DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
CHAKMATE & ZIRLAI PAWL HMALAKNA
Lalthlamuana Ralte - Jul 01, 2014
Sapho record hluia Chakmate Mizorama an lo luh thu a lanna hmasa ber chu Vailen vawi khatna 1872 kha a ni awm e. Hemi hma lamah pawh hian Mizo pasalthaten Chittagong tlang ram vela cheng Chakma leh hnam dangte hi an zuk run fo tawh avangin sala man tawk chu an neih ngei pawh a rinawm tho. Chakma lalnu Kalindi Rani chuan kum 1872-a Mizote run tura rawn thawk Sap sipaite puakphur turin Chakma 500 zet a pe a, hetia Sapho an puih avang hian an chhiah chawi tur pawh tihtlemsak an ni a. Tichuan, chhim lama Tlabung lal Rothangpuia ram chhung an lo thlen chuan Chakma-ho chuan Mizo khua leh Mizote hmel an han hmu a, anmahni run thintu an ni tih an hria avangin hlauh namenin an hlau ta lo a, a rang a rangin an tlan hawsan leh ta vek mai a ni. Chuta tang chuan kum tam tak chhung chu Mizoram chhung an rawn dai ngam ta lo a. Mahse, Saphoin Mizote an awp tak hnu a, ram a lo ralmuan takah khan zawi zawiin Chittagong Hill Tracts atangin Chakmate chu an lo pem lut tan ta a ni. Chin Hills leh Chittagong Hill Tracts-a cheng hnam hrang hrangte hi Sapho hun lai khan hlawm hnih - tlang chhipa cheng leh lui kama cheng tia then an ni a. Mizote hi tlang a cheng chi kan ni a, Chakmate chu lui kama cheng an nih avangin Mizoram chhim lam leh khawthlang lama lui kam hmun hmun awl diai duaite leh ram tha tak takte chu inben bel nan an it thlu ngang mai a, sorkar phal lo chung chungin an lo lut ru tiam tiam mai a, kum tam pawh a vei hmain kan ram tha lai zau tak maiah an lo inbeng teuh hman a ni. Kan ram chhung pawh rawn dai ngam lo thin kha Vailen atanga kum 20 vel a liam hnu a Mizorama chhiarpui hmasa ber 1901-ah khan Chakma 198 lai an lo awm tawh a. Khang hun laia lal leh khawtlang hruaitute fimkhur tawk loh vang pawh a ni maithei, zawi zawiin an lo luh belh zel a, Indopui pahnihna a lo chhuah khan sipaiho khan an thuam phur turin Chakma engemaw zat an rawn hruai lut a, chung zinga tam tak chu Mizoramah an inbengbel zui ta bawk. Kum 1931 chhiarpuiah khan Chakma 836 zet an awm tawh a, chuta tanga kum sawm a vei leh hnu 1941-ah chuan 5088 an tling ta dawrh a ni (an punna hi 508.6% lai a ni!). Kum sawm dan zela chhiarpuia an pun chak dan han en hian kan hruaitute leh Mizo mipui hi kan lo mutthlu rei hle tih a lang chiang khawp mai. A bikin India-in min awp hnu hian an pung nasa zual tih pawh a hmuh theih a ni. Kum 1960-a Kaptai Hydro electric project (E.Pakistan/Bangladesh Tuikhuah) vangin a kiang vela cheng tlang mi tam takte chu in leh lo nei loin an awm phah a, Mizoram chhunga Chakma lo pem lut pawh an tam phah hle mai a, kum 1961 chhiarpuiah chuan 19377 zet an tling tawh a ni. Kaptai Dam (Tuikhuah) vanga Chakma raltlan lo lutte chu khatih laia Mizoram sorkar (District Council) thuneitute khan (nakina kan buaina tur a ni tih hre lawkin) an inbenbel an remti lo a, Arunachal Pradesh-ah thawn chhoh an ni ta a. Mahse, hetih lai vel hian Mizoram a lo lut ru an tam hle tih chu 1971 chhiarpuiah bawk hian a chiang, 23236 zet an lo ni tawh. Pakistan atanga Bangladesh sorkar a lo pian hnu khan Chittagong bial tlangmi tam takin harsatna an tawk a, chumi hnu lawk kum 1972-ah khan Mizoram chu Union Territory dinhmunah hlan kai a ni ve bawk a. Mizote tana pawi tak, Chakmate tana lawmawm em em mai chu U.T. kan nih rual hian chhim lama Chakma Autonomous District Council lo piang nawlh mai kha a ni. Anmahni puala district council an neih takah hian a ruka lo pem luh pawh a awlsam sawtin a lang - 1981 chhiarpuiah chuan namen loin an pung a, 39638 an tling ta dawrh mai a ni. Kum 1990 chhoah khan anmahni in sawi dan chuan Mizoramah Chakma 