DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
titiZALEN : Christmas Chanchin
Dec 20, 2023

-RD Cherput


Kum tin Christmas hi kan hmang ve ziah a, Chirstmas tih awmzia pawh hre lovin kan duh dan danin kan lo hmang ve tawp thin niin a lang. Chuvang chuan Christmas tih awmzia leh a tobul tlemin han chhui ila a tha ang.


Christmas awmzia leh an lo hman tanna


Christmas tih chu Sap tawng chuan, “Mass of Christ” tih a ni a, chumi awmzia chu “Krista vanga puipun ni” tih a ni awm e. The Oxford Dictionary of Current English in a tarlan dan chuan “Christmas” tih chu “Annual Festival of Christ’s birth, Celebrated on 25 December” tiin. Catholic Encyclopedia in Christmas tih tawngkam lo chhuahna a tarlan dan chuan, “Christmas tih hi Old English tawng chuan ‘Cristes Maesse’ a ni a, Krista avanga puipunna tihna bawk a ni. He thumal AD 1038 khan an lo hmang tan a, AD1131 khan Cristes-messe tih thumal hi an lo hmang tan bawk a ni. Greek Thuthlung Tharah Christ tih hming hmasa bera hawrawp hi X tia ziah a nih avangin vawiin thleng hian tam tak chuan Christmas lamtawi nan X’mas tih te pawhin an ziak mai thin a ni.

    Kum zabi 3-na vel khan Rome khua chuan December ni 25 hi Christmas ni atan an lo hmang tan a ni. AD 1783 khan German Protestant Paul Ernst Jablonski chuan, “December 25 hi Rome sawrkarin Ni (Sun) puala kut an hmanna ni a ni a, chumi hnung zui mai chuan hemi ni hi hmang kan n ih avangin; kohhran tan thil tha a ni lo,” tiin a lo sawi a. AD 1889 khan Louis Duchesne-a pawhin, “Christmas chu March 25 atanga chhiarin thla 9 na a ni e,” tiin a sawi ve bawk. March 25 ah hian “Annunciation” kut an hmang thin. December thla leh January thlaa hman chungchangah hian vawiin thleng hian ngaihdan hrang a la awm. Khawchhak lam (Eastern Churches) kohhrante chuan January ni 6 hi Christmas ni atan an hmang a, Armenian Kohhran ho chuan vawiin thleng hian January ni 6 hi an la hmang a ni. AD 375 vel khan kohhran ho chuan December 25 ni hi Christmas Holiday atan a puang. United States lam pawhin 1870 kum khan holiday atan an puang ve bawk a ni.


Hunlai hawl (medieval) vela an hman dan


AD 800 khan Christmas niah Charlemagne kha Emperor lukhum an hlan a, chuta tang chuan Christmas hapta hi a rawn lar chho ta zel a. Tin, King Edmund pawh kha kum 855, Christmas niah lal ni turin hriak thih a ni bawk a. AD 1066 khan Christmas niah King Willian I pawh England Lal lukhum hlan a ni bawk.


AD 1377 khan King Richard II chuan Christmas lawm nan bawng pa 28 leh beram 300 thlawt mai a lo talh a. Hetih lai atang tawh hian Christmas Carol hi an lo hmang tawh bawk a. Tin, Mediaval hunlai atang tawh hian mawi lo takin Christmas hi an lo hmang thin a, chintawk nei lova rui lutuk te, pawisa chawia inkhelhna (gambling) chi hrang hrangte nen hun an lo hmang a ni. Thilpek erawh kum tharah an inpe thung a. An in leh kawtchhuahte chu hnim buk mawi tak tak leh ban leh ban inkara hnim zam chi, chi hrang hrang leh hnim hring mawi tak tak nen an chei thin.


Reformation leh Christmas


Kum zabi 19-na laia kohhran siamthatna hunlai khan Prostestant hruaitu thenkhatte chuan an Christmas hmandan chu sawiselin, ran tam tak nunna hloh leh sum tam tak senga thil inpek chiam hi Christmas hman dan tur a ni lo,” tih thu an dinpui a. Roman kohhran chuan urhsun lehzual zawk­in, sakhuana lam hawiin Christmas chu an hman phah nghe nghe a. Chutih lai chuan England ah Civil War a chhuak a, King Charles I chuan hnehna a chang a. Ani hi sakhuana a mi duhtuimi a ni bawk a, Kum 1647 khan Christmas public a hman chu a khap ta ngawt a ni. Chu khapna dan a chhuah atang chuan England khawpui tam takah buaina a chhuak a, mi tam tak chuan an hman dan thin pangngai angin an in leh kawt zawlte cheiin an hmang lui a, Christmas avangin Mediaval sapho chu an buai nuai nuai mai a ni.


Chuti anga sawrkarin Christmas hman tawkfang a lo khap hnu, kum 1660 kumah King Charles II chuan zalen taka Christmas hman theih tiin a puang leh ta a. Tun thleng hian sakhua rawngbawltu thenkhat chuan Christmas hman hi an la lungkim lo cheu nghe nghe a. Chutih hunlai chuan America khawmualah pawh Christmas hman duh leh duh lo, States tinah an awm nuk a.


