Tun hma deuh atang khan Mizo mipa puitling a ngaih chin te thih thut na a thleng fo thin, kan bawlpu ten chhan hrang hrang an sawi ang ang ring zel lo thei lah kan ni hek lo Bawlpu an ni miau a. Lungphu chawl, stroke, heart attack te emaw an ti mai zel a, dik pawh a dikin ka ring. Tun hnai phei hi chuan chung anga thi te chu mipa kum 30 bawr chho te pawh an lo tel ta fo mai a nih hi. 

Tun hma te kha chuan Ke-in kan kal tam a, nitin hnathawka inngai lo pawn tui chawi, thing ek etc. vel kha an nunphung a nih avangin khawilo vah chhuahin ke ngatin an kal a. Tunah erawh chuan kan nunphung a lo danglam ta, kan che hlek a lirthei ah kan chuang a, inah nise phone, computer leh laptop te zankhaw tairek pel pelin kan khal a ni ta mai si. Heng kan nunphung thar te hian "virus" hlauhawm ber chi nikhaw hre lo a tluk hlum thut thutna te, mut hlana thawh chhuah zawh tak lohna te, lirthei khalh lai thlenga nikhaw hriat lohna te thlengin a lo pai reng chu a ni si. Thlanmual lamah kan in zawn liam zung zung mai zel zawng a nih tak mek hi. 

Hmeichhia hi chu he pulh hri "virus" hlauhawm hian a kal kan bik deuhin a lang tlat. Eng vang nge ni ang le? Hmeichhia hi chu hmeichhia an lo ni nge nge, inchhungah chetna tur kawng hrang hrang an ngah a, mipa te kan thut ngheh em em reng lai hian an taksa hian chetna a ngah bik vang a ni mai a ngem? Hnam changkang te chuan an ka-in a duh vang ni loin an taksa in a mamawh dan azirin an eiin an in a ni ngai a. Tunlaiah hmuihmer duh ang ang a tamin kan inchhawp rei rui a, dul hmul khat phuarin kan han ei thin a nia. 

Mizo te hi "buh" chaw a ring chi kan ni a, tunhma te kha chuan buhhum den fai tuk zanah kan ei thin kha a nia. An tia lawm buh fang hmawrah hian mihring tana tha lo laka mihring hriselna veng tlat tu a awm a, chu chu buh suma kan den khan a bo vek lo a, tunlai Vai buh kan ei hi chu khawl nuai a ni a, khawl khan hneh taka a nuai khan buh fang hmawra mihring tana chhiatna laka vengtu kha a nuai bo a, buhfai chu mihring tana thil tha lo thlen thei a lo ni ta hial ni awm a ni. Tin, hnam fing ho hian buh hi tam tak an ei ve ngai lo, buh-ah hian thlum a tam em em bawk a, tunlai buhfai tui kan tih "Arham buhfai" pressure cooker in kan han chhum a, hetiang hlir eia kum 30 kan pelh tawh chuan blood sugar leh BP sang neih kan hmabak viau tawh mai thin chu anih hi. Blood sugar enkawl loh hlauhawm zia chu mipatna a khawih chhia a, kal a khawih chhiat leh mit a tih chhiat te chu sawi lo ta ila. Tin, blood sugar sang tawh, khup a chin hnuai lamah pem lo awm se a dam hleithei lo a, a tawih a, ke tan te thlengin a ngai fo mai bawk. Blood sugar enkawlna chang kan hriat loh chuan khawvel hian hlutna a nei tawh ngailo ti ila kan sawi sual tam awm lo e. Cancer vei te hi an awhawm viau tawh mai thin an tia lawm. 

Pa valai pulh hri lam kha sawi zawm leh ta ila, awmawl taksa che tlem si vawk thau leh sathau dang tui ti taka ei hmuar hmuar chi kan tam em em mai si. Chung thau chhia te chu kangral tur khawpin kan taksa a che tam ngai si lo, kan thisen zamah thau chhia a in khawl khawm zel a. Kan sa eia thau kan ei te hi chi hrang hrangin thliar a ni a, kan thisena thau chhe awm zat hi Cholesterol tih a ni a. Heng thisen a thau awm te hi chi hrang hrangah thliar a ni a:- 

Cholesterol : thisena thau chhe awm (Normal 200 mg/dl) 
HDL Colesterol : thau tha kan neih (Normal chu 40 mg/dl aia tlem lo) 
LDL Colesterol : thau chhe naran kan neih (Normal 130 mg/dl) 
VLDL Colesterol : thau chhe chuangtlai kan thisena awm (Normal 30 mg/dl aia tam lo) Non HDL : thau chhe ber chi thisena awm zat (Normal 130 mg/dl aia tam lo) 

Heng zawng zawng khaikhawmna hi "Lipid Profile" an ti a, in chhungte taksa ti che tam ngailo an awm chuan Lipid Profile hi check tir ve teh u! Nunna hlu tak i chhanchhuak a lo ni reng thei a nia. Mit leh thluaka thisen zam te tak te te heng thisen a thau chhia hian a lo hnawh a nih chuan "Stroke" kan tih hi a lo awm ta mai thin ni awm tak a ni. Tin, Lunga thisen zam lut leh chhuak te chu thau chhia chuan zawi zawiin a lo ti ping chho zel a, thawk leh khata Lunga thisen zam a lo hnawh pin chuan in rin lawkna awm miah loin awm veilam chhung a lo na em a, nikhaw hre lo a awm nghalin thihna kut vawt nen a in chibai a ni tawh mai thin. Covid vanglai a awm awl, eitui si leh taksa ti che tlem si kan nih chuan he Pa valai suattu hian min lo hual chep hle thei. Thisena thauchhia in thisen zam a tihbuai tawh chuan BP a normal thei thin lo bawk nen. 

Tin, he Pa valai thih thut na hi warning a awm ve thei, warning awmlo pawh a awm tho bawk. Kan ban veilam a nihphung ang ni lo a ban chet vel changin na a lo awm thei. Tin, chho leh step kan kal hah deuhin awm veilam a lo na thin bawk. Mizo te hi a tawp khawka min delh ah chauh hetiang lama mithiam pan thin kan ni fur a, khua a tlai tawh si thin. In entir a, kan Cholesterol a lo that loh chuan damdawi eia dam thei mai a ni si. Kan lunga thisen zam thau chhia in a hnawh tak hi a na em em a, a nat vanga han te chhuah theih a ni tawh lo. A nat zawng tehna ah hian pancreas na te leh hmeichhe nau nei te hi na tehna ah an sang fu a, Lung a thisen zam lian thau chhe hmanga hnawh pin hi a nep bik kher awm lo e. Na hi tuar reilo in nikhaw hre loin an awm thuai mai pawh a.