Pasaltha’ emaw ‘Ramvachal’ kan tih ang emaw hi chu an ni hauh lo—Mizo hmeichhiate hi. Mahse, ka chîk ka chîkin—a bîkin, mi ina lawi chî móho hi—an huaisenin an ‘risk’ lâk hi a sângin hmeichhe tân chuan a patlinthlâk ka ti thin ngawt mai!
Kan khawtlâng nun (society) leh kan ‘culture’ kal char char dân kan thlîr chuan Mizoin hmeichhia kan hmuh dân hi a hniam hle. An laka ‘tawngkam chhia’ lah kan ngah narawh: ‘Hmeichhia finin tuikhur râl a pêl lo,’ tih te; ‘Hmeichhia chu lo phun lungawi ve mai mai teh se,’ han tih ’ngawt ang te; ‘Hmeichhia leh chakaiin sakhua an nei lo,’ tih tawngkam chhe tak takte kan nei nawk! Hmânlai thûah ngai tawh ang!

Ram damna—Hmeichhia! Khawvêl history chhiar ila—mi ropui leh mi ngaihsânawm phênah hmeichhia an awm zêl tih kan hria ang. Ram hruaitu ropui—Napolean-a hnungah amah turtu Joséphine-i a awm tlat a; Nazzi hruaitu ropui, khawvêl indopui chaw chhuaktu Adolf Hitler-a pawh a nupui Eva Braun-i’n a tinêm thei tlat… sawi tûr ating an tam. Mi huaisen Ropuiliani atanga Hilary Clintonthlengin. French Prime Minister hlui, Sarkozi nupui Carla Bruni’n a pasal tanpuia ram hnuk a khawih thui dân te; Canada Prime Minister Justin Ttrudeau nupui ‘hot’ zet Sophie Grégoire Trudeau te; Michelle Obama leh Labanese MP Strida Geagea ten khawvêl an her dân te hi chhût ta ila… Tin, Italian nih aia Indian nih thlang tlattu kan pi Sonia Gandhi te pawh hi … ram dam nân an hmêl leh pian leh an nalh-ness hmang ’ngawt loa an thluak an hman dânte hi chhûtsak ve ila; an pasalte hnung an dâwl zawh dân chen te nên hian… ram dam nan thâ chu an thawh ve chiang mai tih kan hai lo’ng!
Tuikhur râl pêl hmeichhe finna: Kan sawi tâk hmeichhe finna hian tuikhur râl chu a pêl tehmeuh ê. Tin, kenini Mizo zîngah pawh, exam sâng tak takah mipa min tlàwm zawh tâk zêl hi! Kan Bharat leh sâp ram lam lama hna sâng tak tak thawkte chu ‘hmei akâra chhia lehnghal’ tih tawngkam kan leklam phurtu hmeichhia an nih tâk zêl hi. Central-a a lai lum min luah khalh nawktu pawh hmeichhia tho! An phun satliah lo—Mizo mipa min tlàwm ta em ni le?
Chu chu ka sawi tum tak chu a ni lo. ‘Mò thû’ hi a ni ka sawi tum leh ka sawi châk, Mizo hmeichhiate huaisen ka tih chhana chu—zâwkin a. Khasi-ho ang khuan, keini Mizo mipaho hian an chan ang hi kan chan a’n han ngaihtuah ve chhin ta ila … kan ngam meuh ang em aw…?

Ka ngam ve lo—Mó nih chu! Hmeichhia, mî mó tûr lo ni ta ila: ka naupan lai pawh hre lo leh engtin nge ka than len dân pawh hre map lo; ka chawhmeh duhzâwng emaw ka ei theih thak loh leh ka ngeih loh zâwng emaw pawh hre miah lo; ka inthiar hunbî pawh min hriatpui lo; Patsy Cline zai nge ka ngainat Ariana Grande zâwk tih pawh hre aih lo; eng lam hawi movie nge ka ngainat tih emaw, LPS nge ka en duha ZONET zâwk tih emaw pawh hre hrang lo; Savdhaan India nge Britain Got Talent (BGT) ka en tam zâwk pawh thliar thei lo; night cream leh day cream-ah Oriflame nge Avon ka hman thin tih min hriatpui chu sawi loh, a hriata hre map lo; chawhmeha ka chi telh duh zât emaw, baia Sa-um ka telh duh dân emaw ka duh loh dân emaw, Ajinomoto ka duh leh duh loh thu pawh hre thak lo ‘fanu thar’ ni tûra an ‘fanu’ va nih ‘thar thut’ chu—a va huphurhawm dâwn tak!
Lian ve luah tawh, puitlinga thil engkim hrethiam tawh siin ‘mi fanu’ ka va ni ‘thar’ dâwn ta a ni a! Kawng lehlam taka ngaihtuah chuan—a râpthlâk zâwk hial asin! Huaisenthlâk deuh mai a nia aw—namai lo tak a ni! Mahse, kan Mizo hmeichhiate chuan, hmangaihna avângin an huam tlat—an lo ‘pasaltha’ khawp asin!
‘Vawk châw ka chhûm thiam lo,’ tih te; ‘Ka ti ve ngai lo, ka thiam ve lo,’ tih tawngkam te; ‘Ka duh ve lo/ka ei ve ngai lo,’ tih te; ‘Kâwng nâ ka nei a, kei chuan ka chawi ve thei lo,’ tih ang te; ‘Hetiang chu ka pî leh pûte atang tawhin kan duh ngai loh thil a ni!’ tih tawngkam lam rîkte chu ‘sawi thiang’-a ngaih a ni thei tawh lo a. Peih loh leh theih loh eng mah sawi rem tawh lohnaah ka va láwi dâwn miau si a! Mó chu ni ila—Awi! Sa-lu lâk loh aiin chûng zawng zawng tawrh chhuah chu ka harsat ka ring zâwk hial ang! Mahse, Mizo hmeichhe tam zâwkte hi chuan an thei a, an tlin tlat! A va’n palsal-that-thlâk tak—ka’n tinawn leh sak te’ng!

