Thawhtanni, ni 5-10-2015 khan mumang lamah pawha ka beisei phak ngai loh, khawiah emaw tal hmuh erawh ka châk em em thin, Biaktluangi, kan Chief Secretary pension chhuak ta - Pi L.Tochhawng Nu a lo leng tlat mai teh reng a, a tir chuan ka hre mai lo. Mahse, ka’n en chian chuan 1943-a St. Mary’s Convent-a an awm lai a lang uar uar mai (Chhiartu duh tak, a chung khi han chhiar chiang leh la - Biaktluangi ka ti a, a fanu chu Pi L.Tochhawng ka tih tlat khi. A chhan chu L.Tochhawng chu biak pawh ka la biak ngai loh, atan leh ka tan chuan mikhual kan nih tawn laiin a nu chu 1943 lama ka thian a nih vang a ni). Ka khawsakna veng tlabirh, fur lai chuan motor pawh thleng lo, chu mai bakah mi chhe daikil kara mi hi, a hriat pawh min hriat ka ring tawh lo a, MAHSE min rawn tlawh tlat si! Ka sawi ang khan St. Mary’s Convent-a awmin high school a kal a, 1943 chuan. Keini mipa lam chuan a tirah Ranee Cottage-ah, chutah St. Anthony’s High School chung (up stair)-ah. Ani chu Kulikawn mi hlun a ni, ka aiin kum 2-in a upa na a, a nau Biakkunga, Burma sipaia Major-a boral ta nen khan pawl rual rial kan nih avangin kan inkawm ngaih em em a ni. Kum 1943 final exam chu kan han zo tlang a, Mizoram lam pan a tul ta a, ka chiang ta lo - ni 15/16 December 1943 atangin Shillong chu CC Company (Commercial Carrying Co.) bus-in Sylhet panin kan chhuahsan a. India indipenden hma a nih avangin kawng hnai ber via Sylhet atangin rual u te’n ro an rel a, tlangdung lama kal tum chu Silchar lamah - lawnga kal tum chu Lalaghat lamah. Tichuan, Selbuanga leh kei chu tlawng dung rawn zawh chho tur kan nih avangin Lalaghat rel kal tura chuang tur kan ni. Tichuan, kan panga chuan Lalaghat kan thleng a, lawng pakhatah kan chuang ta a ni. 1943 khan tui a kam nasa bik em ni tehreng, kan muang em em ringawt mai a, maji pakhatin vaukam atanga hruizen, lawng hma lama raw tlawn sang taka phuna tawnah a pawt ngat ngat mai a ni. Selbuanga nen phei chuan kan ning bik ni maw - sairawkherh maji chemin ka suih a, phairuanga sava chu kan veh chho thin. Pakhat emaw chu ka perhthla a niang - Biaktluangi chuan i sava perhthlak ka ei bikte kha ka la hre reng tih min hrilh nia. Tichuan, Biaktluangi chu hapta kar khat emaw lawnga kan chuan hnu chuan a pa (Thangkangloa) lalna khua, Bairabi-ah an lo hmuah bawk si avangin min kaisan ta a ni. Kan in min rawn tlawh takah chuan lung hlui mu hnu a kai tho a, Ranee Cottage-a kan awm laia kan in mess a, chawhmeh kan neih loha St. Mary’s Convent-ho huan thlai kan va zawn ruk thin te, Donbosco-a French Bean kan ruk thinte chu ka hmaah a tak ang hrimin a lang uai uai mai. Maji lawng chanvea mipa pali leh hmeichhe (nula) pakhat kan han inhnawh laite chu a taka chang ta ang maiin ka hmu. Tunah chuan, J.Lianchungnunga, Selbuanga, A.Thanglura te pathumin khawvel an chhuahsan tawh si a, Biaktluangi nen kan pahnih chuan kan la dam ve tawng tawng a nih chu. Ani chu a tir atanga nun uluk a lo nih avangin kum 89 kal lai mek ni tawh chung pawhin a hate pawh a la tha em em mai. Sa ka ei ngai lo tih min hrilh nghe nghe. December 1943-a inthen kha ni 5-10-2015-ah kum 72 tling lo deuh hretah kan inhmu leh a nih chu. U Kapthanga awm tawh lo mah se, fanu pahnih, mipa tam ber pawhin tluk loh a nei a, kum 90 dawn lai a la dampui leh ta nghal a (a hmel ka enin rei tak la damin ka ring, a hrisel hmel khawpin ka hmu). Pitak A! pitar tih ka phal leh lo, nu vannei tak a ni ta a nih hi. Ka indipenden thulh leh thu pawh Biaktluangin a lân zo ti tih mai alawm le! Quarterguard, Pulit Thana, Aizawl jail vela kan taap chhung hian inbual chu khawi lam, hmai pawh kan phih hlawm lo, kekawrte thlak tih angreng chu vana rah ang a ni sia le - HRIKHRAH hi khawi atang ni maw - kan nei vek mai a - a nu leh pate an awm hrang ve em, lah ka hre lo, a tui hi kekawrte thuina velah a rahin a rah tuar mai, kan zuut puak tawk tawk mai maw le. A tir chuan kekawrte phelha hrikhrah leh a tui dap kha kan zak deuh a, mahse kan ni vek sia le - a tawp lamah chuan HRIKHRAH nei lo chu, thisen tha lo, Hrikhrah pawhin an ei theih loh thisen paite kan inleh tih ta vel a. Hrikhrah hi tun lai thangthar chuan in hre meuh tawh pawhin ka hre lo - hmun hnawng, lum, ni hmu loah hian a lo piang ve ngawt em ni. Hmanah, jail atanga ka chhuah daih tawh hnu pawhin ka awm ding lam hnute chung hi a thak za mawr mawr a, ka han en chuan hrikhrah puitling hi ka taksa kua atang hian a lo chhuak tawt tawt mai nia. Damlo, mut rengte pawh hian a lo chhuak mai. Fai zawh loh vang ni maw. Tun lai hi chuan a pum pui thuah kan fai tak vang a niang, hrikhrah pawh kan hmuh ngai tak loh hi. Mahse, khawii lam atanga taksaa lo awm ta mai nge tih hi chu a mak ang reng. Bal, hnawng, lum, ni hmu lo hi chu a hmun duhthusam a ni chek ang, a lo awm mai thin. Ka hmun chanin a daih lo ang e - kar leh lamah kan dam chuan - Silchar - Masimpur concentration camp te, hrikhrah reh tak leh tilthak lamin kan chhunzawm dawn nia.