Kristian Hla Phuahtu Ropui Fanny J Crosby
Hla leh a phuahtu lam kan sawi tui laklawh a; tùn kár pawh cháng dang kân rih loin Pathian fakna hla 9,000 dáwn phuahtu, “Queen of Gospel Song Writer” tia koh, mit del hla phuah thiam Fanny J Crosby chanchin i’n sawi zui teh ang.
Kristian Hla Bu (KHB)-kan hman méka mi mal hla phuah chuang tam ber chu Fanny J Crosby hlate hi an ni—a hla phuah 31 a chuang a; Mizo tawnga mi hrang hrang lehlinte an ni. KHB-a mi mal kut chhuak tam ber chu Zosâpthara (Rev. Edwin Rolands) kut chhuakte an ni a (hla 75)—Mizo tawnga a lehlin leh a siam deuh vek an ni thung.
KHB-a Fanny Crosby hla chuang, kan sak zin êm êmte chu: “Pathian ropui rawh se,” “Ni ai pawhin i êng zâwk,” “Khawvêla thil tinrêngin,” “Isu, kraws mi hnaihtir rawh,” “Lalpa, krawsa i tuar natzia,” “Aw Isu, kei min kal pêl suh,” “Chhandamtu, chatuan nun nân,” “Lalpa i hnathawh hi,” “Krista rawn pan la, bo rei tawh loin,” “Lalpa khawvêl mi thim zingah,” “Hriat chianna hlu ber, Isua ka ta,” “Thihna lui piahah khawpui mawi tak chu a awm,” “Hla taka khaw dur leh ruahpui sûr,” “Isua hnênah ka him ang,” “Fak leh dil hun lâwmawmah hian,” tihte hi an ni.
Naupang khawngaihthlâk
Fanny J. Crosby (a hming tak Frances Jane van Alstyne) hi March 24, 1820-ah New York atanga km 80 vêla hla, thingtláng khaw pakhat, Brewster-ah a piang a. A pa chu John Crosby niin a nupui pahnihna, Mercy Crosby nèna an fa neih chhun a ni.
A pian atanga chawlhkár ruk lek a liam tih-ah, Crosby hian hritláng na tak neiin a mit a pún tel vak mai a. Ramhmul damdawi chi khat hmangin an enkawl ngawt pek a; hei hian a mit chu tih dam ahnêkin a ti del ta hlauh! A thla leh lawk, November-ah a pa’n a thihsan zui lehnghâl a! A nu leh a pi (a pa nu)ten an enkawl zui a; Kristian nun dàn tha leh kawng dik kawh hmuhin Bible cháng sei tak takte an vawntír thìn. Kum riat mi a nihin a hla (poem) hmasa ber a phuah a ni.
‘Ka dam chhúnga khaw ëng hmu loa mit del hlen tùr ka ni tih ka inhria. Pathian awmpuina leh malsàwmna ka dawn avàngin läwm takin ka pawm thei. Naktûka khaw ëng hmu thei tùr ni ta ila, ka duh kher lo ang! Khawvêl thil mawi tak tak leh rilru la péng thei thil tam tak hi hmu thei ni ta ila, Pathian faka ka zai theih pawh ka inring lo!’ tiin Crosby hian a vànduai avànga Pathian laka a vui loh thu a sawi.
Mit del hla phuah thiam chu
Kum 10 mi a nih atangin a pi leh a nuten Crosby hi chawlh kár khatah Bible cháng bung nga zêl an vawntír tan a. Kum 15 mi a lo nih chuan Chanchin |ha ziak bu li te, Mosia lehkhabu bu nga (the Pentateuch/Torah)—Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers leh Deuteronomy te; Thufingte leh Hla Thlan Khâwm bu te leh Sam eng emaw zât a vawng hman tawh a ni. Kum 12 mi a nihin music zirtírtuin kár khatah vawi hnih, amah leh naupang dangte hla a zirtír bawk thin.
Kum 15 mi a nihin mit del sikul, New York Institution for the Blind (NYIB)-ah a lût tan a; kum riat chhúng lehkha zirin a awm. A graduate hnuah kum hnih chhúng an sikul hi a pui nghâl a; grammar, rhetoric leh history te a zirtír thìn. Hemi chhúng hian piano, organ, harp leh tingtang tum a thiam hman a, soprano singer tha tak a ni hman bawk.
NYIB-a a luh laiin Crosby hi, “Van” tia a thianten an koh thin, mit del zirlai ve tho, Alexander van Alstyne Jr. nèn an intawng a. Crosby ang bawkin Van hian, lehkha a zir zawhah zirtirna hna a thawk zui ve a; an inhual zui. A tùlnain a nang ta ngang a ni ang e, an inneih hma ni thum la awm tihin Crosby hian NYIB-ah bànna a theh lût a; March 5, 1858-ah Maspeth, New York-ah an innei ta a ni. An nupa hian fanu Frances an nei a; mahse, vànduaithlâk takin a pian hnu rei lo të-ah a thi nghâl hlauh! He thihna hian amah Fanny mai ni lo, nu leh pa tam tak, fa chánte inhnemna hla ropui tak mai, “Safe in the Arms of Jesus” a phuah chhuahtír thung. Fa dang nei leh tawh loin Van nèn hian kum 44 chhúng an innei zui a ni.
