LALSUAMKA tih Aizawl Post ni tin chanchinbua C.Lalnunchanga’n April ni 9 &?ni 10, 2014-a a chhuah kha ka chhiar ve khiah a. A khaihlumnaa tel ve ni mai awma ka hriatin naupang te ka nih laia ka pa (Ch.Pasena) hnena a sawi ka la hriat lai tawi te sawi ve ka duh a ni. A sawitu chu Pu Lalkhuma, Mission Veng Biakinpui kawmchara kawng chung zawk kawng bul in hmasa ber, tuna a tupa Rosanga’n a luh saw an awmna thin a ni. Pu Lalkhuma kum hi ngaihruat mai loh chuan ka hre lo, ka nu, 1895/96 vela piangin paa a zawn a ni a, ka nu ai chuan a tlem berah kum 10/12 tal chuan a upa ngei ngei turah ka ngai, chu ai pawh chuan a upa mai thei. Ka hriat dan chuan Pastor Liangkhaia, 1884-a piang ai chuan a upain ka hmu. Kan thenawm mai a nih bakah kan pu a nih avang chuan a lo leng fo thin. Chuta a thusawi ka hriat chu: Lalsuaka khaihlumna hmun kha tuna Thana step intanna bul velah sawn lei an lai khuar duk a, a chungah khaihlumna tur (gallows) chu sang deuhin an sa a, hei leikhuar hi, an khaihlumna hruizen a mar laia mipui hmuh theih loh nana laikhuar a ni awm e. He Aizawl Post-a Pawite Babu an tih leh thin hi Pu Lalkhuma chuan Vai Pawih tiin a sawi a, ka lo ngaihdan chuan Sikh ni maw ka ti mai. Lamsuaka dinna an han pheh chuan a tla thla chuan an laihkhuar kotlangah chuan a zuk ding chat mai a, mahse, chu vai pawih chuan a nam thla zui leh a, a thi ta tho tho niin a sawi. Chung hun lai pawh chuan khaihlum tur hi a tum khatna a fail chuan khai nawn phal loh a ni a, an ti naa an nawr thla zui ta si a, tiin a thang ve hle a niang. Tin, James Dokhuma’n nghakuai ang lianpuia khaihlumna niawma a sawi tih Lalnunchangan a thu tawp nana a rawn sawi pawh hi, Pu Lalkhuma chuan hruizen ngei niin a sawi. Kha inkhaihlum khan mizo mipui min rap hle a ni ta ve ang, 1935/36 vel te pawh khan an la sawi fo mai. Pu Lalkhuma kha engtia upa nge ka hre lem lo a, Tuikhuah tlang tuikhuah an siam tana a mawng foundation-a rem tur chirh hlawm rawh chan, pa chang lu tiat tiata rawhtu zingah pawh tel ni hial awmin insawiin ka hria. Hmanlai chuan keini naupang pawhin an rawhna khur tih pawh hre lem loin a khur hlui awm thluah chu kan hmu thin, chu chu tuna New Street kan tih dawr hnungah sawn a ni, ka hriat sual loh chuan khur li khur nga lai meihawl rawhna khur lian pui ang hian a awm thluah thin. Chutah chuan lu tiat tiat chirh hlawm mun chu an rawh chang a, tuikhuah mawngphah (foundation) atan coolie-hoin an thiar chho thin a ni awm e. Chiang lehzuala zawh theih a chakawm teh e ti r’u. April ni 3, Ningani zing lam dar 3 hma deuh khan harh chiang em emin ka harh a, ka mu leh mai thei lo chuan ka ngaihzawngte ka hriat theih tirh atangin ka chhiar vel a, hlui hnih daih vel chu ka’n chhiar kau mai a! Chhiartu hriata ka duh chu MIN?NGAIZAWNG ka ti lo tih hi. Zep nak emaw - ka tette lai 1933/34 vel (?) U Malsawmi (Kelsih lal fanu, Lalhmingliana, Zarkawt nu kha), a phai kal leh hawng lam hian ka pa a rawn tlawh chawk mai a, a hmel hi ngaihawm ka lo ti ve em em a, ka hriatreng chu nula nihliap, a