Hnathawh lama Rilru put hmang dik
Mizote hi hnathawh chungchanga kan ngaihdan a inang lo zungin a rinawm. Thenkhat chuan kan hna/eizawnna hi chhungkaw chawmna a nihna chauh kan ngaihtuah maithei a, a then chuan sum lakluhna a nih vangin thahnemngaihna pawh nei lem loin kan thawk maithei a, chutihlaiin, mahni hnaa tui em em, phur tak leh thahnemngai taka thawk pawh kan tam ang.
Eizawnna mumal la nei chiah lote pawh kan ngaihdan a inang lo hlawm viauin a rinawm. Chuvang chuan eizawnna/hnathawh chungchanga kan rilru put hmang, sap tawnga 'work ethic' an tih leh a kaihhnawih thil hrang hrangte hi ngaihtuah ngun a ngai hle a ni.
Eng hna nge kan thawh?
Tlangval pathum hian quarry-ah hna an lo thawk mawlh mawlh a. Chutih lai chuan pa pakhat a lokal a, a mal te te in, “Enge i thawh a?” tiin a zawt theuh a. Pakhat chuan, “Hei i hmuh ang hian lung kan la a nih hi,” a ti mai a. A dang leh chuan, “Hei ka inhlawh a, kar tawpah Rs 1,200/- ka hlawh dawn asin,” tiin a chhang a. Pathumna chuan, “Ti hian heng lung hmang hian Biak in tha tak ka sa mek a nih hi,” a ti thung. Tlangval pathum zinga a hmasa ber hi chuan a hnathawh mek lai chauh a ngaihtuah a, a hnu lamin a rilru a luah pha lo.
Pahnihna hi chuan a thawhhlawh tur a ngaihtuah a, rim taka a thawh vanga pawisa a dawn tur a hrechiang em em a, inrinni lo awm tur a lungkham hle a ni. A hnuhnung ber thung hi chuan tuna a thawh mek lai chauh a thlir lo a, a pawisa hlawh tur chauh a ngaihtuah hek lo. Zawhna a chhannaah pawh tuna a thawh mek lai te leh pawisa a hlawh tur te ai chuan a thawhrim vanga nakina Pathian biak in ropui tak lo ding tur chu a rilruah a lian zawk hle tih a lang.
Kan hnathawh chungchangah hian a khawi ber khi nge kan rilru put hmang ni ve ang le? ‘Hnathawh hi Kristiante tih tur a ni’ tih rilru pu chunga thawk thinte chuan hlawhtlinna hmel an hmu thin. Chutiang tho chuan 'Nitin hna kan thawh hian rawng kan bawl zel a ni', tih hi Kristiante zirtirna ziding a ni bawk tih hi Mizote hian kan hriat thar a tha khawp mai. Work Ethics chu Eng hna pawh thawk ila hlawhtling tur chuan - taimakna te, rinawmna te leh inpekna te bakah mahni hnaa tuina hi a pawimawh hle a, hengte hi 'work ethics' zepui pawh a ni hlawm.
'Work Ethics' chu hnathawh chungchanga rilru put hmang dik sawina a ni a, a tawi zawnga sawifiah dawn chuan 'Mahni hnaa inpekna tak tak rilru leh thawhrimna inkawp' tih a ni mai awm e. Mi tam tak chuan hna tha teh na’n sum leh pai hi an hmang fo thin a, sorkar hna leh hna dangte pawh hi a thawktu hlawh zat leh a behbawm hamthatna awm thei atangin kan ngaihluin kan ngaihlu lo mai thin. Mahse chutiang ngaihdan chu ngaihdan pawnlang tak a nih mai bakah work ethics nen a inkalh tlat a ni. Eizawnna/hna tinreng hian eng kawngah emaw tal hlutna an nei vek a, mahse a thawktuin a ngaihhlut thiam dan azirin a hluin a hlu lo mai zawk a ni.
Mahse fimkhur a ngai Hnathawh hi kan dam chhunga kan tih tur a ni a, mahse, mihring dam chhan ber erawh a ni lo. Mihring taksa leh rilru hian nitin chawlh hahdam a mamawh a, chumi chu ngaih pawimawh tel a tha khawp mai. Khawvela hnam fing leh taima ber pawl Japanese-ho hi an hnaah an inpe thei hle a, khawl ang maiin an thawk mawlh mawlh mai thin a, an taimak rah an seng a, ram hausa ber pawl an nih phah reng a ni. Mahse, thawhrimna hian nun hlimna a thlen vek bik lo aniang Japan ram hi khawvela mahni intihlum tamna ber pawl a ni reng thin.
