DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Theology chi hnih
Aug 28, 2021

Reuben Lalnunthara Hnamte

Theologian chu ka ni hauh lo nain he Theology hi han ziah ve ka duh a. A pawimawh ka tih em avangin ka thiam ang tawkin kan thai lang ve dawn a ni. Tunlaia kan ram Kohhranten a mamawh nia ka hriat, Theology hi han tarlan ka duh a, chumi rualin a tlukpui anga lang hi han tih lan ve kan duh bawk a. Chung Theology kan tar lan duhte chu Liberal Theology leh Liberation Theology tih hi a ni a. A hming inzul tak, a kawh dang daih si a ni a. Mi tam tak phei chuan kan la hmel hriat vak loh a ni a rinawm a. A bikin Liberation Theology phei hi chu hmelhriat lem loh hi a tam zawk kan nih ngei ka ring. Liberal Theology erawh hi chu kan hmelhriat nel nual tawh hlawm ngei a rinawm.
    
Liberal Theology: Mizo chang ni lo khawvelin a hmelhriat leh Bible hrilhfiahtu lar, William Barclay-a hi he Liberal Theology lo chhuahna bul ni a sawi a ni a. Kum 28 chhung Glasgow University Scotland-ah zirtirtu hnathawk chungin radio leh TV-a thupuangtu hna a thawk bawk a. Thuthlung Thar bu 27-te hi hrilhfiahna volume 17 lai a siam a ni. Amah hi mi thiam filawr a nih avangin a zirtirna leh a commentary te chu khawvelah a lar hle a. Theology zir mite phei chuan hmelhriat lo an awm kher lovang. Kimchang taka kan sawi hman dawn loh avangin Barclay-a Pathian thu rin dan leh Liberal a nihna point hrang hrang lo tarlang ila.

    Mi zawng zawng chhandam an ni ang.
    Chatuan hremhmun a awm a ring lo 
    Nula thianghlimin Isua a hrin (virgin Birth)a ring lo.
    Isua thilmak tih( Miracles) a pawm lo
    Evelution ringtu a ni.

Isua hi Pathian tak a nih a pawm lo: A commentary-ah Isua hi Pathian fapa a ni tiin sawi mah se. A thih hma lawk a ama dinhmun a ziah chhuahna ( A spiritual autobiography) a thih hma kum lawka a an  release ah chuan Isua hi Pathian a ni lo tiin a ziak a ni
 

  Kan sawi angin he Liberal Theology kan tih hi Europe atanga lo zi chhuak a ni a. Mi tam tak inhnialna leh Bible zirmi tam takin an pawm a ni a. Hei hi Liberal Theology lo pianchhuahna leh mi tam takin an rin leh innghahna a ni. He theology hian Europe khawmualpui leh hmun tam tak a luah khat hle a. Biblle theologian tam tak pawhin an pawm a ni.
    
2. Liberation Theology: He Liberation Theology hi chu Latin America lam atanga lo zi chhuak a ni thung a. Dictatorship avanga mipui tawrhna leh rahbehna nasa tak avanga he Theology hi lo piang chhuak a ni. Mizo tawnga a kawh deuh ber chu: Hnehchhiahna, saltana atanga chhanchhuahna ti ila a kawk teuh ber awm e. He Theology hi khawvelin a ngaihven mek a ni a. America lamah phei chuan a lar hle. He Theology hi Isua thusawi Luka 4:16 -18 “Riangvaite hnena chanchin tha hril tur mi ruat avangin Lalpa thlaau chu kan chungah a awm; Ani chuan salte hnena chhuahna thu leh... tihduhdah tuarte chhuahtirna turte... atanga an lak ber a ni a.
 

  Mi rethei leh hnehchhiah mek te va tanpui (charity) ngawt ni lovin he theology-in a tum chu: he rahbehna leh hnehchhiahna, retheihna hi khawi atanga lo piang nge? Chung rah beha awmte chu engtin nge kan chhanchhuah theih ang? tih kha a tum a ni. He Theology hi tunlai khawvelah a rawn lar chhovin, America ramah phei chuan an khel ber pakhat a ni ta a. Kan ram political system pawh hi engtiangin nge kan chhandam ang? Rethei leh hnehchhiahte hi engtin nge kan chhanchhuah ang? tih te thleng an zir chho ta zel a ni.

    Hei hian politica a inrawlh tur tih lam ni lovin, politics kalphung dik loh avanga hnehchhiahte leh retheite chhanchhuah dan zawka kha a ni an system chu. Kan ram  hi kan Mizo society kalphung hi a tha em em a. Tun Covid lai pawh hian sem sem dam dam tih thupuia hmangin mi rethei tanpuina nen kan luang chhuak nasa hle a ni. Amaherawhchu, he Theology hian mi retheite tana luan chhuahna (charity) mai kha a kawk lo va. Engvanga rethei nge? Hnehchhiah tuar nge? Enge a chhan tih kha zawn chhuah a tum chu a ni. 