NYIB-a a thawh hnuah Crosby hian Washington D.C-a mit delho tána zirna tha zâwk ngiattu páwl pakhat a zawm a. He páwl hming hian vawi duai lo US Senate leh Congress in pahnihahte a au chhuak thìn. Chûngah chuan mit delho puala a hlahril phuah a chham chhuak thìn a; Senate bîkah phei chuan, mit del hmeichhia mai ni loin, hmeichhe inlan hmasa ber a ni hial a ni. Hêng vàng hian politician leh sakhaw hruaitu hmél hriat a ngah phah hle a; George Washington tih loh, a hun laia US President-te chu a thiante vek an ni. A bîkin Presidents—John Quincy Adams, James K. Polk te leh Grover Cleveland te phei chu a thian tha zualte an ni.
Nun kawng dik zawh; piang thar si lo pian tharna
Kum 24 mi a nihin a lehkhabu hmasa ber, “The Blind Girl and Other Poems” a ti chhuak a. Hetih hun lai hian Crosby hian Pathian fakna hla eng emaw zât a phuah tawh a; a nun pawh Kristian tha tak nun angin a hmang thìn. Mahse, kum 31 mi a nih thlengin Fanny Crosby hian Isua Kristaa “nun tak—pian tharna tak tak” kan tih ang hi a la nei miah lo!
Kum 1851-ah, nun inthlâkthleng tak tak chu a nunin a tawng ta nge nge a. He thil ropui tak hi New York khawpuia John Street Methodist biak in hlui taka a inkhâwm tuma a tawn a ni. A kum leha ama sawi dàn hi i’n chhiar teh ang:
‘Tawngtaina hun kan hman zawhah, Isaac Watts-a hla phuah, ka hriat fo tawh, “Alas! And Did My Saviour Bleed?” (Krawsah khán, krawsah khán/ Êng ka lo hmuh vêleh) tih chu kan sa a. Cháng ngana tlar thumna “Here, Lord, I give myself away” tih kan sak lai chuan, chung lama ëng ropui tak mai chuan ka thlarau chu a luah khat vek a; Lalpa hnênah ka nun pumpui chu ka hlàn ve ta a ni,’ tiin. A Lalpa hnêna a nun a hlan atanga a thih ní thlengin Crosby hi rawngbáwltu ropui tak a ni zui ta a ni.
‘Ka mit vàr hunah chuan…’
A crusade-naa a hla phuah saa khawvêl pum huapa ken darhsaktu ber, thu hriltu ropui DL Moddy khân Crosby thih dáwn hnaih lamah heti hian zawhna a zâwt a: ‘Tünah hian i thil duh ber tihsak ni dáwn ta la, eng nge ni ang?’ tiin.
‘Ka duh ber chu, mit del la nih zui zêl hi a ni,’ a ti ta mai a! Moody chuan, ‘Engti ziaa chutia i sawi?’ a ti leh ngat. Fanny Crosby chuan, ‘Kum hei leh chen khaw ëng ka hmu tawh lo a. Ka mit a vàr huna a hmél ka hmuh châk ber leh ka hmuh hmasak ber tùr chu, Isua Krista hi ni reng se ka duh a ni,’ tiin a chháng leh a ni.
Fanny Crosby chanchin ziaktu (biographer) Annie Willis paw’n, ‘Hetiang vànduaina hi nei lo ta se, hetianga zirna tha hi a dawng kher lo ang a, zirtírtu tha pawh a ni lo ang. A nun leh a thlarau nun pawh, hetianga hneh theih hi a ni lo ang; tin, a hriat rengna pawh hetiang hian a tha kher lo ang’ tiin a ziak hial bawk a ni.
A pian tharna hla, ti mai ila, Isaac Watts-a phuah, “Alas, and did my Savior bleed?” hi Kristian Hla Bu kan hman laiah hian Zosaphluia (Rev. DE Jones) khân Mizo tawngin min dah remsak … ti ila, min siamsak a (a thunawn chauh hi lehlin a ni!) Hetianga hla pum letling loa a thawnawn emaw chauh lehlin hi Kan Zosâpte kut chhuak kha an ni nawk hlawm! A thiam lo a thiam loin—Isaac Watts-a hla phuah “dik tak” hi ropui ka tih êm avàng leh, chhiartuten hre ve ila ka duh vàng zâwkin, heti hian ka’n letling ve a ni e! (A thunawn tel loin)
Alas, and did my Savior bleed?
(Chhandamtu thisen a luang maw?)
And did my Sovereign die?
(Ka tán a thi em ni?)
Would He devote that sacred head
(A thianghlimna zawng a hlàn maw)
For such a worm as I?
(Kei mi sual bawlhhlawh tán?)
Was it for sins that I had done
(Suala tlu tawh kei ka tán maw)
He groaned upon the tree?
(Thing lèrah a rûm maw?)
Amazing pity! grace unknown!
(Khawngaihna mak! Hriat phâk rual loh!)
And love beyond degree!
(Hmangaihna teh sèn loh!)
Well might the sun in darkness hide,
And shut His glories in,
(A ropuina zawng zawngte chu,
Tùr ni thimin a hliah.)
When Christ, the mighty Maker, died
(Siamtu Krista’n fam a chang e,)
For man, His creature’s sin.
(A siam hring fa tlan nán.)
Thus might I hide my blushing face
While His dear cross appears.
(A kraws duhawm ka hmuh vêleh,)
Ka lu ka kaikûn ang.)
Dissolve my heart in thankfulness,
(Thinlung lâwmin a tui ral ang,)
And melt mine eyes to tears.
(Bianga mittui luang nèn.)
But drops of grief can ne’er repay
(Lungngaih vàwrtàwpin a rùl lo’ng)
The debt of love I owe;
(A hmangaih ka bat chu)
Here, Lord, I give myself away,
(Lalpa, i tan ka nun ka hlàn,)
’Tis all that I can do.
(Ka tih theih awm chhun chu.)