KA HUANG chhuah ni leh ka pianchampha phak a inrual avangin ka rawn chhuah mai a nia, mi tam tak Zalen chhiarhoin duhsakna min rawn thawn nasa mai a, ka lawm takmeuh a ni. Ni e, kum 80 pelh hi mi tam zawk phak loh a nih avang hian lawm loh rual pawh a ni lo. Vawiin thleng hian Pathian zarah - Thisen sang, hniam, Zunthlum, Ashma, kal natna lam te ka la insawisel lo. Tlangval laia ‘Ei lama ka U’ tih ang chi kha ka nih avang erawh chuan pumpui thur natna erawh ka nei a; mahse, hei pawh hi Digene tablet ka ak reng a, hun bi pawh awm chuang loin a nat hlek chuan ka hmawm zel a, min veng khawp mai. A chunga na hlauhawm pui pui ka sawi khi tun thlenga vei loa ka awm nachhan nia ka hriat thin chu - (1) PATHIAN chu a bulpui a ni phawt mai a, a dawtah chuan ka awmna, Bethlehem Vengthlangah pawh veng mawng kil bera awm ka ni a, 1969 atanga ka pension thleng, 1987 kha chu ke ngatin pisa ka kai thin a, kha leg-work eksar kha taksa hriselnaah a pawimawh em em niin ka ngai a ni. Hnathawhna avang leh retheihna avanga motor sawtor neih ve phak loh avangin ke ngatin kum 20 deuhthaw a sur a sa hnuaiah ka kal ngat ngat ni tin avang khan ka hriat loh tawpin hriselna nasa tak ka neih phah niin ka hria. Motor/Bike hmang ni tin phak chu ni ila, ka thatchhe nasa sia, mahni thuin eksak ka la tak tak pheih awm si lo a, khing natna ka sawi khi chu a eng emaw tal ka vei ka ring thin. Pathian hi chu a tha e. Ralleng (ka tih hian Naga i tih loh chuan hre lo an tam mai tur asin min ti an awm; mahse, Mizo tawng ka hlut avangin heng Mizoin kan tawnga kan neih ngei, Sap, Vai, Vai-pawih (Sikh), Meitei (Manipur), Kawl (Myanmarese), Pawi (Lai), Lakher (Mara), Takam (Chakma), Tuikuk (Bru/Riang) tih hi Mizo tawng a kiam loh nan ka hmang hram hram zel a ni. Saptawng leh tawng danga kan tawng/ziak chuan kan lo vuah dan kher lo pawh chuan kan hmang ta law - Dimapur Jail-a vai (Ralleng nula pawngsuala puh) an hnuh chhuah luiha an chin hlum tak hial kha in chhiar vek awm phawt a, khati tlat kha an ni. An tuar dawn lam an ngaihtuah vak thin pawhin ka hre lo, an ri chawrh chawrh zel mai. Bialzaua (Saitual khaw chhuak, tuna Electric Venga awm pawh kha - hei mitthi a ni tawh na vang vangin Compounder (Pharmacist) kan tih tak hi a thawk thin a) kan inah L.T.Zinga SDO (PWD) nen an awm ve thin a, Rallenghoin eng eng emaw chungchangah te hian an berawn thin a - kawng laih chungchangte pawh an sawi hian - an duh leh tum anga thil a kal loh chuan, ‘AMAR MATI A SE’ (kan ram/lei asin) an ti tlat zel a, Bialzaua chhuti tur chuan fiamthuin, “Heng Rallengho hian a thawka phitah ‘Amar mati’ min tihkhum sek ziah mai hi ka ning tawh em mai, ka han chawl ang a, Saitual lei kg khat emaw ka rawn hawn ang a, min tihkhum leh pawhin ka va la chhuak ang a, kawk chungin, ‘AMAR MATI’ ka tihkhum ve ang,” a ti hial thin. An ram leh an mi leh sa hauh chu an tina taak mai a sin. An thiltih hi ka fak pawh a ni lo, an