Aw Ropui Ber! (How Great Thou Art)
He hla ropui tak mai, “How Great Thou Art” tih hi Swedish tawng ziah hmasak a ni a; a tìr chuan, a thupuiah “O Store Gud” tia dah a ni. Kum 1885-a Carl Boberg (1859–1940) a phuah a ni. English version-a he hymn siamtu chu English missionary Stuart K. Hine a ni e.
He hla ti lârtute chu George Beverly Shea leh Cliff Barrows te kha an ni a; anni hi Billy Graham-a crusade-a zaitu berte kha an ni. British public’s favourite hymn BBC-in a buatsaih tum khan John Newton-a’n kum 1772-a a phuah “Amazing Grace” dawta hla lâr bera thlan niin a pahnihna a nih chu!
Hla pian dàn
Boberg khân poem angin “O Store Gud” (“O Great God”) tiin cháng kaw daihin he hla hi a phuah hmasa zet a; chu chu kum 1886-a tih chhuah a ni. Swedish tawnga ziah a nih avàngin English-a lehlin a ngai a; a letlingtu chu missionary Stuart K. Hine niin kum 1949 khán a letling a ni.
Hetih ruala sawi awm chu, E. Gustav Johnson khân kum 1925-ah a lo letling tawh nia sawi a awm a; ani hming hi kan Kristian Hla Buah chuan a chuang lo. A chhan nia sawi chu, a ngial a nganin ani khân a lo letling a; mahse, hun a kal det a, Stuart Hine-a lehlin zâwk hi a làr ta a; US-a Billy Graham-a’n crusade hun an hman chhoh tak tak hun lai—kum 1950 chhoa sak làr a ni ta a; Stuart K. Hine-a phuah hi pawm tlàn a ni ta a ni.
He hla pian dàn hi a ngaihnawm ngang mai! Boberg kha biak in atanga kea kalin in lam panin a hàw a. An biak in pawh Kronobäck, Sweden kiang lawka awm a ni. A hâw lam kha, biak in dár rî a’n ngaithla pah a. Chutih lai tak chuan namén lo hian thlipui a rawn thawk tehrêng a! Mahse, thlipui chuan a ti buai hauh lo nia! Khawpui ri dur dur thâwm a hre zui a; chutah chuan Pathian fakin, heti hian hla a ziak chhuak ta a:
“Aw Lal Pathian, i kut chhuah thil siam tinréng,
Dàwn chángin mak tiin ka lo khat thin;
Zan tiang si ar, zozai leh chung khawpui ri,
I thil tih theih boruak zauva lang nên,”
Boberg-a farnu upa ber, Bud Boberg-a sawi dàn chuan, “Ka pa hian a lo chhuahna chanchin chu Sam 8-na thu mal (paraphrase) a nih thu: “Mihring hi eng maw a niha i kan thin ni? Mihring fapa pawh eng nge ma a niha i kan thin ni ka ti thin?” tia Lal Davida sawi kha a pawm tlat a. Kum 1800 chho tàwp lama Sweden rama “lei hnuaia kohhran”-a Baptist leh missionary thiante tih duhdahna an tawh lai khán hun a hmang bawk thîn a ni,” tiin a sawi.
A phuahtu thu sawi
Amah Boberg hian he hla a phuah chhuah dàn chu heti hian a sawi: “Sweden (kan hriat tùr chu Denmark, Norway leh Sweden hi Scandinavian countries an ni a; Northern star inlan thinna ram an ni) hi. Khami kum khán khua leh khawvêl kha a’n mawi tàwp thang tehrêng a! Sava leh hrâm thei chi tinréng an rawn inlan kum a ni. Kan khawvêl kha rawng chi tin réng mai hian a pawlh mawi a ni ber e.
“Thing leh hnim hringin min hual vêl a.Kan khawvêl kha Pathian kut chhuak mawi ber ang mai hian a pàr hian an pár vul chúk a ni ber mai!
“Khami ní ber kher khân khua kha a rawn lum ve teh tlat mai a; a hnuah têk ri leh thlipui thäwm namén lo ka’n hre zui a! A hnu lawkah ruah leh thlipui, têk chu nasa mangkhêng hian an rawn thawk ta tak tak mai a! Biak in atanga häw ka ni a, ka hlau ve kher mai!
“Intuamhulna tùr hmun panin bakléngin thianzahoin kan tlân khâwm a; a hmanhmawh pawh kan hmanhmawh fé mai. Mahse, mak tak a ni! Vawi leh khatah khua chu a rawn tha ta thut mai a—khawvêl chu a êng thar leh ta sút mai a nih chu!
“In panin ka hàw a. In ka thlen chuan ka tukverh hawngin tuipui kam lam chu ka thlír vang vang a. Chutih lai tak chuan mitthi vuina dár ri ka hre zui ta zat!
Chutah an zai ri chuan, “When eternity's clock calls my saved soul to its Sabbath rest” tih hla an sa ri chu ka hre zui a. Mahse, ka khawvêl hmuh chin ka han thlìr chian chuan, he hla, “Aw Ropui Ber” tih hi “O Store Gud” tih hming puttírin ka ziak ta a ni,” tiin a sawi.
