DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Pipu zai zirchianna
Thanglai Pa - Aug 23, 2022

Khawvela hnam pui kan tiha kan sawi te reng reng te hi an hnam nunphung, pi leh pu te atanga hnamin a chin dan vawng him tlat tute a ni zel a. Mahni hnamzia chawi nun nachang hre lo chu hnambo leh hnam ral, buh si thliin a lenbo ang chauh anni mai thin; an vela mahni hnam nun vawng him tlat tute cheh ral leh lem zawh an ni mai zel a nih hi. 

Kan Zoram, Kumpinu-in a awp laia christian missionary lo chhuah hnu kum 1920 chho atanga ringtu kan lo nih tak chum chum khan kan sakhaw tharah chuan kan Mizo nun phung (culture) pangai chu lenglo-a hriain hluihlawn thilah an lo chang ta kha nia, kum 1989-a Art & Culture dept a lo din atang khan Mizo hnam culture te chu harsa taka thar thawh leh a ni chauh a, tun dinhmun hi kan thleng ve thei ta a ni. Zep thu cheng lo, kan Culture kan bo san chhung khan Sap ho in Parlam an ti a, thliarkar thenkhata hnam thenkhat te lam dan ang deuh fawmkhawm in min lam tir vel mai mai a nih thin kha. Kan tun dinhmunah chuan Pipu zai te hi mi tlem te, ui hum emaw lekin kan la tuipuii a ni chauh a, mahse mipui kan hawizau zel a, mahni hnama lo bet tawh na nana chu kan tui pui em em zel zawng a nih mek hi.

Kan khawtlang nun reng reng hi khawthlang Sap nunin min chiah hneh em avangin kan nunah kan Pipu te zai, folk song hian hmun a chang ngai lo chu a ni ber. Hei hi a hlutna leh a zeizia kan hriat loh em avang hian hlutpui ngaihna pawh kan hre lo thin niin a lang. Kan tualzawl nun zawng zawng chu khawthlang nunzia behchhanin kan nung in kan bar a, kan chawm bawk a, kan chhungril nun thlengin a kaihruai nasa em em a ni. Kan incheina leh kan sakhaw biak dan leh kan hla kalphung leh a behbawm zawng zawng te thleng hian hnam dang zia vekin kan khawsa in, laitual kan leng a ni deuh ber. 

Mizo anga khawvel hriata kan inphochhuahna atana pawimawh ber zinga pakhat chu, tu hnam mah tihdan zir leh entawn nei lo a pipu atanga zai dan bik (folk song) kan lo neih te hi a ni daih si. Choak Arawn chang tawn nun hian kan nung a, kan sakhuana thleng hian lemchang zia kan put phah zo niin a lang. Mahse kan folk music hriatna leh thiamna hi rimawi lama kan changkan chhoh zel na tur atana kan hmabak a ni a, he kan pi pu te zai 'folk song' chawisan a chawinun chhoh zel hi a pawimawh tlat a ni

Mizo te pawn hma kan sawn ve zel a, kan dai a zau in rimawi lama hriatna a zau zel angin hnam nunphung vawnhim leh chawisanna lamah kan thangharh chho ve hi a hun tawh tak zet. Mizo hnam anga kan dam khawchhuahna tur kawng pawimawh leh rimawi leh zai dan bik riau kan neih te hi a tak a kan lan chhuah tir a hun tawh hle a ni. Khasi te, Naga te, Assamese te leh Meitei te hi chuan an hnam zia-a zai leh rimawi te hi tuipui khawpin rimawi lamah hriatna an nei thuk tawh a, heng an folk music leh folk song te hmang hian khawvel kil tin an hrut mek a ni si.

Hemi kawnga langsar leh pawimawh tak chu pi leh pu tuan leh mang atanga tuhnam mah atanga kan lak chhawn ni lo, hnam-ina a pianpui chhuah liau liau he "Kan Pipu te zai" kan neih hi a ni. A hlutna hre tur leh kan pi pu te zai ril taka kan nuna bet tlat ni si chu tunlaimi te zinga a hlutna pho chhuah hi a ni ngai lo ti ila kan sawi sual awm lo e. He kan hnam zai hi a hla thu ah ni lo in, a hla thluk kalhmang leh aw pek chhuah dan bik pipu ten an lo neih te hi 'Mizo Pipu Zai' (Mizo folk song) diktak kan tih chu a ni. khawvelah hian hla kal phung tam tak a awm a, Mizo te pawh hian hla kalphung danglam bik tuma hnam tih dan la lo a kan hnam in a lo neih, he kan Pipu te zai dan hi a zeizia hriat a tihchangtlun a ngai a, tih changtlun hi kan tunlai rimawi thiam te mawh leh an hmabak chu a ni awm e

