DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
J&K chungchang leh keini
Lalthlamuana Ralte - Aug 11, 2019

India-in zalenna a hmuh atanga thla hnihna, ni 20 October 1947 khan ralthuam keng Pastun hnamten Kashmir hi an bei chiam mai a. Hetih lai hian Kashmir hi lal (maharaja) neiin mahni a inrelbawl hrang a ni a. Mahse, chutia an chhehvela hnamten ralthuam nena an beih tak chiamah chuan Kashmir lal Hari Singh chuan Governor General, Lord Mountbatten chu lehkha thawnin India sorkar chu sipai tir turin a ngen tawp mai a. Mountbatten hi British-in India a awp laia Viceroy hnuhnung ber a ni a, India (leh Pakistan) independence dan tur buaipui tura ruat a ni a, March 1947 ah a hna a zawm a. India a indan hnuah pawh Governor General a ni zui nghal a, June 1948 thleng he hna pawimawh tak hi a chelh a ni.

India prime minister Nehru chuan sipai tirh mai a tum a ni awm e, mahse, Governor General hian Hari Singh chu India hnuaia lut phawt turin an rawn a. Tichuan, India rama an luhna tur ‘Instrument of Accession’ hi an ziak ta a, chu chu Kashmir ram leh mipui India rama an tel ve dan tur ziahna a ni a, Hari Singh-a'n hming a ziak hnan a, Lord Mountbatten pawhin ni 27 October 1947 ah hming a ziah hnan ve ta bawk a ni.

Instrument of Accession a a in ziah dan chuan ram venhimna lam (defence) leh ram dang nena inkungkaihna lam (external affairs) leh inkalpawhna/inbiakpawhna lam (communications) chauh hi India sorkar kutah a awm anga, a bak thil dangte chu Jammu and Kashmir Constitution Act 1939 angin an lal kutah a awm thung dawn a ni. Hetianga dinhmun danglam bik hi India a bet zui ta ‘native state’ dangte hian an nei ve lo.

British-in India a awp lai khan a awpna hnuai (British India) a awm ve tho, mahse, zalenna zau zawk pea a enkawl, lal leh roreltu hran nei ‘native states/princely states’ an tih mai kha 584 lai an awm a. Chung zinga pakhat chu Kashmir hi a ni a. Kumpinuin lak atanga zalenna hmu India sorkar a lo pian dawn khan heng Native state 565 te hian India ramah thu delhkilh awm lo a beh an duh avangin rin luh an ni a. Kashmir hi chuan India emaw Pakistan emaw pawh zawm lo a mahni a ro inrel an duh thung a. Mahse, rei lo teah Pastun hnamten an bei a, an hneh ta mai si a. Chuvangin, muslim ram ni mahse (an lal Hari Singh hi chu hindu a ni a) mipui pawh rawn loin muslim ram Pakistan aiin India rama beh a duh ta zawk a ni.

March 1948 ah Maharaja (Hari Singh) chuan sorkar lailawk a din a, amah mil vak lo an politician langsar Sheik Abdullah chu prime minister a ni a. India constitution duan lai kha a ni a, Sheikh Abdullah leh a thawhpui pathumte chu Constituent Assembly-ah an tel a, India rama Jammu & Kashmir dinhmun tur an duang chhuak a, chu chu Danpuiah telhin Article 370 hi a ni ta a ni. Article 370-ah hian J&K dinhmun danglam bik tak, state dangte nena inang lo tak tarlan a ni a. Ram venhimna lam (defence) leh ram dang nena inkungkaihna lam (foreign affairs) leh inkalpawhna/inbiakpawhna lam (communications) leh ram sum-pai thil (finance) lam tih lohah chuan India parliament-in dan a siamte hi, Jammu & Kashmir sorkarin a pawmpui loh chuan, an state chhunga hman leh lekkawh theih a ni lo.

