A tua pawh mai hian kan hun kal tawh theuh han ngaihtuah kir chang hian reilo te emaw kan tih hi, a ni a thla han chhut ralah chuan a lo rei iak zel mai a nih hi! Kei phei chu chuti ang han chhut kira reilo te emaw ti hma zual bik ka ni hial awm e. Ni 8-10-2014 khan Khatlaah mitthi vuiin ka va kal a, an thenawm Zosiami te banga thlalak intar chu ka han thlir a, Mission Veng paho 1964 tiin Mission Veng pa 17 leh Kulikawn ni thin Haflong-a pem ta, Pu Suakkunga a tel bawk a, an vaiin 18 an ni. Ka han en thin a, an la tlangval em mai, a kum hi an ziak dik lo a niang tiin ka han chhut a, kum 50 a lo tling der tawh mai chu niin. MAK ka ti khawp mai. Kum 1964 hnua piang hi damlai an thahnem zawk daih tawh ni awm tak a ni!! Chuvang chuan ka han ngaihtuah lehzual ta a, Mizo lal (Chief) hnuaia khawsa pha lo thahnem tak kan awm tawh tihna a lo ni reng mai a, hetia 1940/50/60 vel ka han sawi kir mai maite hi an ‘Lalruanga thawnthu’ ngaihthlak mai dawn a nih tak hi tiin ka ngaihtuah ta ber mai. Tuna ka ziak tum pawh hi vawi khat chu ka chhuah tawh ngei mai a, mahse chanchinbu la thar leh la chhiar lo thahnem tak in awm ngei ka rin avangin lal lallaia ka tawnhriat hi ka rawn ziak leh ngawt mai a ni. Ka tlangval ve hnua sawrkar hna ka thawh loh chuan sumdawngin chhimchhak lamahte khian ka zin kual thin. Tin, 1948-a ka fan kual hrep kha a nih bawk avangin hmelhriat ka nei deuh zut bawk a ni. Chalrang kha ka han thlen chuan ka pa Chawngchhunga, Chalrang pasaltha te inah ka thleng a. Anni pawh Aizawl an lo kal tawh phawta kan in rawn pan chawr an nih avangin ka intimikhual lo hle. Tuk khat, zinga ka awm mai mai lai chuan an lal, Thangkima a lo kal a, ani pawh hi Aizawl a lo kal tawh phawta lo thleng chawt a ni. “Chhuanlian, zanriah chu ka lal thlen dawn che a, lo vak bo suh, Pawih venga kan Pawih upain a rawn sawm ang che ang a, hnial loin zui mai la, an tih ang ang i zawm zel dawn nia,”?a rawn ti mai. Kei lah chuan, “Ka zak, ka ngam teuh lo mai,” ka lo ti, “Zah lam sawi suh, lal min bân tep tawh hi, heti ang chance hi i hmu leh tawh lo ang, i sawi kumkhua tur asin,” min ti a, ka ngawi ta a ni. Ka thian Vanlalchhunga ka’n hrilh chuan, “Zu a tam dawn tih hriat sa a ni; mahse, fimkhur la, rui reng reng suh ang che,” tiin min hrilhlawk vek a, ke tei khawtlai ta mai mai a. “Ka lal thlen dawn che,” a tihte kha chuan amah lal a ni si a, an ina ei tur awm tak ka nia, a lo ni ikhaw si lo, Pawih veng an tih mai, veng penhlelh deuhah Pawih upa chu chawhlui a lo buatsaihtir daih a lo ni. Chawhnu dar 2/3 velah Pawih upa chuan min rawn sawm ta ngei a, pa te tak te, cher lam deuh hi niin ka hmu. Ka zui ta a, an in chu a êng lem lo, lei chhuat niin ka hre ta nghe nghe. Chhuatlaiah chuan hranden bel, bel 7 hi an tlar phei dul mai a, a rawng rek laiah chuan hrui hi an suih vek bawk a. Hranden belah chuan a hipna tur mau dawn an vuah sa thlap mai a, an Pawih zai hi an lo sa nghiat nghiat a, pa pakhatin khuang, kilh aia lian deuh, ban chen dawn laia sei, zuih deuh ni maiin ka hria, hi a awrh a, a kutin lehlam lehlam chu a beng a, vai khuang (tabla) ben ang mai hi ni berin ka hria, an zai dan chu an tum nghiat nghiat mai niin ka hre ber. An zai vung hlerh hlerh a, a thu hre map lo mah ila mawi ka ti khawp mai. Zu in a hun ta a, ka in hmasa ber tur a lo la ni leh ta zel a. Thla khat zu atanga thla 7-a upa hranden zu kha a ni ngut mai a, kan fawhna tur mau dawt ka hmuam veleh a ring reka an hrui suih khan ka nghawngah an vet a, an suih chat mai a, dan khat chu inches khat vel emaw a ni ang, chuti ang sarih chu dawt chhuak hmasa vek tur ka lo ni a. Thla khatna zupui ka han dawt zawh chuan ngaihdam ka dil a, hranden ka la