fawng dum, a puan silk hring, a vara sin tetea tial hi a keng thin, ka pa nen an inkawm a, kan hnang chair te zawka a thut lai hian a bulah ka lo tawlh ka lo tawlh thin, a nihliap chu ka pawm ka pawm thin a, ani nula lehkhathiam hmasa, inchei uluk ta chuan, a nihliapte pawh rimtui (scent) a tat ve thin nge ni dawn, a rimtui ka ti thin khawp mai. A lo lena ka awm lai a nih phawt chuan chang dang ka kan ngai lo, hmeltha ka ti takzet thin nia! U Nupuii, Pu Sangliana BA Mizo High School Head Master nupui ta kha, Rahsi Veng ni mah sela, 1934/35 vel lai kha chuan Mission Vengah vek inkhawm a nih avangin Sande Sikul pawh chuti bawk chu a ni. Primary-ah kan zirtirtu a ni a, engvang tehreng nge maw pawh ka hre lo, ka biangah hian min piau sen tet tut reng mai a, khawi i laiah pawh min hmuh chuan min pawm thut a, ka biang hi a piai ngei ngei ringawt mai thin. Dawrkai (Mission Veng bazar) kal tuma min hmuhte hian min um a, min man chuan ka biangin a tuar a ni mai! Hun tam takah chuan a man phak loahka tawm fo zuk nia. Chung thute chu ka ngaihtuah thar vel a, ka harh tulh tulh mai a, thu dang, ka len ve deuh hnua ka ngaihzawngte chu ka chhut ka chhut ta mai a. Ka rual khan tlangval kan hre hma riau a, kum 12/13 vel atangin inthik si loin ngaihzawng neih kan tan a, love letter te hi ip khatah kan thun tawm mai thin. Tichuan ngaihzawng bik tak tak nei loin Shillong-ah kum khat ka zuk liam ve a, chu pawh chuan tumah ka ngai lo, hlim takin lungleng loin ka khawsa kumtluan mai. 1944 vel chuan Sialsuk tleirawl, Pi Zaii boarding-ah an lo awm a le.. kan rualho chu kan chhe thlu nasa ta mai!! U Thingliana leh U Zolawmi (Hmeichhe sikul zirtirtu) an innneih tum pawhin mi lawi chu boarding ho chuan an rawn zui a, an thu zui ta si a, kan tawt em avangin puitlingho chuan kan rual chu pawnah min nawr chhuak vek rawk mai a, Sainghingloa nen J.Lianchungnunga te chokaa hmarchate ro kan la lawk a, in hnuai atangin kan ur vak mai a, U Thingliana te inah chuan tumah, eng emaw chen chu an awm thei bik lo. A tawpah tuten emaw ‘Boarding tleirawlho kha hawntir ula hengho hi an hawng vek mai ang,’ an ti a. An hawntir hnu chuan kan awm duh ta bik lo. Chuti vel chu kan sual dan kha zuk nia le! Kum 1946-ah sipai atangin ka chhuti a, Sialsukah ka pain MAV sikul hmasa ber a va hawn avangin (1944) ka va zui ve a. Teachers’ trainees an ekzam laiin sikul lamah ka pa ka chhawk ve a, chuta pawl V tleirawl, ngo vak lo, hmai bial, ha uingho sei bik deuh hlek, biangsum nei chu hmuhnawm ka ti ngang mai. Ka zirtir naupang ni mah se kei aia kum 2/1 baka naupang a ni lo. A zan a zan chuan ka rim ta nghal mai. Chu kar tawp chawlhni chuan ka chawhnu inkhawm bang chu ka nuin min lo dem mai chuuuh, ka zak ngei mai. Ka pa te chu 46 vek chuan Aizawlah an kirtir leh ta a, min thlah ni chuan lamlian dungah sikul naupang zawng zawng chu an lo ding a, chu Pawl V nula zawn ka thlen chuan ka zak seng ta bik lo, kut insuih meuhin kan inchibai, dam takin, mang tha a, Aizawl lam pan a chakawm lo teh asin.