DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Mizo Chhûngkua leh Laina Hnai Inkoh Dàn
Zirsangkima - Oct 30, 2023

Zir mi ka ni lo a, historian pawh ka ni hek lo; mahse, chhiar mi erawh ni ve chuan ka inhria. He ka thu ziahte hi hmun hrang hrang atanga ka lâk khâwmte an nih mai bâkah sawrkarin thu chhuah (Gazette) meuh (The Mizo Marriage, Divorce and Inheritance of Property Act, 2014) chhuaha a buatsaih rinchhana ka ziahte an ni a; chuti chung chuan fel lo lai leh dikhlel lai a awm tho maithei; chhiartute fin chhuahna ka ngèn lâwk e.

Kan pí leh púte khân, tûn hmá atang tawhin chhúngkua leh laina hnai inkoh dàn mümal leh felfai tak an lo nei thìn a. Vawiina thangtharte hian kan hre ta lo hle mai a; kan bawh chhia a ni tih pawh hre lo lékin kan hmang khawlo nasa ta hle mai a. Inzirtír kan uar zêl loh chuan kan tû leh fa lo la piang leh zêl tùrte phei hi chuan an bosàl nasa lehzual hle ang tih a chiang reng mai. Hetah hian Art & Culture department lam ringawt hma la tùra ngai loin MBSE lam pawh hian zirlaibuah telh tam lehzual se la, zirlaite hian hre tamin zir tam se a duhawm hle ang.

Tùn tumah hian The Mizo Marriage, Divorce and Inheritance of Property Act, 2014-in a sawi thenkhat, a vaiin kan sawi vek séng lo ang a; kan pí leh púten dik taka chhúngkhat laina inkoh nána an lo hman thin, vawiina kan hman sual tâk thenkhat leh, kan inhnial fona thenkhat i’n chhui ho dáwn teh ang.

• ‘Nu/pa’ ti loin ‘Ka nu/ka pa’ : Nupa-in fa an lo neihin an fanu/fapa chuan an nu leh pate, an mahni hringtute chu, ‘Ka nu/ka pa’ tiin an ko thìn. Tùnlai hian inlâk pangchan nán kan hmang ta emaw tih tùrin, ‘A-nu/A-pa’ tiin emaw ‘Nu/Pa’ ti ngawta inkoh kan chíng ta viau. Hetia inkoh hi hmanlai Mizo naupangten an nu leh pa an koh thin dàn a ni ngai lo!

• Falak : (Falâk a ni lo. ‘Laklawh’ ang deuha fa laklawh, ‘Falak’ tihna a ni) Hmeichhiain fa a neihin, pa-a puh tùr hre mümal lo se la, chu chu falak a ni. Amah hringtunu chu, ‘Ka nu’ tiin a ko ang.

• Hmei : Mipa, nupui nei laiin a nupui tak ni lo hmeichhe dang nupui ang maia a neihin chu chu hmei a ni. Mipain a hmei lakah fapa nei se la, a nupui tak nèn fapa an nei lo a nih chuan, hmei laka fapa chuan a pa ro a chang ve thei lo.

• Inthen dàn: The Mizo Marriage, Divorce and Inheritance of Property Act, 2014 hnuaia Mizote inthenna a sawite chu : ‘Mâk’, ‘Sumchhuah’, ‘Kawngka Sûla Mâk’, ‘Uire’, ‘Âtna avanga inthen’, ‘Nupui Fanau chhuahsan’, ‘Sumlaitan’ te an ni.

Hrilh fiah vek lo ila, thangtharten kan hriat tlèm tawh tak chauh hi han sawi ila. ‘Kawngka Sûla Mâk’ hi nupui nei laiin nula dang hmu se, nupui atán hruai haw se, a nupui pawm lai chu chhuak ve nghâl bawk se, chu chu ‘Kawngka Sûla Mâk’ an ti. ‘Sumlaitan’ chu ngam leh ngama nupa inthen hi a ni. 

• Pa mi : Fá tán mahni pate unaupate hi ‘Pa mi’ tih a ni a; ‘Ka pa’ tiin an ko thìn.

•Vah: Hmeichhe tán, a nutàte fa hi a ‘vah’ a ni a—‘Vah nu/vah pa’ a nei thin. Mipa-in ‘Vah’ an nei ve ngai lo—an farnute fa chu, ‘Tu nu/tu pa’ tiin an sawi zâwk thin.

• Pa lal/pa zawn: Inneihnain inkungkaihna a siam zíngah palal/pazawn kan tih chu khual khuaa  pasal neite tán a tangkai hle. Mâk chhiat an tawh emaw tlàn lungawi a ngaih cháng pawha an tlàn luh nána amah hringtupa aiawh tùra ‘pa atána a zawn’ a ni a; ‘Ka pa,’ tiin a ko thìn.