khawn ngai loh thute ka hrilh a, “Dan khat zel loin, ka theih ang ka dawt zel ang a, in rawn inzui dawn nia,” tiin an mi ngaihthiamna ka ngen a, an rem ti a, a hmingin a thla sarihna thleng chuan ka dawt chhuak vek a, chu chu, ka eipui turte chuan an rawn zawm ve ta zel a ni. Tichuan, zupui chu kan khawn zo ta a. Thangthar zawk hriatzau nan hranden zu (zupui) hi da deuh a ni a, Mizo tin-zu kan tih ai pawh khan a da zawk daih a, a thlum vung vung mai thung. Rui khawpa in tur chuan puar elkhena in ngaiin ka ring. Ruih vek erawh chuan a rei duh viau ta ve ang! Zanriah ruai kil a lo hun ta a, mi dangin zai chunga hranden an la khawn lai chuan pa pakhat hian thlangraah hlui patling pangngai hi kawmchar lamah a rawn chawi phei a, Pawih upa chuan a zui a, amah chu zui ve turin min hrilh a, ka zui a, kan pahnih chauh chuan hlui puitling, a laia kelsa vum thur mai chu kan kil ta a, min thlentupa chuan, “Ti hian kan pahnih chauhin puar takin kan ei ang a, kan kham hma chu mi dangin an ei thiang lo,” a ti ta mai si a, hlui khat pa pahnihin han ei chu ei quit rual a ni lo! Tichuan, kan ei kham fel chuan mi dang chuan an rawn ei ve ta chauh a ni. Ka thianpa, Vanlalchhunga chuan zu a tam dawn tih a hriat avang khan min rawn lam a, kan tinsan ta a ni. Ka pa Thangkima min hrilh kha a dik khawp a, hei - kum 66 ral hnu pawhin hahipa sawi tul niin ka la hre ta a nih hi. Mi dang lal thlena thleng sawi awm pawh ka hre ngai lo. Mahse, ka pa Thangkima thu ka awih kha ka inchhir lo teh asin, tun thleng hian. Chu lo, dawihzep vanga ka tihpuitlin ngam tak loh - Thaidawr khua (Tiau kam deuh maia mi khi) ka tlawh tumin an lal, Sangviala fanu, lengleh, a hming ka hre reng thei ta lo, Sialliani nge Sialmani? ka rim a, fel zet mai, khing lai tawng hrendum, duhlian tih ang reng pai miah lo a ni a. Chu chuan, ‘Nghaleng dawi’ (a ti ta niin ka hria)-ah min sawm a. A sawi hmangin kan tih dan tur chu, keiin iptepui leh chem chauh ka ak chhuak ang, ani’n a sangha manna tur bawm leh kan fak tur chaw leh chawhmeh zawng zawng a tum ang. Tiau kan thlen hunah keiin lung ka phawk ang a, chuta sangha tlanchhe tur chu a lo man zel dawn a ni. Chutia kan nilen hnu chuan kan sangha man zawng zawng chu amah chauhin a chang vek ang, kei chuan a mit lawk pakhat pawh ka chang thiang lo a ni awm e! Lui atang chuan ka paw hawng ang a, an kawngkaah lutin chhuatah ka nghat ang a, a pa hnenah, “Ka pu, hei i fanu ka rawn paw hawng e,” tiin ka hrilh ang a, a lawm dan a thuin ran a tlu mai dawn a ni. Min duhsak chuan sial, chutah bawng - a lo berah vawk chu a tlu ngei ngei ang tiin min hrilh a. Ka zak lutuk chuan, “Ka thiam ve si lo a,” te ka’n ti thin. Ani lah chuan, “Thiam a ngai reng reng lo,” a ti a. Chutah, “Tiau atanga in thleng ka paw zo nang che,” ka tih leh, “A ngai lo, lui tui kan dai laiin min pua ang a, lui kam hnim kan thlen thlengin, chutah ka kal ve mai ang a, khua kan luh dawn, kan kawtkai bul maiah min pawh leh ang a. Kan kawngka bulah, ‘Ka pu, hei i fanu ka rawn paw hawng a, kawng min hawn rawh,’ i ti ang a, a rawn hawng ngei ang a, min paw lut ang a, chhuatah min nghat mai dawn alawm, engmah hahna tham tur a awm lo,” a’n ti thin na a, DAWIHZEP ta na na chuan, kum 19 lek ka la ni bawk a, KA TLAWM ta a nih kha. Tihpuitlin a that tehlul nen, inchhirin ban mai pawh a chen lo an tih ang mai ka nih tak hi. Ka hriat dan chuan ka nula (lengleh) kha Vaphai lal Lalrokhama, hmanni maia kum 91-a boral an tih nen khan inneiin an sawiin ka hria, mahse, ka chiang ngam map lo, ka hriat satliah mai a ni. Khang hun angte kha a lo thleng leh tawh ngai dawn lo, a rim a ra pawh a awm ta lo. Hriatnain ka hre vawng vawng ringawt mai a nih tak hi.