Kar hmasaa, Baktawng nula, Rohmingthangi ka sawi kha, a pa nau faten a la dam thu leh Saituala a khawsak thu min hrilh a, a pasal pawh May 14 maia boral kha a ni tih min rawn hrilh a, kei aia kum khata upa a lo ni lehnghal awm a, kum 86 vel a nih tawh chu! La hmel tha tak maw? Nula rim tih hian tunlai thangthar hian an hre thiam phak tawh lo mai thei a. Hmanlai chuan tlangval hian zan tin nula kan rim thin a, kan ngaihzawngte leh hmangaih takte kan rim kher lo, tlangval 4/5 hian nula pakhat te kan rim a, thian inkawm ti ila a ni ber mai. Hlo thlawh lai, vaimim, fanghma, dawnfawh leh hmazil ilo thar lai hi chuan kan nula rimte khan min rawn hlui a, duhtawkin kan ei mai thin, khang hunlai khan zawrh ngai a ni tih pawh kan hre lo. A, zuar mah ila, tumahin an lei lo ang. Bal awm hun a nih leh an chhum nghek a, min hlui a, kan ei hlawih hlawih zel mai, nuam tak a ni. Ngaihtuah kir hian, nula awmna chhungte kha an hah chuangtlai awm ang reng. Dawnfawh leh hmazil te a rih awm tehlul nen, a hla emaw, a hla lo emaw, rit tawk an rawn phur hawng a, tlangval lengin ui miah loin kan ei leh dur dur mai a, vaimim te kan rawh dur dur mai, a nih loh leh nulain min rawhsak a, kan ei vek zel. Khang hun laia kan inkawm/inrim dan kha a lo va han mawl fel em tiin ka ngaihtuah thin. Tunah hi zawng hralh theih loh thil reng reng a awm ta lo, hralh tlak loh pawh a lailumah an thukru a, hralh tel a ni zel ta mai a nih hi. Khang hun lai khan kan Khristian a tha bik ka tihna a ni lo, kan induhsakna a nasa tih loh theih a ni lo. Thlai thar hi, kawmchhak kawmtlang kan inthartem liam liam vek mai kha a ni ngai a, tunah zawng kan changkang ta a, inthartem tih ang reng chu vana rah ang a nih tak hi le! Kum 1948-a Census Supervisor hna thla 5 lek ka thawh chhung leh kum 1950 vela, chhimchhak lama sumdawnga kan zin lai kha ka zalen ber lai leh ka engthawl ber lai niin ka hria. Aizawl atanga khaw chhak lam CI bial 6 (Tipaimukh atanga North Vanlaiphai bial thleng) hi thla 5 chhunga tlawh chhuak vek tura tih ka ni (motor tih ang reng a tel lo tih hriat ni se). Puan pheikhawk, a hnuai thelret tha chi pawh hian min daih teuh lo a nia. Tum khat pawh, Vaphai lai, Lalrokhama, hmannia kum 91-a boral ta inah khan ka thleng a, ka pheikhawk hnuai a pawh tawh avangin a sakhi vun ro chu a sole atan kan zai thla dun a, a tir chuan a tha ve fu mai, mahse savun hel, pho ro satliah mai (tan loh) a nih avangin ka han kal lum a, ke a thlan a, ruah a han sur lehnghal a, sakhi vun kha a han zawp a, ka bun zel lo thei si lo a, a han rimchhe em em khawp a, tih fo chi a ni der lo! 1-7-1948 ah Census Supervisor-ah min appoint a, ni 10 vel min train a, kan chhuak ta hlawm a. Ka supervise tur chu Census Enumerator 6 (bial 1-ah pakhat zel) an ni. Sialsuk saw ka bial ni lo mah se min bial ve mah suh se, ka ngaihzawng tih ang reng awmna te a lo ni bawk nen, tlawh kuala Chawilung lam chhoh leh mai tumin ka kual lui ngat a. Ka pa (Ch.Pasena) Middle Anglo Vernacular School hmasa ber va hawngtu a nih avangin kei pawh 1946 lam khan thla hnih dawn lai ka va awm tawhna a nih avangin, thian pawh ka va neih nual tawhna hmun a ni. Hmel chhe mah ila, bel val vala val mai pawh ni ila, Mizo danah nula rim chu ka duha thu a ni. Ka hmel min ngei em em mah se nulain hmel hlim lo min hmuh thiang lo. Mizo danah ka duh chen chen ka rim a thiang ve tlat a ni. Ka ler bawk si a, Aizawl tih lohah chuan nula ka hriat tamna ber a nih avang leh Sialsuk nulate hi kawm an nawm em avangin ka ngai a ni chek ang, ka bial pawn chu ka va tlawh hmasa ber a nih chu. Biakliani ka zuk rim hmasa ber a, vaimin min rawhsak vak mai a, “Ke hual i ei thei emaw ka’n rawh zel ang e,”?a ti mai a, lungthu kimah mimpui a tung far mai a. ‘Ke hual’ an tih chu vaimim kawm tha pangngai hi, a chhawn lam hawi zawngin ka ke lehlam huala dah ka ei thei emaw tihna a ni ber. Ka ke hual chu ka ei thei ta lo, kawm 10 emaw chu ka ei a, ka puar tak meuh mai! Ka kuain a that loh phah lehnghal a, ni 2 emaw ka châm phah lehnghal! Biakliani hi chu la damin Aizawla a pasal fel deuh nen an khawsa tih ka hria. Nula dang, Lalmawii, Tlangthangpuii, Kapthangpuii, Lengkaichhungi, Thangchhuani te, Zachani te ka rim ber thin. Lalmawii leh Zachani hi chu an boral tawh tih ka hria a, mi dangte hi la dam tak maw? Hmunchung leh Thlihiau tlang phul nuam em ema chawlhni chawhnu inkhawm bana kan han tlai leng a, hmupa leh eng eng emaw zawnga kan han vah nak nak laite kha, tunah zawng hman lai an chang zo ta. Khang hun lai pawh khan Sialsuk vai (Gorkhali) te kha an la vai ang reng, an fate - Ramlala te, Memsi te chu zo em em mah se an nu, an pa te kha an la vai rilru lo thei si lo, kan han rim ve bawk thin takna a, luh thiang lo pindan lamah an lut a, kan lut ve thiang si lo, bang kha dap mai bawk a la ni a, bang awngah kan inbih kual mai mai a, a ho ang reng thin; mahse, kan leng ve zauh zauh tho mai, chhunah chuan. 1930/40 te kha chuan vaiho kha Lushai Kuki min ti mai a, tui connection te la awm hek lo, Mission Veng Darnam tuikhur an chawi ve mai a, an hawng lam tui chhipchhuan, kawnga kan tawha an puanin kan taksa a khawih palhte khan an tui chhipchhuan kha an bun vek a, jutha an ti mai a, an chawi tha leh ngat zel thin. Harh ta na na chuan runral thilah kan su palh lui fo mai, an hah chuangtlai thin awm teh e kha. Tunah zawng jutha (bawlhhlawh) tih ang reng pawh an nei tawh bik lo a, a lawmawm e. Mizo rama awmte zingah na na na chuan.