80000 atanga 100000 inkar vel tling tawh. Tun dinhmunah pawh hian Mizoram mihring zaa sawm (10%) chu an tling hrim hrimin a rinawm. U.T. kan nih hnua MLA inthlan hmasa ber 1972 khan Chakma MLA pahnih an awm nghal a, chuta tang chuan MLA inthlan apiangin an tling ta zel a, Chawngte leh Tlabung bial (Tuichawng & W.Tuipui) phei hi chu Chakma tan lo chuan tlin theih a ni ta lo a ni. Kum 1993 MLA inthlana congress party leh an thawhpuiten hnehna an chan khan Chakmate tana hun lawmawm tak a lo inher chhuak a, sorkar thar a pian rualin minister zingah Chakma MLA (Nirupam Chakma) a awm ta nawlh a. Tunhma lama zirlai pawl hruaituten an lo hlauhthawn thin chu a lo thleng ta ngei mai. A kum veka MZP lo ding chhuak thar leh chuan chief minister hnenah Chakma minister a ruat chu pawi an tih thu leh a aiah Mizo dah tura ngenna lehkha an thawn nghal a. Mahse, an ngenna hi tihhlawhtlin a ni lo mai a ni lo a, a hnu lamah pawh congress party-in sorkar an siam apiangin Chakma minister kan nei ta zel a ni. Kum 1993-a zirlai pawl lo ding chhuak thar khan Chakmate hi a vei nghal a. Kum 1995 Chapchar Kut programme-a lam tur zinga Chakma an telh ve pawh nasa takin an dodal a nih kha. Tichuan, MZP chuan 1995 kum tir lam khan Mizorama Chakma foreigner hnawtchhuak turin tih tak takin hma a la tan a, dan loa a ruka lo lut Chakmate chu June 15,1995 hmaa Mizoram chhuahsan turin thupek (Quit Mizoram Order) an chhuah hial a ni. Harsatna karah zirlai pawl chuan beihpui an thlak zel a, 1995 atang khan a khat tawkin India sorkar (Home ministry)-ah te, PM hnenah te, Election Commission hnenah te lehkha thawnin Mizorama lo lut ru India khua leh tui dik tak ni lo Chakmate thliar hranga thawn haw turin an ngen thin a. Khatih laia Mizoram sorkar hnenah pawh khan vawi duai lo ngenna siamin electoral roll atanga Chakma foreigner-te paih turin an nawr thin. MZP volunteer-te hian khawthlang leh chhim lama Chakma khuaah te kalin chhiarpui an nei a, dan lo a lo lut rute hming an la khawm a, chu chu sorkarah theh lutin hmala turin an nawr nghal a ni. Zirlai rualte hmalakna avang hian Chakma foreigner tam tak electoral roll atanga paih an ni tih hi kan theihnghilh thei lo ang. Khatih lai sorkar khan thlawp duh phei se chu dan loa lo lut ru (India khua leh tui dik tak ni lo) zawng zawngte hi um chhuah vek an ni ngeiin a rinawm. Mahse, a ni lo zawngin thil a kal nasa hle a, ram leh hnam tana huai taka beitu zirlai rualte leh Mizoram sorkar an inhmachhawn fo mai a; zirlaiten man an tawk fo a, tam tak jail-ah an tang a, police leh sipai (BSF,etc.) kut tuar te, ram tui lei lo a awm phah te, zirna chhunzawm mumal loh phah te, thubuai rip tak tak awrh te pawh an awm nual a ni. Sorkar an nawrna a hlawhtlin loh avangin 1996-a MP inthlan pawh kha MZP chuan a boycott nghe nghe a, hemi kum vek thal lai hian MZP buatsaihin Long March neih bawk a, thalai rual eng emaw zat Aizawl atangin kein an kal a, kawng lakah zawmtu an pung zel a. Mahse, an tum hmun Chawngte an thlen hmaa a kawng laka police-in an man avangin Mizoram pumah boruak a tang hle a nih kha. MZP-in beihpui an thlak atang khan kum sawmhnih dawn lai a liam ta. Hetih chhung hian kan hnam himna hi a derthawng leh hman viau a lo ni tih chu tun hnaia kan ram dinhmun atang hian a hriat theih awm e. Mizoram mi dik tak ni lo Tuikuk leh Chakmate vangin zirlai pawlte leh YMA te rilru chawh thawh a ni leh tan ta hian ram leh hnam humhalh a tul tawhzia a tar lang viau bawk. Khawvela kan ram neih chhun venghim tura zirlai pawlte leh tlawmngai pawlte hmalakna hian awmzia a neih ngei theihna turin poltical party-te leh kohhrante nen hrui khat vuana tanho a pawimawh hle dawn a ni. — Lalthlamuana Ralte

Latest News & Chhiar Hlawh