Mizote hian khaw tina eng emaw puithuna kan ti dawn em ni, thil tha lo lo thleng tur hriattir lawkna awma hriatna hi kan nei hlawm a, chuti ang bawkin hnam dang pawh hian an lo nei ve mek bawk. Mizoram khaw tin, veng tin deuh thawah hian chuti ang a nih chuan.... chuti ang chu a thleng tih ang reng hi kan nei deuh thluah thin a nih kha... Mission Venga kan awm ve lai (1968 hma lam) khan, “Mission Veng ep Tlangnuam dama sakhi a hûk chuan ruang a chhuak,” kan ti thin. 1969-ah Bethlehem Vengthlangah ka insawn a, “Zokhawsang hnuai ngawpuia sakhi a hûk chuan ruang a chhuak,” an lo ti ve mek tho. Ka chhut ka chhut ta a, sakhi hi a lo huk chawk mai a lo ni a. A?huk tuka mitthi kan neih loh chuan a hma zana sakhi huk kha kan ngaihtuah kir tawh lem thin lo a lo ni. Hmeichhe thingphur thin pawh khan he paikawng hi ka phurh chuan thing ro ka hmu tha chawk tih te, keini naupang pawhin he ipte hi saihlum ah nana ka hman apiangin ka perhthla te kan tih thin kha. Kei phei hi chuan ka hrat lehzual em maw ni. Silai mu pakua ka ken chuan ka hlawhchham ziah tih ang reng hi ka nei dup thin. Ngaihbel vang ni maw? Kum 1958 kha em ni ta - Naga ram (Tuensang district) Tuensang-a kan thawh lai khan Mizo pawh in sawm chuang hnathawkin kan awm ve tawh a. Chumi kum phei chuan a hrang hlaka Khrismas ruai theh kan tum ve nghe nghe a ni. November thla tawp lam deuh a ni mai thei. Naga chhungkaw nu ber raichehin a thi mauh mai a. Mim hi chawa an rin leh zua an sak a ni. Loa buh kan chin angin mim hlir an ching thin. Chuti ang mim chu an sat vek tawh a, a bulah an tung zel thin. Chuti anga an tih vek hnu, mim an la lak khawm hma si chuan an nu ber chu raichehin a thi mauh mai a (Chhiartu hriata pawimawh chu Khristian an la ni lo a, tlem tlem - 10% pawh Khristian an la awm lo ang). An hnam dan chuan chutia nu ber raicheha a thih tak avang chuan an thil neuh zawng zawng, an hak lai chenin an hluihlawn ta vek mai a ni. An in te, chung an loa thil reng reng chu an nu ber raicheha a thih vang chuan an hnawl ta vek mai nia. An in, an lo, an ran vulh - sial, vawk, ar, ui an neih phawt chuan an enga mah an chhawm tawh lo. Kekawr an la hak loh avangin hren pereng an hak lai takngial pawh an paih vek mai a ni. Naute chu hmeichhia a ni a, chu pawh chu paih nghal tur a ni a; mahse, Tuensang hospital-a nei a nih avangin an paih thei lo chauh a ni. Naute chu hrisel pangngai takin a piang si a ni. Naute tana vanneihthlak em em ta hlauh chu, chu Tuensang hospital-ah chuan Khasi Midwife, Beckling Siem-a nupui, Pi Becklingi kan tih ve mai a thawk hlauh mai a, anni nupa chuan fa an nei thei lo a - remchang tak maiin chu nausen duh loh chu Midwife chuan a la hlauh mai. Mahse, nau awm tur hmeichhia rawih a ngai leh si, tumahin an awm ngam leh ta bawk lo. Vanneihthlak takin Khristian hmeichhe naupang rawih tur an hmu hlauh mai a, chu chuan a awm ta. A la damte a nih ngai chuan tunah chuan Khasi ramah kum 58 vel miin a khawsak ka ring. Hriat zui ngaihna te a awm tawh si lo. A nu leh pa (foster parents) chu thih pawh an thi tawh hial ang. Pasalte neiin a khawsa pawh a ni mai thei. An thih hun kha November thla tawp lam ka tih tawh kha. Khrismas ruai siam kan tum ve lai tak a ni a, Tuensang-a Naga thiante chuan, “Khuta vawk, an hluihlawn tawh khu in duh phawt chuan zuk la mai ula, man ngai loin Khrismas ruai theh nan hmang mai ula a ni mai lawm,” min ti a. Keiniho pawh chuan kan han ngaihtuah deuh a, MAHSE sakhaw thila an lungten leh an condemn tawh ‘Bui meitawia’ ti ang ziazanga lo zuk lak kha eng vang takin emaw ni kan inkiltawih ve tlat nia. Kan zuk la châk bik chuang lo, a dang kan lei ta tho tho. Aizawla 1962-a kan lo hawn khan ka nu hnenah chuti ang lam chuan Mizo hian eng emaw (taboo) kan nei ve em tih ka zawt a, “Chuti ang em em chu kan neih an sawi pawh ka hre ngai lo, raicheha thi Kawngvawn leh tainam erawh hi chu kan inhman zuisak lo, inkai theihna lam ang deuha an sawi avangin,” tiin min hrilh. Khristian kan nih avang hian lei malsawmna ngawt pawh hi kan dawng nasa e ti rawh u. Kei chuan Naga ramah Kei-mi te, Dawithiam te leh eng eng emaw mak tak tak ka zuk hmu phak ve a. An khawngawihthlak khawp nia.