Mumal zawkin ruihhlo i do ang u
Dr. Chawnglungmuana - Jun 11, 2025

Tunlai kan ramah ruihhlo vanga buaina in min chiah nasa hle a, puhmawh tur pawh kan zawng nasa ngei e. Ruihhlo tawlh thubuai ah tute emaw man an tawk a, a khaw­tlangin kan ri nghal luai a. A boruak pawh a reh fel hmain ruihhlo ngawlvei enkawlna hmun pakhat buaina avangin kan ri leh luai luai a. Kan inkawk tawn a, a thenin kohhran leh CYMA lam thlengin kan sel a, nu leh pa te thiam loh ti zawnga lo sawi tawk kan awm bawk a. Engpawhnise, ruihhlo hian kan ram leh hnam a ti buai rei ta hle a, a lo do dan leh harsatna tawk te en dan, enkawl dan lamah erawh hma kan sawn chak lo hle tih hi chu a langin ka hria.

Kan ram awmna hian a zir em a, ruihhlo hi kan buaipui nêp hun te a lo thleng anih pawhin a tawlhna kalkawng lian tak chu kan ni reng dawn a ni. Myanmar nena kan ramri hi a thui khawp a, hung chhuak vek a, hneh taka vil tur chuan kan sumin a tlin teuh lovang. Kan thenawm Manipur lama ruihhlo luhna kalkawng ber Moreh pawh an state buaina avangin ruihhlo chuan kan ram hi a kal­kawng lian berah a hmang mek a, tuna an man aia tam fe hi a lut chhuak rengin a rinawm.

Ruihhlo supply lam danchah/tihnep (Supply Reduction) kawnga hmalakna hi kan sorkar leh CYMA lamin theihtawp an chhuah a, a hautak hle ang tih a rin­awm. YMA lam phei chu a hah pawh an hah hle. Chuvangin mipuite hian an hmalakna hi a dem zawng lova kan theih ang anga kan support a ngai a ni. An tha ti chaktu nih kan tum tur a ni. Kan dân neih ND&PS Act hi dân tha tak mai a ni a. END leh Police lama thawkte pawhin he dân hi an hriat chian a, a kalphung tur ang thlapa hma an lak a ngai hle. Anih loh chuan ho te ah a tawlh­tu man te an chhuak leh mai thei zel a ni.

Ruihhlo mamawhna tih tlem (Demand Reduction) lama kan hmalak dan hi kan tanrual ngai lai tak chu a ni. He hmalakna hnuai­ah hian ruihhlo la ti ve lo te venhim te, lo ti tawh te kaihhruai te leh, a ngawlvei mek te an ngawlveina atanga chhanchhuah a, sim tir a, nunphung pangngaia an awm leh theih nana hmalakna te a huam a ni. Chhungkua kan pawimawh em em a, resource nei tha kohhran lam pawh helam hawi zawnga rawngbawlna huang kan zauh belh a tul hle. Kohhran tam ber chuan an theih angin hma nasa takin an la mek a, tun kan hmalakna aia sang hreta kan theihna kan hman leh chuan nasa takin hma kan sawn ngei ang.

Ruihhlo ngawlveina (Substance Addiction emaw Substance Use Disorder tiin an sawi) hi khawtlang hriselna thlirna (Public Health Concept) atang chuan Natna (Disease/Disorder) ani a. Chuvang­in natna dang ang bawka enkawlna mumal tak pek ngai a ni. He field ah hian rei tak ka lo thawk ve ta a, natna enkawl kawngah chuan hlawhtlinna (success/cure rate) nei chhe ber pawl kan niin a rinawm. A natna hian tluklehna (relapse) a ken tel len em avang ani pakhat awm e. A enkawl danah pawh an taksa a ruihhlo thuahfai (Detoxification) hnuah enkawl chhunzawmna (Maintenance) pek a. An fihlim hnuah nunphung pangngaia an awm leh theih nan Rehabilitation lama hmalak pui ngai leh a ni.

Ruihhlo ngawlvei enkawl danah hian damdawi hmanga enkawl (Pharmacotherapy) te, an rilru lam enkawlna (Psychotherapy) te pek ngai an ni a, enkawl dan a in ang vek thei lo. Pharmacothe­rapy hi medical lam thiam pek tur a ni a, Psychotherapy pawh Psychiatrist emaw Clinical Psychologist emaw Counseling lama thiamna nei bik te pek tur a ni bawk. Kar hnih emaw thla khat emaw pawh Camping a nawr luh a, sezawl chhuah leh tawp hi a enkawl dan tur a ni hek lo. Rehab Home atanga an lo chhuah hian rehab tak tak a intan dawn chauh a ni. A chhan pawh an let lehna tur boruak (environment) kha buatsaih pui an ngaih vang a ni.

Rehab Home tam zawk hi a enkawltu lamah thiamna tak tak nei an tam lo hle a, kan chauhna lai tak a ni bawk. Kohhran hrang hranga zirtirna pe a ka kal hian kan Home neih te-a thawktu thiam, a bikin qualified Counselor an neih nana support an mamawh thu hi ka sawi fo thin. Anmahni fund neih atang chuan tihngaihna a vang duh hle. Chu tak chu TBCC (Home dang te pawh) in an tlakchham leh tih chak an mamawhna lai chu a ni. Mihring enkawl an ni a, a enkawl kawngah hian a zir a zir ngei te enkawl an mamawh a ni. Medical lam mi pawh kan Home te hian an nei chau hle bawk a, support an mamawh hle.

