Kár hmasa khán, “Rawngbáwltu” tiin “rawng báwltu” tih kha ka lo ziah zawm pek a. Mi fel lo leh famkim lo ka nihna a lang nawn awn awn thìn a nih hi! Mizo tawng zir mékin a ziah dàn leh a hman dàn dik lo hi ka vei ve êm avàngin a tling lo a tling loin ka ziak kum tin ve ziah a. Sawi nawn tlut tlut mah ila zawm erawh a hlawh lo hlë niin ka hre thìn. Chu vànga ziah bànsan erawh ka tum chuang hauh si lo!

Chhuak hmasa lamah khán pulpit tlánga ding thìnten “neih” an ngahzia kan sawi tawh a. Tûn tum chu täwi tê- tê-in kohhran huang chhúnga kan tawngkam hman dik loh langsàr zual ka rawn sawi leh dáwn a. ‘Tù pawh, thil tha tih tùr hriaa ti si lo chu a tán sual a ni,’ tia Jakoba lehkha thawna inziak te hi—kan rawng báwltu, Mizo tawng hman dàn dik hre sa rengte hian a takin zawm phah se a va’n duhawm dáwn êm!

1. Ní leh zàn sawina (Vawiin ní/Tûkin zíng/Nakin zàn)

Mizote hian hun sawina fel tak kan nei thlap a; hêng: ‘Vawiin, zanin, tûkin, naktûk, naktip, tün, nakin leh a dangte. Tin, kan sawi tawh angin Mizo tawng hi sap tawng atanga lehlin dîk diak a fuh vek lo. Sâpin “today” tiha “day” an neih avànga “ní” tia sawi vè kan ni lo. “Vawiin ní” ti loin “Vawiin”  tih hi a dik mai a; kan hmang tha duh tlat si lo a! Vawiin hian ní (sun) khi sa vawl vawl ta se la, ‘Vawiin, ni han sat dàn chu le!’ ti ta ila, thu hran daih a ni. Hetianga ní (sun) ngau ngau khi kan sawi duh a nih loh chuan sawina a váng fú a nia!

“Vawiin ní” kan nei lo ang bawkin, “tün zàn/ nakin zàn/ vawiin zàn” ti loin, “zanin” kan ti mai thìn. Tin, zíng kár sawi nán, “Tûkin” kan nei mai a, “Tûkin zíng” emaw “Vawiin zíng” emaw kan nei hran tawh chuang lo—“Zanin zàn” kan tih ngai bîk loh hi! Chutiangin, “Naktip’ tih aia “Naktûk tûk leh” ti tlat te, “Nakthai” ti mai lo a, “Naktûk tûk tûk leh” ti ta chiam chiam mai pawh kan tam ta hlë mai. Sawi dàn kan nei sâ reng a, chu chu zàwm mai ila, a fuh mai tùr hi a ni a.

2. Kár tin ní sawina

Kár khata ni awmte sawi nán: Thawhtanní, Thawhlehní, Nilainí ... te kan nei a. A zàn sawi nán pawh a “ní” kan sawi aiah “zàn” kan telh leh mai thìn. (Thawhtanni zàn, Thawhlehni zàn, Nilaini zàn, adt.) A lam a awlsam vàng kan ti nge, “Thawhtan, Thawhleh ... Zirtâwp” kan ta fur mai. A nih chuan, “Inrin” emaw “Chawlh/Pathian” emaw tih vek àwm!

Chutiangin, zan lam pawh kan sawi duhdah leh ta zêl a. Kan thalaite pawh “Thawhtanni zàn”-a inkhâwm loin, “Thawhtan zân”-ah an inkhâwm ta fur mai! Tin, ‘Nilaini zànah inkhâwm kan tlém,’ ti loin, ‘Nilai zànah inkhâwm kan tlém,’ kan ta zêl bawk a;  ‘Inrin zân leh Chawlh zànah inkhâwm kan tam deuh,’ kan ti leh chuang si lo!

3.  “Tün hun” leh “mi mal” sawina

Kan thu hriltu thenkhatten, thu sawi uar an tum luatna lamah, ‘Tün hunah hian,’ ti an awm leh zauh thìn. “Tün” tih hian a hun a sawi kim vek tawh avàngin “hunah” tih leh kher a ngai tawh lo a, “tünah” tih hi a tâwk mai a ni. 

