Thangtharten pipute incheina leh an zai leh lam te kan tuipui thar leh mek a, mahni hnamzia humhalh duhna kan pu zel hi thil lawmawm tak a ni. Chutih rual chuan, a bulpui zawk ram leh hnam hmangaihna lamah hian kan thanharh zel a pawimawh a, ram dang leh hnam dang aia mahni ram leh hnam tuipui zawk leh buaipui zawk tura infuih zel hi a ngai khawp mai. A nihna takah chuan hnam zia (culture) kan tih te, incheina (traditional dress) te, zai leh lam kan tih te hi chu hun danglam zelah nun phung leh khawsak phung a inthlak danglam rualin a inthlak ve zel thin a. Tunlaia pipute nunphung kan tih te, an incheina leh an zai leh lam kan tihte pawh hi thlang tlak hnu, Tiau ral kai hnu a mi a ni deuh vek zawk.
Kan hnam zia kan buaipuia kan tuipui em em rual hian a bulpui zawk Pathianin a din Hnam nihna hi a ni tih kan hriat a tha khawp mai. Khawvelah hian hnam hrang hrang an lo ding chhuak tawh thin a, tam tak chu anmahni hriat rengna nen lam an tham ral tawh a. Thenkhat chu an hming leh an sulhnu chauh hriat tur awm tawh te an ni hlawm. Kan ngaihsan em em Israel ho zingah pawh hnam bo an awm a, Assuria sorkarin a hneh hnu a, an rama an hruai atang khan Israel hnam sawmte chu an chin hriat lohin an bo zui ta a ni. Hmanlaia hnam ropui Aigupta-hote, Babulon-hote pawh an sulhnu ropui tak tak bak hmuh tur an awm lo a nih hi. Chuvangin, hnam hi an ding chhuak thei a, an boral thei a, an ropuina a chuai thei a, rei tak an daih thei bawk tih hi phat rual a ni lo.
Tunlai hunah hian ‘mahni ram’ tia chhal tur nei lo, hnam vakvai tam tak an awm a, hnam lian zawk karcheh a awm leh sorkar lian zawk thuhnuaia awm hnam him lo tak tak an tam hle a ni. Chutiang ngaihtuah chuan keini Zofate hi chuan humhalh tur ram kan la nei a, hmangaih tur hnam kan la nei bawk hi kan vannei khawp mai.
Hnam hmangaihna thinlung hi kaihthawh a ngaih chang a awm thin a, rei tak mutthluk chu hnam tan a him lo hman thin bawk. Tunhma atangin ram leh hnam hmangaihna thinlung kaithotu langsar tak ni fo thin chu hla hi a ni. Mizote kan vanneihna chu Kumpinu hun lai atang tawhin tunlai thleng hian hnam hmangaihna (Patiotic songs a tih ang hi) kan hla phuah thiamten an phuah thin hi a ni.
Kum 1937 daih tawh khan lehkhathiam hmasa Kaphleia’n “Aw, Zoram thinlungin ka hmangaih che, Ka theihna leh finna i tan ka pe; I retheih, chhukchho har mah se miten sel mah se; Kei ka chan Zoram ka ngai bang lo che,” tiin a lo phuah tawh a. Hemi hnu hian “Zoram! Ka ram! Lu chhum ban chhum huam a, kan pipute sah zau..,” tiin hla ropui tak mai a phuah bawk. Chumi hnuah chuan Zoram hmangaihna hla ropui tak tak a lo chhuak zel a. Kum 1960 chho a thalaiten hnam hmangaihna rilru an put thar lai vel khan hla phuah thiam Rokunga hla, “Harh la, Harh la” tih te leh hla dangten mipui rilru an hruai hle a, thalaite a chawk tho nasa hle a ni. Sawi tawh angin hla thiltihtheihna hi hnam dangte pawhin hnam rilru chawhthawh nan leh thangtharte fuihna atan an hmang fo thin a.
Tun hmaa Russia ram hi USSR a nih lai khan an chhehvela ram engemaw zat an awp tel a, chung an ram awp zinga pakhat Estonia a ni a, Estonian-ho hi hnam khawngaihthlak ang reng tak an ni a. Kum za tam tak an chhehvela hnam chak zawkten an inawp chhawk thin a, chutianga Germans, Danes, Swedes leh Poles-ten an awp kual hnuah indopui pakhatna zawh khan zalenna an hmu ve hlauh a. Mahse, kum 20 pawh a vei hmain Soviet Union (USSR)-in a run a, an awp leh ta a. Chumi hnuah Hitler-a hnuaia Nazi Germany khan an awp leh a, indopui pahnihna zawh hnu atangin Soviet Union bawkin a awp leh a, a ram bung pakhat a ni zui ta a.
Soviet Union hnuaia an awm hnu hian an hnam himna a derthawng hman hle a, an hnam hla leh ram hmangaihna hlate sak an khap bur a, communist sorkar chuan an hnamzia (culture) nuaibo sak an tum bakah chimral tumin hma a la a, Russian tam tak an pemlut ruih ruih a. An rama cheng za zela sawmli (40%) lai chu Russian an ni hman a, an hnam puanzar (rawng pawl, dum leh var) zar an khap, zar luih chu bawhchhiatna a ni tawp. A tawi zawngin sawi ila, an hnam rilru chawktho zawnga hmalakna reng reng an sorkar laipui chuan phal lo bur mai a ni. Tichuan, hun rei tak chhung anmahni awpbettu Soviet Union (USSR) laka an lungawi loh ruk em em hnuah chuan 1987 khan zalenna sual tumin mipui an pungkhawm chiam mai a. Chumi tum chuan tum lawk pawh awm chuang loin mipui pungkhawm chuan sorkarin sak a khap an hnam hlate chu an sa rual ta thup thup mai a. Chuta tang chuan hnam thlipui a tleh zui ta a ni.
Tharum tel loin zalenna an sual tan nghal a, mipui tanrualna atan leh an rilru chawhthawhna’n an hnam hlate chu an hmang tangkai zawm zel a, hnam hla sak kutpui te an buatsaih a, an hmanlai hla hrang hrangte chu thangtharte tuipui zawngin pop leh rock musician-ten an siamrem zel a. May 1988-ah Tartu Pop Music Festival hlawhtling takin an huaihawt a, hnu lamah hnam hla kutpui an buatsaih zel a, an ram hmangaihna hla hlui leh hla tharlam tak takte an sa ta thup thup a, thalaite an thangharh zel a, hnam hmangaihna rilru an put nasat phah hle a, an inkai kual a, hlim em emin tih takzetin hnam hla an sa dual dual a. Hnam hla kutpui vang hian mipui an tanrual zui phah a, a tawp a tawp 1991 khan USSR lak atangin zalenna hmu ta hial a, mahni kein an ding ta a ni.
Keini pawh hian mahni kut-ke a din ve theih beiseia hmasawn zel kan tum mek lai hian tunhma atanga kan hnam hla ropui tak takte hi chawi nung zel ila. Ram leh hnam humhalhna kawnga hma kan lak mek lai leh hnam hmangaih tura kan inzirtir mek lai hian Hnam hla kutpui ropui tak te huaihawt a, chhak-thlang, chhim leh hmara leng Zofate fuankhawm a, ram leh hnam hmangaihna lam hla nen kut mup mup mai te hi a chakawm khawp mai.