Home thenkhat chu tha tak tak an awm a, sorkar hriatpui te phei chu register thlap an nih bakah a enkawl kawngah minimum standard follow vek an ni awm e. Chutih laiin register loh an nih erawh chuan sorkar atanga fund an dawn emaw mi thahnem­ngai te thil pek khawm (sum emaw thil mamawh) hi an hmang sual palh thei a ni. An lo hmang sual kher lo anih pawhin kaihhruaina (Guidelines) an neih mumal loh chuan tanpuina lut leh hman dan te a mumal lo nuai thin. Registered Society te chuan kalphung fel tak an nei a, a viltu Governing Board (Advisory Board mai mai ni lo) an awm thlap a ngai a, an sum lut leh chhuak an vawn a, an audit thlap a ngai bawk a. Pawn lama lo thlirtu tan pawh chutiang kalphung chu a zahawm bik a ni.  

Sethawn Jordan Center hi sorkar hmasa in an ruahman lai khan mi 1000 enkawl theihna atan an ruahman niin ka hria a. Ruihhlo ngawlvei 1000 chuang hmun khata enkawl hi a ngaihna a awm ngang lo niin kei chuan ka hre ve a. Eng kawng zawng mah hian minimum standard services hi kan pek theih ka ring lo lawk a. TBCC buaina hian chu tak chu a rawn lan chhuah tir ta ni berin ka hria. 

Enkawlna tha tak pe thei tur chuan hmun khatah mi 100 aia tam lo ni thei se duhthusam a ni. Chutih rual erawh chuan a enkawlna lama kan pa­chhiat vang te pawh ani anga, loh theih lohin kan ek beng ta mai thin a. Hemi kawngah hian kan sorkar, YMA leh Kohhran te hian uluk zawka kan ngaihtuah thar a tha khawpin ka ring. Ruihhlo a buai kan ngah anih chuan a enkawlna hmun tha pawh tun aia tam hi kan mamawh tih a chiang reng.

Ruihhlo buaina ah hian chhungkua dem kan awm nual. Ka lo enkawl ve tawh te ah pawh hian tam tak chu chhungkua mumal lo, support tu nei mumal lo an awm. Chutih rualin chhungkaw pangngai tak tak atanga ngawlvei an awm teuh tho. Ruihhlo ngawlveina hian a ngawlvei a te mai ni lovin chhungkua a ti buai a, a victim te chu chhungkaw member hi kan ni a ni. Chuvangin nu leh pa te dem vak hi a tul ber lovin ka hria. ICMR, Pune te nen drugs inchiu thin te zinga research kan tih tumin, an Scientist hotu ber a lo zin a. An research findings vel an thlir hnua ka hnena a thusawi hmasa ber chu “in khawtlang ah hian nupa inthen an va tam em em ve, a chhan zir tham anih hi” a ti daih. Ngaihtuah chhunzawm atan kan ziak lang ve reng reng ange. 

Ruihhlo ngawlveite din­hmun tha lo zawka an awm loh nana hmalakna Harm Reduction hi a pawimawh em em bawk a. Natna hri tha lo HIV, Hepatitis B leh C, TB leh sex atang kai theih natna te hi kan pung tial tial a (Hepatitis C te hi ruihhlo inchiu thin zinga 85-90% laiin an nei nia). Mipui nawlpui pawhin chung hri tha lo te chu kan lo kai darh ve zel bawk a ni. Heti lama hmalatu lian ber chu MSACS hi a ni awm e. An thawhpui NGO hrang hrang te nen kan rama hri tha lo darh tur ven hna an thawk a, inchiu thin te tan syringe thianghlim an pe a, condom hmang uar turin an zirtir a, ngawlvei enkawlna tha tak Opioid Substitution Treatment (OST) hmangin an enkawl bawk a. An enkawl te hi khawtlang ngaihtheih loh ni mahse an hmalakna te hi mipui lamin kan tawiawm that a pawimawh hle. 

Sawi tur tam tak a awm a. Mahse a thui lutuk loh nan duhtawk dawn ila. Ruihhlo hian kan ram hi hun rei tak min chenchilh reng dawn a. Ruihhlo a sumdawnna hi a lo hlawk bawk nen, chuti maiin kan ti rêm lovang. Ruihhlo a awm tam na na na chuan kan naupang, tleirawl leh thalai te pawh an derthawng reng dawn a. Supply Reduction lama hmalakna hi chak takin kal reng se, chu lama hmalatu te pawh mipuiin tawiawm tha ila. Demand Reduction lamah hian mumal leh chak zawka kan kal hi a tul hle a. Sorkar, kohhran leh khawtlang thawhhona tha kan mamawh hle a ni. Harm Reduction hmalakna hi i support zual sauh sauh bawk ang u. Han inkawk tur chuang kan awm loh hi!

Latest News & Chhiar Hlawh