Tun tum chu ka lung a len avangin Ralleng (Naga) rama kum 1953/54 vela Lower Division Clerk, Rs. 129/- p.m. ka hlawh laia ka hnathawh dan ilo vel ka’n sawi teh ang. 1953 Oct/Nov vela Tuensang HQa atangin khawchhak lam, Burma border depa administration post thar Noklak an tihah Base Superintendent, Zothangseia hnuaiah LDC-in ka thawk a. Zothangseia hi Base Supdt. hmasa ber ka ni, kei hi LDC hmasa ber ka ni. Type-writer te a awm lo, ziak chawp vek a ni. Dawhkan chu Ralleng chem seia thing phek chap a ni a, a ban leia phun tlatah kan kilh bet mai, feet khat leh a chanve vela hlai a ni ve thei. Thutthleng chu raw dap khauh tak thung khamah kan ram bet a, a ban phun tlatah kan thu leh mai. Ka hna chu Dak hawn, put up, lehkha chhuak tur char leh envelope-a thun, Base Supdt lehkha ziak copy siam (kut ziakin) Stoke keeper an awm loh avangin, store keeper hna. W/T thawn tur hawrawppuia ziah a ni ber. An la mawl lehchhawn zia mai chuh Cheng 4 (coin)-in Note Rs 5/- ka thleng thin. Note an la duh mang lo. Christmas card min rawn thawn a lo thlente hian, “Babu, engati nge puitling i ni si a, heti ang milem mai mai an rawn thawn che?” an ti thin. Lungleng taka thlir laia min han zawh hi chuan ben sawk mai an châkawm! An la ngawngzia leh an la pikzia chuh.. U Rinpuiin an awmpui hnenah, “Yankhum, Lal Isua chanchin hi hre ve tawh ngai em?” tiin a zawt a, “Memsab, ka hre miah lo, kan khuaah a lo la kal lo a ni ang,” a ti heh mai a ni. Fiamthu ti takin ka sawi thin a, “Keimi te nen inpawlh deuh chuat kan nih avangin (an sawi danin) Lalruanga te hunah kan kir a ni. Keichala te pawh an awm ta ve ang,” ka ti thin. Keimi kha an nei deuh fur mai a, Tuensang HQs-a store chowkider Phulekha nupui pawh keimi niin an sawi a, zinga a thote hi a hma zana a sa hel eina, a ka vel a thi sung thin an ti thin, ka hmu ve hlei lo a! Kum 1954 Khrismas dawn kha ni tain ka hria, Burma ram dep ber khua Pangsha (18 km from Noklak)-ah chuan kum khata thla bial hnuhnung berah hian kut an nei thin a, hmeichhe zan leh mipa zan an nei thin. 1953 khan kan Base Supdt. nen kan kal nghe nghe a, chawhnu dar 2 velah an khua (Nokyiing) kan thleng a, veng mawng atangin kan luhna apiangah chaw min hlui sia, chumi tlai chuan vawi 7 tlawng kan ei, kan kham ngei a nia! Chu kum tawp thla bial hnuhnung chu an la urhsun em em mai. Hmeichhe lam zan chuan kan tel ve a, an inchei dan chu, pawnfen dum, feet khat vela hlai bak chu Ngai zik no var lai hi inches 3/4 vela hlaiin an ngalrekah an tawn var far mai a, a kualin meipui an lam hual thin. Kan han kal veleh hla “Thongbu hong pe, Ti kiua dha?” tiin min lo sak khum a - Sawrkhar an lo kal ta sia, eng tak min pe ang maw? tihna a ni - Kan Base Supdt. chuan political present - Chi bag 20 a pe a ni. Mim zu (phuah an tih mai), keinina zupui kan tih ang mai da duak mai an/kan in tluk tluk mai a ni. Chutih lai chuan in tinah Lawi/Sial/Bawng/Vawk/Kel a eng