Khua leh tui nih dan chungchang (citizenship) leh in hmun lo ram neih dan phungah (ownership of property) te hian India ram chhunga hmun danga chengte nen an danglam bik a. Ram chhung hmun danga miten J&K chhungah in hmun lo ram an nei ve thei lo a, sorkar laipui pawhin financial emergency a puan khum thei ve lo bawk. Heng bakah hian state dangin an neih ve loh duhsak bikna leh hung bikna dang pawh a awm nual mai. A tawi zawngin sawi ta ila, kumin a inthlanpuiah khan BJP leh a thurualpuite chuan inthlan manifesto-ah Article 370 hi tihtawp/nuai bo a nih tur thu an lo sawi tawh a. Tichuan, sorkar an siam a, an hmalakna lian leh langsar hmasa atan an inthlan thutiam Article 370 chu an hlip ta a ni. Hemi rual hian J&K hmeichhiaten pawn lam mi pasal an neiha an chanvo leh hamthatna an hloh vekna dan Article 35A pawh tihtawp a ni nghal bawk.

Thawhtanni a Rajya Sabha-in India constitution a Article 370-na hlihna tur resolution an siam khan mi tam tak chu a barakhaih viau a, Article 370 titawp tura rawtna hi president hnenah Rajya Sabha-in a thlen a, president hian thupek (Presidential order) a chhuah nghal a, J&K hamthatna neih bik te tihtawp a ni zui a. Rajya Sabha hian J&K reorganisation bill an pawm nghal a. Tichuan, ni khat thil thuah J&K chu state nihna hlihsak a ni a, UT pahnih - Jammu & Kashmir leh Ladakh-ah then a ni ta a ni. BJP kaihhruai sorkar hi thutlukna lian tham siam pawp ngam an ni tih a lang leh ta a, an duh zawngah chuan pawisak vak an nei vak lo tih pawh a chiang hle.

Hetianga J&K, state atanga UT a tlak thlaktir a, UT pahniha then darh a nih takah hian sawiselna leh fakna a ri nghal nuaih nuaih a. Eptu party lam pawh an ngaihdan a inang lo a, thlawp leh thlawp lo an awm a. Chumai a ni lo a, he thutlukna dodal nasa ber congress party pawh an buai phah viau, an hruaitu lawk zingah sorkar hmalakna thlawp zawnga thu leh hla nei an awm nawk a. An legal cell (Supreme Court Unit of the AICC (All India Congress Committee) Legal, human rights and RTI department) phei chuan Modi-a sorkar hmalakna hi an tha an tih thu leh an thlawp thu an chhuah mauh bawk.

Thutlukna tak tak siamtu hi prime minister leh home minister an niin a lang. A hma lawk August thla tir khan J&K ah sipai tirh luh belh a ni a, firfiaka chetna leh pawikhawihna thleng theia sawiin Hindu kut Amarnath yatra hmang tura kalte leh khualzinte pawh Kashmir phairuam chhuahsan turin thuneituten an ngen a. Chutianga karah chuan Modi-a sorkar hian J&K a khawih danglam vak dawna rinna lian tak a awm reng a. A takin a lo thleng ta a, politician langsarho che thei loin an hreng zui a, National party hotupa Omar Abdullah leh chief minister hlui Mehbooba Mufti te pawn chhuak thei lo a hren an ni a, internet leh telephone tihthih a ni a, curfew puan zui a ni bawk.

J&K hi India rama muslim state ti a chhal theih awm chhun a ni a. Chu chuan BJP sorkar dem a hlawh phah hle. Prime minister-in a sawi fo thin New India 2022 a tih hian a tum bulpui - economy chawisanna te, lo neitute sum lak luh tihpun te, chenna in pek vek te leh thil dang dang bakah ‘agenda’ dang a tel a ni mai thei e. An tum bulpui ‘One nation, One market’ bakah ‘One religion,’ tih an sawi thin te a tak tak a lo ni mai thei. Tun atang chuan J&K leh Ladakh UT huam chhungah pawn lam miin ram an nei thei tawh dawn a, mihring thawlna lai a nih avangin sorkar laipui hian hindu ho pem luhna tur kawng a hawn sak a ni a tih theih. Helai biala chengte hmasawnna an ngaih pawimawh zia home minister leh BJP hruaituten an sawi thin a. Thilsiamna leh sumdawnna te din a, eizawnna thar siam a, mipui dinhmun chawikan an tum thu pawh an sawi. Chuti a nih chuan rei lo teah helai phai ruamah hian muslim aiin hindu an tam lo ang tih a sawi theih loh.

