Kan hnam ro hlu, kan hnam ziarang chawi nungtu, hnam anga inpumkhatna min neihtirtu pawimawh tak chu kan tawng, Mizo tawng hi a ni. Chutiang taka pawimawh a nih avang chuan kan tawng hi kan chawisan a, kan ngaihhlut a, kan humhalh deuh deuh hi a tul em em a ni.

Kan hnam rohlu ‘Mizo tawng’ hi kan humhalh thain, kan ngaihlu tak zet em le? Kan tawng apiangin rem lo chung pawhin saptawng kan rawlh hram a, Mizo tawng thiam thathum lo nih hi kan zak ta mang lo. Kan fate pawh saptawng thiam turin kan duh em em a, an tet tê atangin sap sikulah kan luhtir a, an sikul kalnaah nise Mizo tawnga tawng an lo phal lo rawl nen. Saptawng thiam tura kan in duh thawh luatah Mizo tawng kan mausam a, kan hlamchhiah hret hret a ni. A neitu, a humhalhtu tur berin kan tawng hi kan ngaihhlut loh chuan tuin nge min ngaihhlutsak ang a, min humhalhsak chuang ang le?

Tawng hi mihring leh rannung te anga nunna nei chu a ni hauh lo a. Chutih rualin dimdawih taka enkawl leh humhalh ngai erawh a ni thung. Kan huan thlaite pawh kan enkawl that a, tui kan pek that a, lei thaa kan rih vur fo chuan an lo hrisel a, rah tha an lo chhuah thin. Kan enkawl that loh a, kan hlamchhiah erawh chuan an bawrhsawm tial tial a, an rawp ral mai thin. Chutiang bawkin kan tawng pawh hi kan humhalh that loh chuan a chawrche tial tial ang a, nakin lawkah a la thi sawn mai ang tih pawh a hlauhawm hlel lo e.

“Hnam khat tawng ve riang ruang, a hmangtu nise mi nuai sawm dawn, chuti maiin kan hnam tawng hi a ral ngawt lo ang,” kan ti a ni mai thei. Mahse, UNO hnuaia peng pakhat, UNESCO chuan Mizo tawng hi tawng ral hlauhawm (vulnerable) zingah a rawn chhiar tel ta reng mai. “UNESCO hian zir chianna nei loin, rin thu maiin hetiang hian a ti a ni ang,” ti dawn ila, a rinawm chiah si lo. Thangtharten kan tawng, Mizo tawng kan ngaihhlut lem lohzia te, kan tawng aia sap tawng kan ngaihsanzia leh kan dah san zawkzia te ngaihtuah chuan UNESCO thu puan hi awih loh ngawt chi pawh a ni lo. Tunah pawh Ralte tawng te, Paite tawng te chu a ral thum ti tih der tawh anih hi.

A theih chuan sap tawng chang ni lo, hnam dang - Chinese, Korean leh vai tawng pawh kan thiam tur a ni. Chutih rualin Mizo kan nih angin Mizo tawng erawh kan dah chungnung ber tur a ni ang. Mi thiamte chuan, “Mahni pianpui tawng thiam takte hian hnam dang tawng zir pawh an awlsam a, an thiam hma nge nge bawk,” an ti a, a pawmawm khawp mai. Kan fa, kan nau te hian Mizo tawng hi thiam em em phawt mai se, chumi hnuah awmze nei takin tawng dang chu zir chauh se, tun ai chuan an thiam hma zawk ngei ngei ang.

JF Laldailova sap tawng thiamzia hahipin kan sawi thin. JF Laldailova khan Mizo tawng mawlh kha a thiam asin. JF-a khan Mizo tawng kha a dah sang em em a, a humhalh a, a hmangaih a, thiam a tum a, thiam pawh a thiam hle reng a. JF Laldailova meuhin, “Mizo tawng leh sap tawnga thusawiah ka tluk loh kumkhua tur,” a lo tih, Rev Vanlalnghaka pawh hian Mizo tawng chu a thim khawp asin. A chhep sual ngai lo tluk a ni. Heti tak hian Mizo tawng hi thiam lo se, tun ang tak hian sap tawng hi a thiam kher lo mai thei. Mi changkang apiangin mahni tawng an ngaihlu a, an ngaisang a, thiam an tum thin. Mahni tawng hmusit zawng leh mausam zawnga changkanna hi changkanna dawrawm a ni. Sap tawng thiam tak nih te, vai tawng thiam tak nih te a tha e. Chu aia pawimawh zawk chu mahni tawng thiam hi a ni.

Kan hnam tawng kan humhalh tlat hi thangtharten kan tih makmawh, a bata kan bat a ni. Kan pi leh pute khan an hmuh phak chin zawng zawng, lui leh tlang te, ruam te, rannung te, ramsa te, thing leh mau te, vana arsi tam tak te hi an hming an lo phuah thlip thlep a. An phuah mai a ni lo a, a phenah an hming chawi chhan thawnthu ngaihnawm takte nen lam an nei maw le! ‘Siruk’ hi siruk an ti satliah lo a, siruk an phuah chhan thawnthu ropui tak an nei a ni. Chutiang bawkin Tlaiberh dawk sen chhan te, inting ang maia Choak dum chhan te, Chakai kal he tlun tlun chhante hi a thawnthu nen lam an lo nei thlip thlep a ni. Chuvangin, thu mal thar kan chher chhuak thei lo a nih pawhin pi leh pute phuah sa tal hi chu kan humhalh hram hram a tul a ni. ‘Bual in’ kan nei a, ‘bathroom’ kan ti ta vek mai. ‘Sumhmun’ han tihte hi a Mizo reih a; mahse, ‘varandah’-in kan thlak zo ta.

Tin, ‘Kan tawng a hausa lo’ kan ti ngawt thin a, keini tluka thil nih phung leh tih phung sawi fiahna tawngkam (double adverb) nei changtlung hi an awm chuang dawn em ni le? ‘A hawi ha ha, a hawi chha chha, a hawi dak dak, a hawi chhu chhu, a hawi lurh lurh, a hawi vulh vulh, a hawi vual vual’ han tihte hi a fiah em em mai a ni. Thawmhnaw kan ‘inbel’ a, kekawr kan ‘ha’ a, tarmit kan ‘vuah’ a, pheikhawk kan ‘bun’ bawk a. Heng - inbel, ha, vuah, bun kan hman thlip thlepnaah hian sap chuan ‘wear’ an hmang vek mai. Anni ai chuan kan tawng chu a hausa zawk a va ni mai awm em! Hmai kan phih a, kut kan sil a, thawmhnaw kan su a, sapho chuan hmai an ‘wash’ a, kut an ‘wash’ a, thawmhnaw pawh an ‘wash’ zel mai.

Hnam dang tawng mausam chuang si lo hian kan tawng ber mai hi kan chawi nun a, kan humhalh a, kan tih hmasawn zel hi a va tul em! Mizo tawng thiam mang lo, Mizo tawng ziak dik thei mang lo thangthar kan tam viau chuan hnam anga kan inpumkhatna sadai pawh hi a mawih tial tial mai ang.