emaw tal an talh a, thenawmte a phel phelin an inpe a, pathlang lamah hian an khai phek thler thlur mai a ni, a ram a vawh avangin a uih mai mai lo. Kum 1954 Khrismas dawn chuan thla bial kut hnuah December ni 25, Christmas ni a tla tlat mai a, Thingsiu (Zu-in = Non-Christian) hoin kum khar kut hnuah kut dang awm a thiang lo. Khiemsiu (Tui-in = Christian) hoin an kut (25/12) chu kan kut hnuah an nei tur a ni lo an ti ngut mai si. 1954 tawp lam kha chuan Pangshaah pawh Khiemsiu (Khristian) chu in 40/50 lai vel an awm ve tawh a ni. Anniho chuan Khrismas ruai theh chu an tum tlat mai si. Insah an ngam takmeuh mai a ni. Lamtham an lo kal a, “Va rem rawh u, chuti lo chu an inthat teuh mai ang,” an rawn ti thin. Chutih lai chuan kan Base Supdt. an transfer tawh a, a thlaktu Mr. Dasa a lo la thleng si lo, kei LDC mai ka mal awm a, ka chhuahsan ngam si lo. W/T HQs-ah ka thawn sek mai a - a tawpah chuan Store keeper Sircar-a a lo thleng hlawl a, Va kal ka tum nghal a - Mel 12 phei deuh hlir (km 18 em ni) a nih avangin Sipai section khat - NCO 1 leh sipai 6 min pe a, chawhnuah kan chhuak ta vang vang a. Sipai chu an outpost-ah an riak a, kei chu Mongjona pa inah ka lum lut tawp mai a, sipaiho kha an lungawi lo deuh mah se ka tlangnel ve hrim hrim a, an camp lam ka pan lo. A tuk zingah kan kawmthlang pain min rawn ko a, ka zui nghal a. Raw thei No (Chunga) lian tawkin thingpui sen min pe a, lawi lung pum hi min pe tawp mai , ka puar kher mai! Thubuai chu Morungah kan rem ta a, Sipai kha an lo thleng vat a, chu Morung chu an hual a. Ka thiam ang tawkin ka thlem a, Khristianho chu Khristian an nih avangin nem zawka thu kalpui turin ka thlem ngar ngar a. An biak in chu kulh pawn lama mi a nih avangin 25/12-a Khrismas ruai theh chu phal turin ka ngen ngar ngar a, a tawpah an phal ta hram a, “Mahse, Changel an inah leh an biak inah an tar tur a ni lo,” an la ti leh ta zel a. chu chu Khristianho chu ti lo ngei turin ka ti a, an remti ve ta a, an inrem ta hram a ni. A tira Court kan hawn tirh chuan an chem sei an phawi a, an vilik zuai zuai a, a kuk ruih ruih mai a, insah mai kha an ngam sarh mai a, an hlauhawm khawp. Tichuan, lungawi theia an awm tak avang chuan kei pawh chuan political present tiin Chi bag 20 Thingsiu ho ka pe a, bag 10 chu Khiemsiu ho ka pe bawk a, Khrismas thawhlawmah Rs. 20/- emaw ka pe ve bawk. A tlem ti suh, Mizo ar ang hi 20 a lei theih a nia! Khang hunah kha chuan Clerk e bal e a awm hlei thei lo - chu kei pawhin ka va rem mai a, ka rem ang kha sawrkhar pawhin a pawm tho - khanglaia ka nihna kha ziak loin - Peon cum LDC cum Magistrate cum a tul apiang titu ka ni ber awm e. Mi sual (miscreant) nia kan hriat chu kan mantir a, Assam Rifles lock-up-ah kan khung ve mai zel, magistratial power neih lam pawh a ni lo. Ka pu Suakhnuna diary-in, “Vawiinah pisa ka kai, a tul apiang ka ti,” a tih ang mai, a tul apiang kan ti tawp mai a ni.