‘Hriat loh pangpár’

Kan class room awmna old building hi Assam type tha chi-a sak a ni a; Sâpho kut chhuak ang ka ti ve ringawt. Kan Sir pakhat paw’n, ‘Kum 50 chuang fé a ding tawh,’ a ti! Â pa ai paw’n a upa fé tawh zâwk maw le!

Kan building kawt leh a vêl, a … kan sikul ram äwl zawng zawngah chuan thing chi hrang hrang a ding hring khup mai a. Kan class room tualzáwl sírah chuan thïr thut­thleng a inhúng fir fer bawk. ’Tah chuan chawlh laiin zirlaiho chu kan thu khat vek thìn.

Kan class room kawt maiah chuan Fártuah küng hi a ding a. Sikul kan tan hmain a lo pár daih tawh a; a chuai leh hman tawh hi a lo ni a. A pár vul lai ka nang hman lo chu ka ui hle mai. Ka ui thu chu Chhantei hnênah pawh ka sawi. Ani chuan, ‘Awi! Puia, pawi ti duh suh,’ min ti teh daih a. ‘Mihring ang tho an nia. Kan thih hma hian, pàr hun, vul hun leh chuai hun kan nei vek aläwm. Mahse maw, en teh … kan sikul thar nuam ka tihna chhan ber chu maw, thian ka ngah lutuk hi a ni,’ a ti leh daih a. Ka bo leh a.

Kei lo tù mah a kawm ngai ka hre si lo a. A ngaihna ka hre lo lutuk chuan, ‘Eng a!? I va sawi kual teh duah ve!’ ka ti ringawt a. ‘In class-a mi Nunpuii te, Sàwmzuali te leh … kei tih loh tu nge thian dang i kawm vak a?’

‘Aw, hêng … boruak thianghlim min petu thing hringho hi ka thiante vek an nih hi. Anni bâk bâka thian tha! Thlalèr ram ro, vaivut hlïr awmnaah sikul i kal peih dáwn em ni?’ tiin kan vêla thingkûng chi hrang hrang, an theihtâwp chhuha min lo làwm thìntu, an hrin theih dàn bera lo hring nghelh­ho chu a kâwk kual a. A nui sen sen reng a.

Kan class room thlanga thutnaah chuan mi dang an thut khah thap thin avàng­in Chhantei nèn chuan heti hian tih dàn tùr kan ruahman leh a: “Zíng dár 8:30 aia tlaia loa sikul thlen hman ve ve tùr,” tiin. Chutiang chuan Fártuah küng hnuaia thutthlenga thu hman tùr chuan hma takah sikul kan thleng thìn a, kan pahnih të chuan kan inkàwm melh melh thìn.

Tûk khat chu ka thiannu Chhantei chuan sikul min thlen khalh a. Min hmuh vêlah, ‘Khawi, late fee! Vúr sen i show thei!’ tiin min lo nuih ver ver a. A chewing gum thial lai chuan a biangsum chu a ti khuar leh kalh thìn a.

Class room-ah bag min dahpui a. White board chunga sana intár chu ka thlêk zauh. Sana chu kâwk pahin, ‘Chhante, khi, minute khat chiahin a nih khi ka tlai. Chutia in-fine-tír te chu a … fair lo e … !’ ka ti nàng nâng a.

‘Minute khata tlai leh dárkár khata tlai pawh a inang reng—a hun taka thleng hman lo ve ve. Sir paw’n, “Science leh Maths-ah chuan ‘têp’ a awm lo,” a tih kha!’ a ti roh a.

‘Science leh Maths kan nia 'mi?’ ka ti ve zat.

‘Kan ni ka tia 'mi?’

‘En la, sâw…’ tiin kan sikul tual thlanga April pár chu ka kâwk a. ‘Tünah May. Mahse sâw—April pár pawh May thlaah a pàr ve chauh sâw! Late fee a chawi ngai bîk em ni?’ 

A ngawi det. ‘Ngai lo e. Mahse, nichina min zawhna kha … mihring hi Science kan nihna chen chu a awm ang … maithei! Pathian­in min siam dàn hi Science thiamna hmang­in a fin fiah vek theih … maithei! Mahse, tù mah tha famkim, mi perfect kan awm chuang lo. Chu chu Pathian kan mamawhna chhan pawh a ni chiah aläwm’ a tih zawm zat a.