Helai bial hi helho leh firfiak pawl hrang hrang tamna lai a ni a. India leh Pakistan inchuh ram a ni bawk a. Chuvangin, India sorkar hmalakna hi ram dangte, a bikin sorkar lianho pawhin an ngaihven lo thei lo a. Pakistan lungawi lo hi a zualko nasa viau bawk a. Ram pahnih inhal sa, ram inchuh nei an ni bawk a, indona a chhuak mai ang tih hlauhna pawh a awm mek. Curfew a la awm reng a, sipaiin an awm chilh a, mipui punkhawm khap a ni bawk a. Mahse, curfew hlih a nih hunah hian eng nge lo thleng ang tih a sawi lawk theih loh, pawikhawihna rapthlak tak tak hi a thleng lo ang tih a sawi theih loh. Tunah hian National conference party hian supreme court-ah sorkar hmalakna hi an khing mek a. Supreme court hian a la ngaihtuah anga, sorkar hmalakna hi a sut thei a, a pawm thei bawk.

Mizoram leh hmarchhak lamah chuan Article 370 hlih a nih rual hian kan chungchang ziahna leh kan inhumhimna dan awmna Article 371 hi an khawih danglam ve mai ang tih hlauhna a awm nghal a. Mizoram chungchang bik hi Article 371 G ah hian a awm a. Chutihlaiin, Chakma ho an lo phur ve em em mai tih thawm te a awm a, chu chuan mi tam tak a tichiai hle a ni. Home minister Amit Shah hian twitter ah Article 371 tih danglam a nih loh tur thu a sawi a, muan khat chuan kan muang leh ta thung. Engpawhnise, tun hnaiah chuan kan ILP te, kan inhumhimna dan te hi an hlipin an khawih danglam lo maithei, mahse, Modi-a leh Shah-a te kaldan en hian engtikah emaw chuan an la rawn ngaimawh lo ang tih a sawi theih loh.

India rama muslim state awm chhun an khawih danglam duh a nih chuan Kristian state ti a chhal ngam keini te, Nagaland te hi an rawn bitum thuai ang tih te pawh a hlauhawm zawk. Chutih hunah chuan engtin nge kan lo hmachhawn ang? Political party-te hian mipui min thlamuan zo lo leh ang em? Hmahruaitu an ni ngam lo leh anga tlawmngai pawl leh zirlai pawlte hnungah mipui phenah anmahni leh anmahni inchuk an inchuk leh mai ang tih a hlauhawm. India hnuaiah hian J&K chu anmahni duh thu ngeiin an lut a, thu delhkilh neiin. Mahse, an thu delhkilh chu engahmah ngai loin an hnawl tawp mai duh a nia.

Keini pawh hi India mi ni ngai lo, India hnuaia awm ngai lo kan ni a, duhthlanna pe lo a rin luh tawp mai kan ni a. Kan tlem a, kan la rethei a, kan awmna a hla a, an sakhua leh kan sakhua a inang lo a.. kum sawm sarih chuang kan awmho hnu pawh hian kan la intihrang viau a ni. Kan ram la thawl takte hi an it ang a, kan sakhuate hi an ngaimawh ang a, kan hnam zia leh nunphungte hian an mit a tikham ang a. Kan inrin loh lai hian an rawn che ve thut ang tih pawh a hlauhawm. An party lah hi an insawh nghet ve tial tial bawk si a, kan sorkar lah hian an thawhpui a, an tlawn hmel riau lehnghal a. Politics aia sakhua leh hnam dah pawimawh zawk kohhran mite, tlawmngai pawlte leh zirlai pawlte tal hian fim takin thil hi thlir ila.

Hlauh ngah Kristian tihte hi politician-te leh mi thenkhat sawi dan a ni fo. Mahse, hlauh nei lo khawp a mihring thlamuang chu a ngaihtuahawm ngawt ang, chhungkaw hausa, mahni dinhmun chiah ngaihtuah, mi dang vei lo an nih hmel. A nih loh pawhin, politics ruihchilh, hnam aia party ngai pawimawh a ni tal ang. Kan politician hmasate khan chim ral te an hlau a, kan sakhua nekchep a nih te an hlau a, chuvang chauh chuan kan la him. Hlauh nei lo tura inzirtir ai chuan dawihzep lo tur leh zam chhe lo tura inzirtir a ngai. Kan hnam himna leh kan sakhaw himna atana beih a tul hunah zam miah lo a kan tanrual phawt chuan kan hnam hi a ding chang ngei ngei ang.

Latest News & Chhiar Hlawh