huaisenzia sawi lan nan remchangah ka hmang mai a ni. Dimapur jail incident kha silaite pawh police-in an kap a ni lo’m ni vau nan - mahse, a sawt lo em ni tehreng, jail chhunga mi an pawt chhuak thei tlat mai kha! Ralleng ramah pawh British sawrkharin a awp that avanga hnufum ber ram - Tuensang District-ah pawh min dahna chu Burma ram hrul mai, la hnufum lehzual a nih avangin, ka han thlen (1953) venaah phei chuan la hmanlai lehzual tak an ni. 1953 Khrismas Card ka han hmu ve nak nak a, lung pawh leng hman lo khawpin, “Babu, engati nge, puitling tawh hnenah milem mai mai an lo thawn che?” min ti heu zel nia. Eng emaw sawrkhar chungchangah khawii khuaah emaw Dobashi (Interpreter) han tir ila, “Kei chu kal chi ka ni lo, ka pate’n an run tumin lu an rawn hawn teuh a, ka han kal chuan min dawi mai ang, dama ka lo hawn pawhin mi angloin min siam mai ang,” te an ti thin a. DAWI a la lar khawp a, ka tir thei lo thinrim hian, “In dawithiam zawng zawng ko khawm ula, thu kual se, kei a laiah ka awm ang a, min khawih loin min dawi sela, min dawi hlum theih chuan ka thil neih zawng zawng hi an nei vek thei ang,” te ka’n ti thin, manganthlak angreng tak sin. Keimi te kha an la kat nuk mai! Fiamthuin ‘LALRUANGA ERA’ te ka ti vel mai mai thin. Tuensang HQs supply godown chawkider Phulekha nupui te chu an sawi keimi a, zing thawhte hian a ka leh hmuite hi a hma zana a sa sehna a thi phung thin te an tia, kan awi lo thei thin a nia. An KEIMI dan leh Mizo keimi kha chu a inang lo hre em ni ka ti thin. Mizo keimi kha chu, mihring (Keichala) kha a changin keimiah a chang a, a chang leh mihringah a inlet leh mai emaw ka ti a, Rallengho KEIMI kha chu Mihring leh a sakei kha an nung rual ve ve thei emaw ni ta ka tia. A chhan chu: tum khat Tuensang-a ka awm tawh (1957/58) hnua Keipui (Keipui ka tih hian a nu tihna a ni chuang lo - Mizoin tiger hi KEIPUI kan ti a ni) Tuensang Jeep-a an rawn phurh luh chu, Office kawtah an dinpui a. Kan Head Dobashi, Sangba chuan a han thlek vat vat a, a ziarang velte chu chik deuhin a han en a, “E, he sakei hi chu Yimchungrr ta a nih hi, Yimchungrr pa tu emaw a thi tihna a nih hi,” a ti mai a; chuvangin, mihring leh sakei kha awm kawpin an inzawl em ni dawn te ka ti mai mai a ni. Hei Pathian zarah KA HUANG hi kum 6 erh awrh chu a ni ta reng mai! Keia kara ‘KA HUANG’ tangkaina pawh hlei lo hi ZALEN chanchinbu tihnawktu lek niin ka inhre ta. Taksa lam leh rilru lam daktawr thiam leh mihring hriselna tura thahnemngai ziaktu, Dr. Chawnglungmuana te, Dr. Hrekima te leh Thukhawchang column-a Lalthlamuana te angte hian thu kimchang zawk leh tangkai zawk an ziak theih nan awl tawh mai hi ka châk thin. Chubakah tar kiring niin ka inchhal ve tawh mai a, thangthar mi thiamte hian thu tangkai leh ngaihnawm tak tak an ziak theihna hmunah KA HUANG hmun hi chu dah mai ka châk. Keia thu leh hla ve hi zawng a ‘Once upon a time’ ta lutuk em mai!