‘Intu-ha lo teh daih e!’ ka ti a. Mahse, a rûk tak chuan Chhantei chu ka ngai sáng zual sauh thung. Hei tak hi a ni Chhantei ze dik tak chu—eng pawh sawiin tìtìpui ila, a tàwpah Pathian thuah a lût zêl!

Fártuah thing hnuaia kan thut dun tawh chuan thlifím te hi an fím zual bîk thìn a; hla min sak-sak ni te hian ka hre thìn. Zalèn taka sava chiap rî te chu, “chiap” tia sawi atána uiawm khawpa mawi an ni tawh thìn a. Chhantei tawng rîte chu “part” an lo pêksak ni te’n ka hre hial thìn. Eng mah sawi loa Chhantei nèna ngawi renga kan thut reng cháng—“Reh ri” kan ngaihthlâk hun lai hi—khawvêla rimáwi màwi ber rîk hun lai a ni ziah bawk!

Ni e, “Reh ri” meuh paw’n thäwm a chhuah hunah chuan, khawvêla hla mawi ber kan ngaithla dùn thìn! Amah Chhantei hrim hrim pawh hi, kei ka tán chuan “rimawi” a ni sa hrim hrim a. Chu chu ka taksa, ka rilru leh ka thlarauin a mamawh fo chu a ni.

Kan inkàwm ngeih tulh tulh a; thiante chhaih leh dem pawh kan hlawh nasa telh telh bawk. Zirtírtute hial paw’n min chhaih ta! Keimahni lamah chutiang a awm loh tehrëng nèn! Min chhaih cháng te hian—thil an hre lo lutuk chuan kan nuih te a ti za hial thìn! Thian­ten min dem cháng leh, min “Ehemm!” fiam cháng te hian, kan inen a, kan nui leh ringawt zêl!

Tûk khat chu, an section-a a thiannu, luck zet mai, hmél leh pianah pawh a rual páwl tâwk aia tha leh nalh fé zâwk tùr, Op-i chu min “tih-pui” a tum tlat pek a! Kei lah pek chuan, ‘Matric ka pass hma chuan ngaihzáwng ka nei dáwn lo—bur!’ ka lo tihsan tlat si! A felzia a sawi zui zêl a. Ka ning ngang mai.

A rilru lâk pèn dàn tùr ka ngaihtuah a. Kan thutna atanga lang dêt dêt thei, lung rem—pàtêk leh hnimin a bawh khah lúk kár atanga pangpár pakhat rawn pár chhuak chu ka kâwk a. ‘En teh Chhante, khu pangpár khu! Cute i ti ve reuh ngawt ang,’ ka ti ta daih a.

‘I phakar! Op-i nèn chuan ni malék rawh u!’ thinrim hmèl zet hian min ti leh hräm a. A hnu rei lo të, minute chanve-chanve pawh a ral hma chuan a thinrim chu a reh leh hman vek a ni ang, ‘Khawi lai pangpár maw?’ tiin ka lamah a rawn tawlh phei a. Ka pangpár hmuh chu ka lo kawh hmuh vat a.

A hmuh rual rualin lung rem awmna, mipa zun in hnung lam pan chuan a tlän thla nghâl vut a. A zuk thlen thlâk chuan a awmnaa chhuk ve tùrin min hui vak vak a. Ka chhuk thla ve a.

Lungpui kehkâk kár atanga pangpár lo pár chhuak ve mai chu nui ver ver chungin a thlír reng a. ‘En teh Puia, hmànnia Pu Hruaitea lehkhabu ka chhiar ka hre chhuak zawk—William Wordsword-a poem nèn?’

‘Tu Pu Hruaitea maw?’

‘Chháw a! Lalhruaitluanga Chawngte! I màwl mû hi sawh keh ve tawh teh!’ mi ti zui hrep!

‘Lalhruaitluanga Chawngte lehkhabu chu eng lam hawi thawnthu nge a?’ ka ti a.

