’n (Upa Laia fapa) U Lawma zikhlum phun sawn vek tawh chu a pawt dawk a, a phun ni awm tak hian a dintir leh vek mai. Kha thi ta maw? K’u Zuala nupui neih tum chuan kan thir gate chu a tuk lamah Veng mawng ber, Pu Selluaia kawtah an chhar! Heng ka han sawi deuh duah hmasak nachhan chu Mizo hian mi theh leh mi neitute chhungkaw bungrua sawisakte hi kan ching thin tih hriat nan a ni. Hmanlai lehzual, Khristian kan nih hma atanga hetiang mo lawi lai tihhmelhem tum hi an lo ching tawhin Khristian kan nih hnu hun eng emaw chen thleng khan a lang. A chhan eng eng emaw karah a bul ber niawma lang chu nula leh tlangval inhmangaih si, tute emaw avanga innei thei lo hi an ni tlangpui. An rethei emaw, an hausa emaw, khaw khata nula leh tlangval chu an lo induhin an lo inhmangaih ve em em a; mahse, nula nu leh pate duhkhawp, tlangval khan, chhungkaw tlakbalna avangin emaw, tlangval lam retheihna avang tein emaw a tling tlat lo a, chutah chuan tlangval dang, nula nu leh pate pawhin an sit loh zawkte an lo tla ta thin a, (hei hi kum 10 chuang leng tawhho chuan an hriat vek ka ring). Chuvanga:- “Kei chuan thuam (thing kâk thuam) ang ka do lo che Valmawi, Ka chun leh zua chhim tlang thli ang an hrang chuang e, kan karah hian Palai bawngte tir thin ang che, Ka nuam (nuam tih hi hla thu a nih hi pleasant tihna a ni lo, ka châk/duh tihna a ni) ve e a thianga len Valmawi Nang nen” tih hla atangte hian nula, a nu leh paten a ngaihzawng, a hmangaih em em an hnarsak dan chu a lan mai hi. He hla hi hmeichhe lam phuah niawm a nih hi. Mipa lam pawhin “Aw ka chung chhawrthlapui mah khi, khuaza entu van zawlan, Awkpan a kal lai a kham ka di khuandim kal ka kham zo lo. Han dawnin parte kan nun, suihlung reng a dam thei lo. Lenna khua hmun mah se ka tan parte an phal lo i run kai chu” tih hlate hi phuak zuk tul a! Thalaite u, a hnuhnung khi ka’n hrilhfiah thuang ang e aw: Aizawl atanga hla lo tak an khaw nula hmeltha chu, an khaw tlangval mi satliah chhungkuaa mi nen an inhmangaih em em a, chutih lai tak chuan Aizawl tlangval, kamding (sawrkhar hnathawk) a lo tla ta tlat mai sia, nula nu leh pate tan chuan a awhawm nasa si a, an neihtir (LUI) ta nge nge a ni (He hla thluk hi ‘Wandr’ng Boy, KH Hla bu 178-na Ka tlantu khawiah nge i awm thluk ang tho a ni). Lalzoa pawh kha an sawi danin, a zin hlanin a ngaihzawngin pasal a lo nei tlat mai a. An khua a han thlen chuan a hrilhai (NOT hrilhhai) em em a, “Ka chantawk ka lungawi loi, ka DAMCHHAN ka luah zo si lo. A riang kei mi iang an awm lawng e, Ka nghak sual thadang mi u. Aw, rairah ka riang em e, dawn lem ka nei tawh lo, Lung ka mawi em e tawn loa khiangawi zamual min liamsan le,” tiin a phuah nghe nghe a ni. Mihring tungchhoa kal hi kan han inang lo khawp a (rilru) nu leh pa thenkhatin an duh leh an hmangaihte phal taka an inneih an duhsak laiin, thenkhat chuan hamhai takin anmahni (chhungkaw) tanghmaah an lo kai lut ve ngawt a, an fanute kumkhaw lungawi zan lohna an siamsak lekfang a ni duh khawp mai. Nula thenkhat lah hi ‘gold diggers’ an tih ang maiin an pasal turte lam sum an lo nei mek bawk a. Chuvang chuan chhungkaw tam tak karah buaina a chhuak hnuhnawh thin a ni. Heng vang hian tlangvalin chan loh tur rau rau tiin a nula pasal nei tur chu tihhmelhem theih dan a zawng a, a thian thate nen, a lawi kawngah an theih ang ang an lo ti thin niin an sawi. Vut sawh, Chirhdiak, Zu fe, Bawng ek te leh thenkhat phei chuan mihring ek te hial pawhin mo lawi lai kha an lo theh ta thin a ni. Mo lawi hi a lawi kawngah tawlhthlu sela, an kir leh thin a ni awm e, thiang loa ngaiin. Chuvang chuan lawi kawngte an lo tinalin a tluk ngei theih nan an tibuai vel thinte pawh an ti. Chuvang chuan mo lawi kawnga tibuai theitu veng turin Lawichal te an nei a, Mau chherte an keng a, tibuaitu chu a hawlh a, a vua a, theih patawpa venhim a tum thin. Mo lawi kawngah na na na chuan Lawichal hi a lal ber ringawt mai a ni. Lawi kawnga Lawichal thisen chhuahin lei a kuai lo tih a ni nghe nghe thin. Kei ve tehlul pawhin ka hriat ve khanglang chu, K’u Hminga leh U Thani 19340a an inneihin Bawng ekin an theh ni ngei tur a ni. Mo kianga kal, an ni-Germanthangi (w/o Kevichusa Angami) chu a te chul mai a. Heti reng reng mai lawi tlak pawhin min siam lo, kan kir leh dawn a ti ta ngut mai a, K’u Hminga te kawt maiah chuan mo lawi lai chu kan ding ta hmur mai a, mahse a tawpah chuan an inthlem dam leh ta a, an lawi ta nge nge a ni. Kum 1934/35-a Jem Darthuama (Burma sipai)-in Bawlrumi a neih tum chuan kan inah a lo lawi a, U Rumi chu Pi Zaii fa chuam ni hiala sawi a ni. Aizawla sap zawng zawng - Bawrhsap maj. A.G.McCall te, Assam Rifles Commandant te, Sikin sap te leh Zosap zawng zawngin an rawn lawi a. Chumi tuma mo theh dan chu pangpar rimtui hlir a ni thung. A tukah - an in leh kan in inkar a hnai bawk a, an pangpar theh chu a la var tuarin a rim a la nam rum rum thei. Sipai bajapu hoin kan kawtah duhtawkin hla an rem bawk a, ka hmuh ve phakah chuan kha inneihna kha a ropui ka ti kher mai.