Pipu te hla sak thin dan hi dik taka sa tur chuan kawng a la thui deuh, tunah hian bul kan tan dawn chauh a ni. Sap zai kan tih Western hla thluk hmanga inhngat a ni ve lo a. Tin, aw chhuah danah pawh hian 'Mizo Pipu Zai' hi a bul thutah chuan hrawk zai (throat singing) an tih, kum zabi tam tak kal taa Central Asia atanga an lo chin chhuah tawh ang zul zui kha a ni a. Khawvel hnam dang zai te ai chuan a danglam hle a, hetiang taka zai tur pawh hian hmabak hmachhawp pawimawh tak a hnam rohlu haichhuah hmabak kan nei. Chutiang taka kan zai theih hunah chuan khawvel hian kan folk song ho hi mak tiin kan pi leh pu te zai hi an la zirin, research te neiin, Doctorate lak nan te hial an la hmang ngei ka ring tlat a ni.

Heng kan Pipu te zai zia hi kan vela hnam dang ten an neih ve loh zai leh aw pek chhuah dan dang lam tak hi luh chilh tham a awm awm a, kan Pipu te zai kha nungcha, thereng chi hrang hrangte hram dan atanga an lo chin chhuah niin a hriat a, chutiang bawkin kan hnam lam hrang hrang te pawh hi nungcha te chetzai hrang hrang atanga lak a tam ber bawk a ni. Hetiang taka kan pipu te zai ang taka zai chhuak tur hian rimawi thiamna lama mi inhmang leh thiamna sang, thlir zau tak ten uluk taka duang chhuaka hma an lak a la ngai ngei dawn a ni. 

Ri kalhmang chhinchhiahna (solfa) te pawh a bik taka la duan chhuah a la ngai ngei dawn a, rimawi lama mithiam te kutah a ingngat thui hle. he lam hawia ke an pen a ngai tawh tak zet a ni. Tin, kan tun dinhmun ah chuan kan folk song te hi zaithiam nazawngina sak leh tuipui chi a ni lo a, hetiang lama mi bik te sak chi chauh anga an ngai a, kan zaithiam ten an hlam chhiah hi a fuh lo. Kan Pipu te hla thluk chhawr dawh kha tunlai Western hla kalphung innghahna Diatonic scale teh fung anga kal a ni lo a, Pentatonic scale lam hi a zawl zawk hle a, do, re, mi, kan sak a, Mi ri ai hniam hret a ri chhuak a ni a, Re ri anga sak tur pawh a ni lo.

Western Scale te hi mifing Pythagoras-a'n chunglam Ni leh Thla Arsi te inher dan atanga a duan chhuah an ti a, kan pipu te Solfa thung hi chu Pathian-in nungcha te zai leh hram dan a lo duan atanga an zirchhuah a ni leh thung a, a nep bik lo hle. Zaithiam ten hla chi hrang hrang an sa thin, fakna hla an sakin kha hla an saka bouaka an chen theih nan Pathian thu lamah te nasa taka in buatsaih a ngai ang hian, ka Pipu zai kan sa dawn a nih chuan kan pi pu te hunlai leh boruaka cheng chunga zai a nih theih nan, a zaitu ngei hian kan pipu te nun mitthla chung leh a hunlai anga rilru kan pek thiam zel hi a pawimawh a ni. 

Kan folk singer te hi tunlai modern song sa thin te aia an vanneihna bik riau chu, kum upat hnu thleng pawnin an inhmehin a hlu telh telh zawk zel dawn a, tar san theih a ni ve ngailo. Kum a lo upat poh leh Folk song a la inhmeh chho zel dawn a ni. Indian singer, khawvel ngaihsan em em Lata Mangeshkar te, Kishore Kumar te pawh hi Hundustani folk song a zaithiam an ni. Western singer, upa tak tak thlenga zai thin te pawh hi an ngaihlu em em zel a nih hi. An hnam zia leh zai khawvel hmuha chawi nungtute an ni si. Tunlai kan Rock Band te thleng hian kan pipu te aw pek ang hi a zehna awm takah zep thiam se, khawvel Musician te chu an barakhaih chiang hle awm e.

Latest News & Chhiar Hlawh