‘Ui! Ui! Ui le! Lalhruaitluanga Chawngte-in thawnthu bu a ziah i hre ngai em ni?’ min ti leh a. ‘Thawnthu ringawt buaipui suh. I nun pawh “a thawnthù” zawh têp tawh hi!’ min tih chhunzawm êrh a!

Ani chuan, a mit chhíng diar diar pahin he thu mawi tak mai hi a sawi chhuak a:

“Chu pangpár chuan pàr lohna tùr chhan hi a ngah êm êm mai a, chîk vak lova hetia han ngaihtuah mai pawh hian amah tibuaitu pakhat emaw chauh pawh kha pàr lohna tùr chhan a tling ang. Mahse a pár tlat si.”

Ka lam a rawn hawi zui a. Ka mitah tak min en chungin, ‘En teh Puia, he pangpár hian pár lo tùr hian chhuanlam siam duh ni se, siam tùr a ngah ngawt ang ti raw? “Ka tona hmun hi a biru lutuk! Lungin min delh reng bawk si! A tawp bawk si! Zun in a hnaih si! Zirlai mipa naupangho zun khum tuar reng chunga pàr ka duh bîk hleinëm! Bâkah, ka pár lah hi, tù ma’n min hlutsak ve chuang lo!” tiin chhuanlam te siam ta se, ka dem hauh lo ang! Pu Hruaitea thu ziah angin, “Mahse, a pár tlat!” a nih hi!’ Chhantei chuan a ti ta reuh a. 

Ril hi ka ti êm êm a… Nichina a thu chham chhuah pawh, Pu Hruaitea lehkhabu, “Tuallai Titi”-a a thu ziah pakhat, “Thing Delh, Lung Delh”-a mi a nih thu min hrilh bawk.

‘A nih William Wordsworth i hriat chhuahna chhan chu?’ ka tih leh chuan Chhantei chuan, ‘Lucy awmna véng a sawi—zawh loh lamtluang a zawh thin kawng kha ka hre chhuak zawk a nih chu. “She Dwelt Among the Untrodden Ways” poem-a, “A vio­let by a mossy stone, / Half hidden from the eye! / —Fair as a star, when only one / Is shining in the sky” tia a tehkhin thu kha … a va’n fak thiam tak … ti raw?’ min ti a.

Ka hre lo lutuk chu ka zak leh a! ‘Lucy chu a bialnu maw!?’ ka ti ringawt!

‘Ka hre lo le! Lucy kha khatih lai khán a “single” lo tih zawng ka hria. Nakinah ka la zir chiang ang,’ a ti leh a.

Pangpár en reng chung chuan a tawng sep sep a. ‘He pangpár hi, kei hian ka tluk teuh lo mai! He pangpár—“hriat loh pangpár” hi!’ zawi tê-in a ti leh sap a.

Amah chu ka en phei háw a. Min en ve a. Ka hméla zawhna awm—a thu sawi hre thiam lo hmél chu a hmuh hmaih lo a ni ang, ‘Vuivaina tùr hi ka va’n ngah thìn tak—ka ni tin nunah hian maw… Mi dangte tána pár chhuak tùr ka nih lai hian, vuina tùr ringawt hi ka zawng ni tin thìn a nih chu. 

Wordsworth-a leh Pu Hruaitea te chuan, lung kehkâk kára pangpár kha an hmu thiam bîk a. Kei chuan, mi dang thatna lai, an pár màwina ai chuan, an chheh vêla an pár bàwmtu, thil hnawk leh hnim hlíng leh zun híngte thlírin ka lo hre leh daih thìn! Eng emaw thil ka tih that ve deuh hlek leh, mi dang hriata a langsâr thei ang ber tùra social media lama “status” kher ka duh thìn a nih chu—a ring thei ang bera tlángaupui ka tum zêl! He “hriat loh pangpár” hi ka va’n tluk lo tak êm!’ a ti leh a.

Kei chu ka ngawi reng a. Zawi tê-in, ‘Hriat loh pangpár’ ka ti sap a. Hriat loh pangpár màwina chu hriat belh ka duh ta êm êm a…

Chhunzawm tùr…