    Kohhrante pawh hi inen let a tul ang em? He theology hi Pathian thu laimu dik tak a ni a. Thih hnu a vanram kai kha he theology hian a paih a ni hauh lo va. He kan dam chhung ngeia retheihna leh  hnehchhiah awm mekte chhanchhuah kha a ni a tum chu. Kohhran hian sorkar hi  thunun tumin a bei tur tihna a ni lo va, sorkar pawhin Kohhran kha thunun a tum tur a ni hek lo. Kohhran hian sorkar thawhpuiin a khalh ngil tur a ni, tih lam zawk a ni. Kohhran hian sorkarah aw a neih ngam a ngai a ni. Kohhran leh politics kha a kal kawp tur ni lovin, Kohhran khan sorkarah aw (prophetic voice) a nei ngam tur a ni. Hei hian mi va tihmualpho emaw, sorkar tihmualpho tuma beih lam kha a kawk lo.
 

  Roman Catholic Pope lo ni tawh pakhat chuan  kohhran awmzia a sawi fiahnaah chuan, “Kohhran chu mi retheite kohhran a ni tur a ni,”a ti a ni. Kan kohhran hi mi retheite kohhran, mi retheite pawh tlangnel taka an khawsakna a ni em? nge mi hausa te lalna leh invaivungna a ni zawk? Kohhranah hian ropuina hi kan ngaina lutuk ta em? Inen leta insiam that ngai kan neih pawh a insiam that a tul hle. Pathianin, “Hmeithai emaw fahrah emaw in tirethei tur a ni lo. Anmahni chu intihretheih vaih a, min rawn auh phawt chuan, ka lo ngaithla ang a, ka thinur chu a ling phut mai ang...” (Ex 22:22-23; Deut 26:5-10). Thih hnua nawmsakna ngawt nilovin he kan dam chhung  ngei a retheihna leh hnehchhiahna thai bo va, mi tin te zalenna nei a, intluktlanna hi he Theology-in a tum chu a ni a. He intluktlanna tih hian mi hausa leh ropui an awm lo tur tihna nilovin, mi rethei bik leh inrah behna nuaibo hi a tum ber a ni zawk a ni.
 

  Latin American Liberation theologian hovin an hmuhchhuah chu, Kohhran hi a thiltithei , mi ropuite lamah a tang fo mai tih hi a ni. Social Gospel-ah chuan, “Retheihna hi huat tur a ni a, mi retheite erawh hmangaih tur a ni,” a lo ti a ni. He theology hi Isua theology tite pawhin an sawi. Lazara leh mi hausa chung changah pawh khan; mi hausa kha a sualna han sawi tur a awm hran lo. Mahse, hremhmuna a tlak chhan ni awm Bible-in a tar lan chu: Lalzara, pan bawmkhah luk leh rethei tak mai a rahbehna/hmuhsitna  kha a ni. Mi hausain mi rethei Lazara a hnuaichhiah dan leh a hmuhsit dan kha Isuan tar lan a tum chu a ni a. Mi hausa leh rethei inkar zau lutuk leh inrahbehna that loh dan kha Lal Isuan min hrilh a tum pakhat a ni bawk.

    Kristian thurin tam tak zirchianna an neihah chuan, “Sualnate pawh hi mi malah kan kalpui vek a, mi mal leh Pathian inkarah kan puh deuh vek a tih theih a; mahse hei hi a tawk lo,” an ti a. Kalphung sualna (structure sin) engtia siam that tur nge ni ang? Kan political system thleng hian chhandam a ngai em? tih te hi zir chian a va pawimawh em! Mi mal leh Pathian inkar paihthla ni chuang si lovin. Kan ram, kan khawtlang hi chhandam/chhanchhuah angai em? Isua min chhandamna hi mi mal leh Pathian inkar ngawt ni lovin, mi mal, chhungkua, khawtlang leh ramah te pawh chhandamna hi thleng se la tih chu chu he theology-in a tum a nih avang hian kan tunlai khawvelah a pawimawh em em a ni.

    He theology kan sawi laia han sawi tel kan duh chu; tunlai khawvelah hian thalai tam takte zingah (atheist) an awm ta a. Kan ram thalai tam tak pawh hi a ruka Pathian awm ring lo chiah ni si lo, zawhna a khat an tam mai a. An nuna an inzawh tam tak chu: Pathian hi a awm tak tak ang em? tih hi a ni. An nu leh pate an thlir a, kohhran hruaitute an thlir a. Chung mite nun tam tak an hmuh chuan Pathian rintlakna an hmu lo. Biak ina thu tak viau, Kohhrana tangkai tak, pawn lam nuna zir tur awm si lo kha kan thalai tam tak nun tibuaitu a ni. Biak in piah lama nun zir tur awm miah si lote khan thalaite nun ah zawhna a siam a. Keimahni atang hian Pathian hi a awm ngei a ni tih an hriat theih angai a ni.
 

  He theology, tunlai khawvela theologian tam takin an tuipui leh khawvelin a kalpui chhoh mek hi kan ramah pawh hian kan tuipui a kan zirchian a pawimawh thar hle mai. Pathian thute pawh hi a rau ringawt a thlir lo va, retheite leh rahbeha awm mekte chhanchhuak tur beih hi a va Pathian thu tehlul em! He khawvel hi kan awm hlenna tur ni lo mah se, kan chenna tura Pathianin min pek leh min dinsak a ni si a. Kan cham chhung reilo teah hian mi tute pawh lungawi taka kan awm tlan theihna tur a kan ram leh khawtlangte kan siam that a, kan enkawl a tul takzet a ni.

Latest News & Chhiar Hlawh