Hetiang bawka tawngkam inthuah, “mi mal tin” tih te hi kan hmang ta fo mai. “Mi mal” chu “mi tin” a ni sâ a; a “tin” taka kha “mi mal” tih mai khân a fùn kim nghâl vek tawh avàngin “mi mal” tih emaw “mi tin” emaw hi mi pakhat sawina ve ve an ni a, “mi mal” kan tih tawh chuan “tin” tih hi a tül tawh lo e.

4. ‘… i lo … ang u’ 

Hun hmangtuin, “Pathian thü i lo chhiar ang u,” a ti a, amah chauhin a chhiar leh si a. Heta “i lo” tih hman hi a dik em? “… i lo chhiar ang u,” a tih chuan kan zàa chhíar tùr ni àwm tak a ni si a!

Tin, “… u” tih tel loa, “… i lo” tia tàwp daih chíng kan awm leh thìn. ‘Pathian fakna hla i lo sa ho ang,’ ti loin, ‘… i lo sa ho ang u,’ tih tùr a ni. “… i lo” a hman tawh chuan mi dang a sáwm tawh a, “… u” tia khàr leh tùr a ni.

Hei bâkah, ‘I lo … i la’ kan tiha, “i la” tia tàwp hi a dik thei chuang lo! ‘I lo ngaithla i la,’ ni loin, ‘I lo ngaithla ang u,’ tih tùr a ni zâwk e.

5. Tha/làwmawm hlëa hriat

Thu hriltu tùr chu mikhual a ni a. An kohhran upa-in a hun a lo pè a. A rawn ding chhuak ta a. ‘A hun hlu tak min petu chungah ka läwm hlë mai a; làwm thu sawi hmasak tha hlë-in ka hria a. Kohhranhote pawh kan inkhâwm tha a, làwmawm  hlë-in ka hria,’ ti ta se, tawngkam mawihnai taka làwm thu sawiah kan ngai maithei. Mahse, Mizo tawng a sawisak dàn ngaihtuah chungin han chhiar nawn leh teh … 

“Thà” ti na nâ nâ, “… in ka hria a,” han tih hräm hi eng nge a tùlna? A tih that loh hmèl zâwk daih lo maw? “Thà,” a tih kha a tâwk a, “tha hlë-in’ a hre chauh a ni a! Tin, a làwm viau chuan, làwm thu sawi mai àwm, làwm thu sawi chu “tha hlë”-in a hre chauh bawk a! Eng tikah tak làwm thu chu sawi ang maw!?

Hei pawh inlak fëkfawn tumna tawngkam tho niin ka hria.

6. Làwm thu sawi bat thü 

Làwm thu sawi hi a bata bat chî emaw ni ngai le? Bá chu tùna la pêk tlâk loh, nakina pêk leh tùr tihna a ni.

Entír nán: kohhran dangin min rawn tlawh a; dekchi min rawn pè a. Kan kohhran hruaitu chuan, ‘… làwm thu sawi kan ba nasa hlë mai,’ a lo ti a. A nih leh, a bat, “làwm thu sawi” chu engtika rulh atán nge a tih? A bat miau chuan a la rùl lo tihna a ni si a. Ba buai kher loin làwm thu chu sawi nghâl mai se a tha ni mai tùr! ‘Dekchi min pè a, kan läwm hlë mai,’ emaw, ‘Dekchi min pêk avàngin làwm thu kan sawi e,’ ti mai se, a dik thlap tùr a ni a.

Tlipna

Véng khat mipui, kár khata vawi khat kan inkoh khâwm tam theihna ber chu kohhran inkhâwm/Sande Sikul hi a ni. Chuta mipuiin an thu sawi kan dawn tamna ber chu kohhran hruaitu leh kan rawng báwltute atangin a ni. Tùnlai tawngkam takin, an tawng “copy paste” tùr min petu ber an nih tlat avàngin, tùn ai hian an tawngkam hman pawh uluk leh zual se a tha hlë ang.