Chumai a ni lo a, mahni hriselna pawh ngaihtuah chang lo khawpa hnathawk nasa, hna thawh rim luat tuar lo a thih phah an tam hle a. Chutiang thihna chu ‘Karoshi’ an ti a, ‘Thawhrim vanga thihna’ tihna a ni a, kumtin an rama thihna langsar tak a ni ve ziah thin. ‘Karoshi’ hi an sorkar leh corporation te pawhin an buaipui hle a, hnathawktute chu tlai lama hnathawh ban ruala mahni in lama haw nghal turten an ngen a, mihringin chawlh hahdam kan mamawh zia te an puangzar thin. An taimakna leh an inpekna hi fak loh rual a ni lo.
Engpawhnise, mihringte hi rim taka hnathawk tur kan nih rual hian hriselna lam ngaih pawimawh tel hi thil tul tak a ni a, nitin chawlh hahdam kan mamawh ziah thin, chu chu Pathianin kan taksa a siam dan atang pawh hian a hriat awm e. Thawhrim leh hahchawlh hi a inkawp tlat a ni.
Kristiante rilru put hmang tur chu (Christian Work Ethics) Protestant Kohhran hruaitu hmasate khan hnathawh leh taimakna hi an ngai pawimawh viau a, hei vang hian khawtlang ram hrang hrang zinga protestant kohhranho tamna apiangte hi hnathawh uar ram an ni a, ram hausa leh hmasawn chak ber berte an ni hlawm. Sociologist ropui Max Weber ngaihdan chuan 'Protestant ethic' avang hian Europe khawmualpuia siamthat kohhran tamna ram apiangin hma an sawn chak bik a, ram hrang hrangte an insumdawntawn tan tirh lai vel atanga hlawhtling ber berte pawh heng ramte hi an ni, a ti.
Mizoram hi kristian hlang deuhthaw awmna ram a ni a, chutah pawh chuan protestant kohhran tamna a ni leh zel bawk. Chutihlaiin, kan hna a kan inpek dan te, kan taimak dan te leh kan thawhrim dan te hi han chhut ta chiah ila hmun danga siamthat-kohhran zia ang kan la pu lo hle tih a chiang awm e. Chuvang chuan mahni hna theuhah rinawm a, inpekna tak tak nen taima taka thawh hi kristian kan nihna atang pawhin kan duty a ni tih hriat a tha.
Kohhran leh khawtlang hlamchhiah chuang loin Work ethic kan sawi ruala pawimawh tak mai chu thawhrimna leh taimakna kan buaipuina lamah hian kohhran leh khawtlang rawngbawlna (Inkhawm, chhiatni thatni, etc.,) hlamchhiah zawngin kan infuih palh hlauh ang a, Pathian thu aia hnathawh/thawhrimna ngaisangtuten 'Work is worship' (Hnathawh hi Pathian biakna a ni) an tih te hi changchawiin kohhran rawngbawlna hrang hrangte hi hnawk kan ti anga, hmasawnna daltuah puhin kan sawichhe palh mai ang tih erawh a hlauhawm khawp mai.
Mizote hi pi pu atanga khawtlang inawpna fel tak nei a, a huhoa inpeizawn dial dial thin kan ni a, YMA leh kohhran zarah chu ze mawi tak 'Zonunmawi' chu kan la vawng nung reng a, a lawmawm hle a ni. Hetiang ang khawtlang nun nuam tak mai kan nei hi kan vanneihna a ni tih hre reng ila, vawn nun zel tum ila, khawtlang kan inbuaipui luai luai thinte hi hmasawnna daltu ang hiala sawi awm thin mahse kan work culture leh kan work ethics nena insu buai lo a kalpui zel dan zir ila. Khawvel hmasawn zelah leh kan hnam nunphung inthlak danglam zelah inher rem ngai leh inthlak danglam ngai a awm zel tih erawh hria ila. Chutih laiin, sakhua leh hnam zia vawnnun zel aia hnathawh dah pawimawh hi mihring nun tibuai theitu a ni a, kan hnam tan pawh hian a him lo ang.