Tin, hmeichhiain pasal a neihin kárkalak tih zau nán man eitu atán ‘palal’ hi siam a ni bawk thìn. Khual khuaa pasal nei lo tán pawh kárkalak tih zau nána ‘palal’ an siamna hi tûn hnaia chìn thar mai niin a lang lo—kum 1964-a tih chhuah, K Zawla lehkhabu ‘Mizo Pi Leh Pute leh An Thlahte Chanchin’-ah pawh a lo ziak kiau tawh a ni. 

• Ní leh pa : Mahni pa emaw, mahni pate unaupa emaw farnu hi ‘Ní’ an ni. Tin, mahni ‘Ni’ te pasal chu kan ‘pa’ an ni a; ‘Ka pa’ tiin Mizoin kan ko thìn; kan ‘pú’ ngai lo kan ti zet a, chhim lamah sáwn ‘Pu’ an awm nual thung. Hei hi chu awm hmun inan loh vànga tawng hmang danglam (regional variation)-a ngaih theih a ni ang.

• Makpa leh Mo/Mo neitu : Hei hi kan inkoh sual tam páwl a ni maithei. Mipain nupui a neihin, a hmeichhe nu leh pa leh lainate tán ‘makpa’ a ni a; a hmeichhia chu ‘Mo’ a ni … tih chu kan chiang mai. Mo chuan a pasala nu leh pate chu ‘Ka nu/ka pa’ tiin a ko mai thìn. 

Hetih lai hian, ‘Mo leh mo neitu’ tihah hian kan la inhnial fo niin a lang. K Zawla lehkhabu, ‘Mizo Pi Leh Pute leh An Thlahte Chanchin’ 4th Edn.-ah chuan, ‘Mizo tawng hman dàn dikah chuan Moneitu hi a pasal ni loin a pasala pa kha a ni zâwk. Nupui nei (pasal)-in “Mo ka nei” an ti ngai lo; “Nupui ka nei” an ti zâwk thìn. “Mo ka nei,” ti theitu chu ‘Mo pasala pa’ kha a ni zâwk,’ tiin a ziak.

Chutiang chiah chuan, “Mopa” kan lo tih thin pawh kha, nupui neitu kha ni loin nupui neitu pa kha a ni a; “Mo pa” kan tih erawh chuan, “Mo” (nupui)-a pa kan sawina daih a lo ni. Hei hi thangtharten hmang thiam ila a duhawm hle.

• Pizawn/Puzawn : Mipain nupui a neihin, a nupuia nu leh pate kha a Pizawn/Puzawn tih kan hre fur mai. A nupui hmanga a pí leh a pú atána a zawn an nih miau avànga ‘Ka pa/ka nu’ a ti thei lo—‘Ka pi/ka pu’ a ti tùr a ni. Mizo mipa tán chuan a nupuia laizáwnte leh a nutâte paw’n ‘Pizawn/Puzawn’ an chang vek. 

Hetah hian inhnialna a tam ta viau mai. Mo-in a ‘Pazawn (palal)’ kha ‘pa’ a a zawn, ‘Ka pa’ tia a koh tawh si chuan a ‘Pizawn/Puzawn’ chu ‘Ka pa’ a tih leh chùnna tùr a awm hmèl loh. Meichher chanchinbu Editor TC Lalremsiama hian a ti alãwm, ‘Kei chu ka fate hian, “Ka pu” emaw “Bro'” tiin emaw min ko ta se, an sawi zawh hma hauhin chhuatah an thal nghâl thak zâwk ang,’ (Meichher July 2021-10) a lo ti a; a pawmawm viau a ni.

Work Cited : 

https://prsindia.org/files/bills_acts/acts_states/mizoram/2014/Act%20No.%209%20of%202014%20Mizoram.pdf; accessed: Oct 25, 2023; 7.30 a.m.

https://hawlthir.blogspot.com/2017/07/mizo-inkungkaihna-leh-inkoh-dan.html; accessed: Oct 25, 2023; 6.45 a.m.

https://www.simplekanoon.com/family-law/personal-laws-mizoram-276/; accessed: Oct 25, 2023; 6.30 a.m.

https://www.timesofmizoram.com/2018/09/nupa-inthen-chungchang-mizo-hnam-dan.html; accesed Oct 25, 2023; 9.35 a.m.

Lalremsiama, TC, ‘Mizo Inkungkaihna leh Inkohna’, Meichher, July 2021

Latest News & Chhiar Hlawh