America khawmualah Revolution beihpui an thlak lai vek khan, Christmas hi English ho custom a an ngaih avangin an ngai pawimawh lo hle a. President George Wa­shington-a khan kum 1777, Christmas ni den­chhen ngatin Hesian sipai ho kha a do ani. Chu indona chu Trenton War tiin an ko. Chutih hunlai chuan America aiin German ramah Christmas chu a lar zawk nghe nghe a. Christmas boruak chu Amerca khawmualah a reh hlen hlauhthawnna avangin kum 1820 bawr chho khan British ziak mite an rawn che chhuak ta a.


William Winstanly te, Charles Dicken te, Washington Irving te leh Clement Clearke Moore te hmangin Christmas chanchin rilru khawih tak tak ziah chhuah a rawn ni ta a. Ziaktu tam zawk ten Christmas hman hi chhungkaw intawhkhawmna leh hlim tlanna ni pawimawh a nihna te, Carol hlimawm zia leh Christmas thawnthu bul intan dan lamte an thlurbing laiin, Harriet Beecher chuan a lehkhabu, The First Christmas in New England tih thupui hmanga a ziahah chuan, “Christmas awmzia tak tak hi Shopping-naah kan theihnghilh zo tawh,” tihte a ziak tel la. Chuti ang Christmas lam hawi lehkhabu tha tak tak atangte chuan America mipuite chuan Christmas hi an rawn hlut chho leh ta a. Kum 1870 khan President Ulyses-a chuan Christmas chu United States Federal holiday atan a puang nghe nghe a. Tunah phei chuan American 96% chuan zalen tak leh hlim takin Christmas hi an hmang a ni.


Tin, Australia ah phei chuan kum 2008 khan Guiness World Record break turin Christmas parade an buatsaih a, mipui nuai 3 chuang lai an tling khawm hmur mai a. Chu lo pawh, kum tin vawikhat an buatsaih thin, “Candle Light Night” tia an koh chu Mass hmuah nan buatsaih a ni bawk a. Chhungkaw tinten Bombati/Mombati keng fur/chhi eng fur chungin mualzawl pakhatah an chhuak khawm a, Christmas hlate a huhova sain ram pum huapa zaithiam ten Christmas hla mawi tak tak hmangin an awi a ni.


Santa Claus leh Christmas Card


Tunlai khawvelah naupang pawhin, “Khi, khi, khi, Christma putar!” tia an koh theih khawpa mitin ten kan hmelhriat Santa Claus hi German-American Cartoonist Thomas Nast-a chuan 1863 khan a lo siam chhuak a. A siam tantirh atangin kum tin design a thlak thin a, kum 1880 atangin tuna mitin ten kan hmelhriat Masi putar design hi a lo siam chhuak ta a. Kum 1920 bawr chho atang khan khawvel hriatin a rawn lar chho a. Latin America leh khawvel ram tam takah chuan Santa hian thilpek a phur khawm a, naupang ho a pe thin a, chu chuan nausen Isua hnena thilpek hlanna a entir a ni.


Christmas Card hmasa ber chu kum 1844 ah DCT Dobson-an a thawnchhuak a. Kum 1853 khan sumdawn nan Sir Henry Cole-a leh JC Horsley-a ten Mas Card an siam hmasak ber chu USA ah zawrh chhuah tan a ni.


Mizote leh Christmas


Mizote hian Christmas hi kum 1903 atang khan kan hmang tan ve chauh a, Carol phei hi chu kum 1933 Christmas khan Revd PD Sena huaihawtnain thalai rualin, “Chanchin lawmawm Angel ho thu ngai ru” tih hla leh hla dangte sap hlain an sa a, Aizawl khawpui an fang a ni. Hei hi Mizo zinga Carol hmasa ber a ni. Kum 100 tha chauh Christmas hmangah chuan kan hman dan leh sawngbawl vel dan hi a danglam chak hle a ni.


Mizo Christmas hla hmasa ber kan hria em aw? Sap Upa leh Pu Buanga te hun hmasa (1894-1897) lai khan Thingpui huan tlanga an khawsak laiin Mizo Kristiante tana Lal pianna hla hmasa ber an lo phuah a. Kan hriat theuh atan tar chhuak ila a tha awm e:-

 

1. I-su-a Kris-ta Ti-dam-tu,

    Beth-le-hem hmun-a a piang ta;

    Mi zawng zawng-in lo be rawh u,

    Min tidam tur-in a piang ta.

 2. Se-bawng in-a a piang ta,

    Ran-chaw thleng-a an mut-tir a;

    Be-ram veng-tu-te’n an bia a,

    Mi fingte’n an lo be bawk a.

 3. Kei-ni pawh-in kan be bawk e,

    Hei-hi kan Chhandam-tu a ni;

    Hlim-tak-in kan lawm em em e,

    Kan Lal-ber a lo kal a ni.


(He thuziak hi ka ziahna a rei deuh tawh avangin a source ka tarlang thei mai ta lo ni e.)

Latest News & Chhiar Hlawh