Thenawmte mó! Mó chu ni ila, ti ta zêl ila: ka lâwina chhûngten min hre thiamin ka duh leh duh loh zâwngte min pawmpui thlap mah se, vên thâwnngai ka la nei—thenawmte!
Ka pasala chhûngte mó nih mai chu harsat ka inring lo; mahse, ka duh rêng vâng emaw, ka chhûng tharten a rûka an rawih pawh ni loin ‘spy’ an ther fur dâwn—thenawmte!
‘Mo fel’ ka ni nge ‘mo fel lo’ ka ni tih chu, advocate tha ber leh ràwn hlawh ber mena meng ther fur tûr an awm dâwn… chiang! Thenawm khawvêng in lêng neih tum leh nau bual hun a innan fuh tuma thingpui ka lo lum hman loh tum hre thei tak tak te; an vawi hnih rawn zin tuma kan pâ nî hming ka lo theihnghilh palh hlauh bye-heart thei deuh te; ka tlai rawtuai bai fuh loh avânga ka bai apiang ei tlâka ngai duh ta miah lo, ka pasala chhûng-chhûng leh cousin te; ka ‘kurta’ hâk ringawt ngai thei lo, ka patê-a thar te; kan fate zilh hauh kawnga zirtîrtu tûr ber keini nu leh pa, nuapang zirtir dân tûr min zirtir tuma tuition min pêk tum tlat ho te; ka magazine subscribe thin, Cosmopolitan leh Vogue thleng thlenga min khap tum tlat tûr ka ‘unau thar’-te; Pathiannia ka puan bih tûr min thlansak tumtu pâwl te; ka eye-shadow rawng hman thin ngaihsaka ngaimawh tûr chhûngkaw thar va zawma va mò chu … har ka va’n ti dâwn tak e âw…!
Mahse, Mizo hmeichhia chuan an tlin tlat a—an thei tlat! Kei chu ni ila; chutiang chu tawng ila, racing car chak mî aia chakin ka tlân chiang viau ang! Mahse, Mizo hmeichhe tam zâwk hi chuan tlân mai mai an tum hauh lo—fâ la nei lo pawn!

Rim na tuar thei leh mipa damna hmeichhia: Mizo hmeichhe zîngah pasal zu in mi nei an tam. Zu in mi rim chhiatzia hi—inbual peih eng ang mah se, an pum rim, an thlan rima rawn chhuak leh thin hi—na tak a ni! Nupâ ni ve nafam chu mut dun loh thû a awm lo a. An local in rim avânga an thawhpuite pawn an thutpui peih loh mutpui peih nupui nih hi Mizo hmeichhiate hian an tlin tlat—khum hrang an pan phah ngai mang mang lo nia! An tuar a, sawi chhuak lêm loin ngawi rengin an tuar tlawk tlawk mai thin!
A in miten, mahni rim pawh an inhnê tawh nâk alai a, zan tina an bula mûte an han tawrhtîr lehzêl thin a ni a. An tuar tlawk tlawk zêl mai. ‘Fâ dang siam ang,’ tia thâ thawhpuia an sâwm lahin ‘châk rêng vâng’ ni loin, pasalte zahna avâng zâwkin… dawhthei takin an dawh thei mai zêl—Mizo hmeichhiate hian!
A mipa zâwk damlo se, an dam nâna tawngtai dam thei chu an ni hauh lo nâ a, chûng mite tluk thuaka duata ngaihventua tan chu an hnâ ber, missionary hnâ ang hiala ngai zui thei lehzêl chu ‘anni’ tho hi zu ni mauh zêl a! Sorkar hna thawk lai pawh ni se, an dam phah nân êm pawh ni lo mah se, an thlamuan nân tala Casual Leave lâk hmiah hmiah hreh lo chu Mizo hmeichhia tho te hi an ni!
Chutah, mipa ve lêm si—a pangchang zâwka tan zak aih lo kan ther fur lehnghal! Kan han harh deuh a, thinchhiatin kan dam a zui a! Anni chu, kan thin chhiat lai ber pawn an ngawi reng thei tlat si! Mak deuh an ni—Mizo hmeichhiate hi—hmeichhe pa-chang tak chu an ni!
No more: ‘Hmei akâra chhia lehnghal’! ‘Hmei’ akâra ‘chhia lehnghal’ tih tawngkam ang chi te hi—kan tawngkam (phrase) atanga bàn ngam khawpin, Mizo mipate hi min ‘pasalthatsan’ mêktu hmeichhe chunga lêng kan ni tih inhria a, vawng nung ngam tûr khawpin, kan thiltih leh kan rilruah i ‘intipâ’ ve ngam tawh ang u. Kawng engkimah min khûm zo takngial dâwn e!