A letlingtute an ropui e!
Mizo tawnga min lehsakatu Pu Mûka leh Pu Liandâla te hi ka mi ngaih sàn an ni a; Zofaten kan ngaih sàn reng tùr pawh an ni e.
Synod Literature & Publication Board chuan kum 2016 khán Dr Laltluangliana Khiangte ziah ringin Pu Mûka chanchin hi Khawvel Sunday School Ni-a zir tùrin an lo buatsaih tawh a. Pu Mûka hi Dutlang lal, Suaka te nèn pawha inti tha tak an ni. Lehkha thiam hmasa a nih mai bâkah, lehkha thiam thei chungchuang a ni. Mizorama zirna in awm thei zawng zawnga a zir zawh hnua Shillong-a lehkha zir chhunzawm leh a ni.
“Aw Ropui Ber” hla a lehlinpuitu Pu Liandâla hi kan hriat theih dàn chuan Upa Saingenga (BCM Chanmari, ex Principal PUC) pa saw a ni ve thung a. Kum 1900-a Thiltlang khuaa piang a ni. Kum 1922 atangin zirtirtu hna thawk tana, Darzo Middle School headmaster ni thin a ni. Mizo rohlu, kan hla tha ber zinga mi “Pi Pu Chhuahtlang hlui a mawi mang e” phuahtu kha a ni a. Kan Zosap missionary Pi Zaii nèna “Solfa Zir Dân Bu” buatsaih thei khawpa solfa lamah pawh mi thiam a ni.
Zirtirtu a nihna hi lo dah tha ta pawh ni ila, thu leh hlaa Zofate tana Pu Mûka leh Upa Liandâlate thawh hlawkzia kha faktlâk a ni. An kut chhuakte kha a dak hlarh mai a. Pu Mûka hla lehlin, khawvel kristian hlaa hla ropui, Rev WM Runyan-a hla, “Great Is Thy Faithfulness” (KHB 29-na “I Rinawm Ropuizia”) tih letlingtu kha a ni.
Chutah, a kawppui a zirtirtu thianpa Pu Liandâla lah dâl loin, ani pawh a kut chhuak a dak hlarh zêl! Liandâla hla lehlin leh phuahte rêng rêng hian belhchian an dâwl zêl mai a. Mizo hla lâr, “Kan Tlang Ram par Vulna” a phuahte kha hla ropui niin ka hria. “Phunchawng, naubán, ainàwn pár; tuah vau senhri pár, Sàmtláng dingdi, Par mawi thang vulna, Zoram hmun zauah” tiin han chham teh; a thlûk nèn a inmil thlap asin!
Kristian Hla Bu kan hman mékah hian Upa Laindâla hla phuah leh lehlin hla panga a chuang a (KHB No 18, 226, 365, 589, 593); Pu Mûka hla siam pahnih (KHB No 18 leh 29)-te an chuang bawk a ni.
“Aw Ropui ber” hla cháng hi chhiar zêl ila, a phuahtu Boberg-a ropuina tluk zetin a letlingtute Pu Mûka leh Pu Liandâlate ropuina hi hmuh theihin a awm. Pu Thuamtea Khawlhring, Lunglei pa ril sawn a’n fak khawp a—Pu Liandâla hi, heti hian a fak hial: “Hla pakhat lek avàng hian, Zofate awm chhúng chuan, Liandâla hi hla phuah thiam thutna hmasa bera thu fo tùr a ni ang,”tiin. (Vanglaini February 15, 2020)
Kan ziah belh lawk teh ang, Pu Mûka leh Liandâla them thiamzia hi faktlâk an ni mawlh mai. Engtin nge he hla cháng hnihnaah hian a sawi:
“When thru the woods / And forest glades I wander / And hear the birds / Sing sweetly in the trees, / When I look down / From lofty mountain grandeur / And hear the brook / And feel the gentle breeze…” a tih kha Pu Mûka leh Upa Liandâla te chuan Zo raih mai leh Mizo ril rem êm êm mai hian heti hian an let chhuak a: “Lentupui leh tukram phullêng fan chángin / Sirva zai mawiten sâng thin tin awi e; / Khua chuan ila, tláng sáng tinrêng atangin / Dam te’n luang e, lui leh thlifim nuam te” tiin. Hetianga letling chhuak thiam hi an ni hi fak loh atán chuan an uiawm hliah hlaih mang e!
YouTube lamah hian American Idol star Carrie Underwood-in a sak kha lo thlír ve teh—a va han ropui tak zet êm! A kiangah Vince Gill dinga an sak dun kha. Underwood-i khán kha hla kha a rawn chawi nung thar ni hian ka hria a. A thlírtu mipui tán khán standing oviation pêk loh phal chi rual a ni lo!
Lo thlír la, lo ngaithla ve la; Pathian thil siam ropuizia hi, faktlâk a ni tih lo dáwn ve teh.