Hetia kum 16 chhûng teh meuh mai, Europe rama ei leh bâr kawnga din hmun chungnung bera ding mêk Germany ram hruaitu lû, Chancellor din hmun i chelh chhûng hian, i chêt thatzia leh i chêt ‘man’ thinzia hi ka lo chîk ngai lêm lo a. Kum 2018-a i thu tiama ding nghet tlata kumin September thlaa inthlanpui chuh i tum tawh loh thu i sawi bawh zuia in party hruaitu nihna i kalsan thu kha ka lo hre tlai khaw hnu ve chhê chhê chauh a. I chanchin hi ka’n chîk thar hluai a; ka pi, nang ang rênga hmeichhe ram hruaitu ropui hi kan khawvêl hian a va hmu khât êm! Hmeichhia mai ni loin mipa ram hruaitu tam tak pawh hian an va’n tluk lo chai chai hlawm che ve le…!

I party hruai, Christian Democratic Party (CDU) tâna kum hnih chhûng Opposition leader i nih hnuah November 22, 2005-ah Chancellor atâna thlan tlin i ni a. Vawiin thleng hian chu din hmun la chelh tlâkah i mîten la ngai chein nang leh i kaihhruai i party te chu a zâwnin inthlanpui tum li laiah (2005, 2009, 2013, 2017) hnehna i chanpui a; hei, term li chhûng Chancellor office i luah ta a ni a. Nang anga inthlang ram bung khat hruaitu nihna chelh rei thei ni tûr hian … khawvêlah hian hruaitu thar an pian a ngai ngei ang!

I hetih chhûnga khawvêla inthlang ram thil tithei ber ber hruaituten lal thutthleng an luah rei hun chhûng ka’n en kual a—i lo namai awzâwng lo mai! I Chancellor chhûng hian Italy chuan Prime Minister pasarih an nei hman a; British-in Prime Minister panga; America ramin President pali nei hmanin French paw’n President pali an nei hman reng a lo ni a. Nang chu, hmasâwnna kawng zawha i kal zêl vâng nge ni, i la Chancellor reng thei bîk a nia…

Kum 2005-a Chancellor office i luah tan lai khan, German hmeichhe Chancellor hmasa ber i nih vâng ni maw, mi tam tak chuan an ring ngam chiah lo che a; tawn hriat nei lo leh nêlawm lo ti ang zâwng ten an sawi che a nih kha. Mahse, vawiinah chuan khawvêl chuan, ‘The Lady of the World’ ti te, ‘Leader of Free World’ ti te-in an ko tawh che a nih hi! ‘Pi Markel-i hian mipa maktaduai ruk a hen ang!’ tia an sawi che pawh hi ka awih!

Germany sawrkar hruaitu lû ber i nih hnu lawk, i term khatna pawh a zawh hma, 2008 khan khawvêl chuan sum leh paia tlâk chhiatna namên lo (Great Recession) a tawng a; a bîk takin Europe ram chuan in tuar na leh zual a. Nang chu, Germany sum leh pai din hmun khalh ngîltu mai ni loin hêng leiba ngah zual ram—  Greece, Portugal, Ireland, Spain leh Cyprus te innghahna leh an chaw bêl ber i nihzia te kha ka lo hre thawi ve faih faih a—hmanlai Berlin bang ang maia chhaha an tâna i din tlatzia te pawh kha.

Hruaitu ropui i nihna thîktu lah i ngah ngang thin ang. |um khat Putin-a nên meeting in neih tuma ui i hlau tih hre rân chunga meeting hall-a ui a rawn kaih luh tum te kha. Ui ngaina lo mi ni satliah loa hlau mi ni mah la, mahni inringtâwk tak chungin, hlau hmêl leh zâm hmêl pu duh thak loin tluang takin inkawmna hun i neihpui thei a nih kha. Ui mai mai hmanga tih thaih chi rual i lo ni lo e. 

Kum 2005-a Chancellor thutthleng i luah rualin raltlân mi maktaduai chuang i ramah i luhtîr … mai ni loin, Europe ram dangte tanpuina pawh nasa taka dîlpuiin ram eng emaw zât chuan an remtihpui che a. Kum 2007-ah European Union President-a thlan i’n ni zui a; ‘Treaty of Lisbon’ leh ‘Berlin Declaration’ ziah a nih theih nâna a sûl sutu i ni chho a. Mahse, a hnuah neuh neuh a awm chho a; UK an han indang zui lehnghal a. Mahse, nang chu i tannaah huai takin i tang mar ngam tlat zêl a. EU mai ni lo NATO thâ tichaktu berah i tang chho zui zêl a. I foreign policy leh ram dang nêna economic relations i siam thiam anga siam ve thiam ram hruaitu hi kan awt ve a nia aw… Nang, chemical physicist, mi thiam chungchuang, scientist hna bânsana politics khêl daih hian, i ram chu Europe rama economic din hmun sâng bera ding theiin i hlâng thei bîk tlat hi, ‘mak’ ka ti che a ni!

Kum riat chhûng i lo kaih hruai tawh, in party leader nihna, mi dang i ken tuma i thu sawi, i  Farewell speech te kha ka lo thlîr ve a. Mit tui nên, minute ruk chhûng zet, chhum lo chat loa kut bêngin an thlah che a nih kha. Kut bênga hruaitu thlah hi kan neih âwm pawh ka la hre ve lo, kan ramah hian!

Tum khat, chanchinbu mi hmeichhe pakhat zawhna: ‘Ka pi, engati nge coat design ngai hlîr hi i hâk reng a?’ tih i chhânna kha ka bengah hian a châm reng thin: ‘Kei chu sawrkar hna thawk ka ni a, model ka ni lo!’ i tih kha! Press Conference dangah pawh, awmpui i neih leh neih loh te, ei rawng bâwlsak thintu che leh nangmah nge i pasalin i thawmhnaw su thin tih an zawh tum che paw’n, ‘Awmpui kan nei lo; mamawhna kan nei hran lo e. Ka pasal, Armin Laschet nên kan ti dûn thei vek alâwm. Anin washing machine-ah kan thawmhnaw a her a, keiin a rem fel lam ka ti thin thung. Kan sawrkar hna thawh that emaw kan hlawhchhamna lam emaw min zawh ka beisei che u asin maw le…’ tiin i kâp lêt  zêk a nih kha! Ni e, nang chu German mi vântlâng chênna ang inah i chêng ve mai a; car man to leh swimming pool pawh i nei ve lo a; huan pawh i nei ve lo. I Chancellor chhûngin sawrkarah i laina hnai thun lah i nei ve hek lo! Kan ram hruaitu chu ni la, ‘mâwl’ kan ti ngawt ang che!

A thui dâwn. I thu sawi, sawi chhâwn atâna awh tak tak ka va’n ngah êm! Harvard University, class of 2019 graduates hmaa i thu sawi khan ka’n tlip tawh mai ang e: 

‘A pawimawh ber chu mahni chunga rinawm hi a ni. Thu dik hi kan nun kai hruaituah hmang ila. Chumi ti thei tûr chuan dâwt hi thu dik sawiin sawi lo ila; thu dik pawh dâwt sawiin i sawi lo ang u.’