Credit Suisse chhut danin India ram hausakna za zela 53 (53%) zet hi ram chhunga cheng zawng zawng zinga za zela 1 (1%), mi hausa tawntawte kutah a awm. Chumi awmzia chu mihring tluklehdingawn khat chuang awmna India ram hausakna, sum leh pai zatve aia tam daih hi mi tlemte ta a ni. Thla hmasa January thla laihawl khan charity Oxfam report tlangzarh a ni a, khawvel pum huapa hausa zual mi 62 te sum leh pai neih hi he leia mihring zatve (rethei ber ber) te neih zawng zawng belhkhawm aiin a tam zawk a ni. He report “An Economy for the 1%” tih charity Oxfam buatsaih hian mihring zatve (tluklehdingawn 3.6) te hausakna/sum leh pai neih chu kum 2010 atang khan za zela 41 in a tlahniam duai a ni tih a tar lang nghe nghe. Tute nge 1% chu? Tute nge 99% chu ni ta ang?
Kum 2011 khan US-ah mi hausa tawntaw leh company lian ber berten sorkar an khalh nasa lutuk duh lotute leh mi rethei leh hausa kar zau lutuk dodaltuten beihpui an thlak a, Occupy movement tih a ni nghe nghe. Chuta an au hla chu ‘Keini 99% te hi’ (We are the 99%) tih a ni a. He slogan-a 1% tih chu ram chhunga mi hausa ber ber, politics a huhang nei, ram chhung thilsiam chhuahna leh sumdawnna hmanrua thununtute sawina a ni a.
He movement-a telte hian United States-a mi hausa tawntawte leh mipui nawlpui inkar zauzia an au chhuahpui a, an ngaihdanah chuan ram chhung sum leh pai tam ber chu mi hausa zual 1% te kutaha a awm laiin mipui 99% te hian hengho tihsual apiang hi an lo tuar ve zel si a ni. Occupy movement hi khawvel pum huapa mipui vantlang dinhmun inthlau lutuk ngaithei lo a dodalna beihpui “global justice movement” peng pakhat a ni a. A vawi khatna atan New York khawpuia Zuccotti Park-ah September 17,2011 khan mi thenkhat pungkhawmin Occupy Movement hi an tan a, rethei leh hausa inkar zau lutuk dodaltu an pung zel a, chumi hnu thla khatah chuan ram hrang hrang 82 a khawpui 951 ah a darh zau ta zel a ni.
Social network (Tumblr blog) lamah he slogan hmang hian thuziak bakah milem leh thlalak an pho lang chuai chuai a, mithiam thenkhatten an chai zui chiam bawk a. Kumin kum tawp lama U.S. president thlan tura chuh tum ve pakhat Bernie Sanders hian he auhla hi a rawn tharthawh leh a, “Tun hi mihring 1% lek aiawhtu tur ni lo American zawng zawng aiawh thei tur sorkar siam hun a ni ta,” tiin a sawi thin.
Mizoram hi kan dinhmun eng nge ni ve ta ang le? Tute kutah hian nge sum leh pai hi a luankhawm thin? Mipui hamthatna tur te, thingtlang hmasawnna tur te, mi retheiten lei rem an rah ve theihna tur te, kut hnathawktuten thlantui far zawih zawiha an thawhrim rah an tel ve theihna tur atan te hian sorkar laipui atangin kum tin sum tam tak a lo luang lut tawh a, state kan nih hnu ringawt pawh hian kan sorkar hrawn tawhte hian chutiang pawisa chu Cheng vaibelchhe tam tak an dawng tawh.
Vawiin thlenga kan ram dinhmun chu kan hre vek a, MNF kum 10 an sorkar chhung leh tuna congress kum 7 chuang an sorkar chhung hian kut hnathawktu, mi taima leh thawkrim ding chhuak sawi tur an vang viau ang. Chutihlaiin, khaw tin leh veng tinah ruling party mi leh sa hausa ta em em sawi tur an awm nawk thung ang. Sorkar vauchher ber NLUP hi kum nga chhung atana ruahman a nih avangin a tawp dawn hnai tawh a. A tira an sawi ang khan kut hnathawktu engzat nge ding chhuak a, mi rethei eng zat nge eizawnna ngelnghet nei ta ang le?
Mi retheite dinhmun chhiatzia kan hre vek a, ram hruaitute hausakzia erawh kan la hre tawk lo mai thei. Kum 2013-14 khan Mizoram sum dehchhuah zawng zawng (GSDP) zat chu Cheng vaibelchhe 10,297 a ni a. Kum 2013 kum tawp leh 2014 bye-election a MLA atana thlan tlin mi 40 ten pawisa leh an thil neih hlutna anmahni ngeiin an sawi belhkhawm chu Rs 1,15,18,32,621/- (Cheng vaibelchhe 115.18) lai a ni a. Heti zawng hian chhut ta ila, Mizoram hausakna sum leh pai zawng zawng atanga za zela pakhat aia tam (1.1 %) hi ram hruaitu mi 40 ta a nih chu, mi dang maktaduai khat chuangte hian a bak chu kan insem a ni. Sorkar zarzo politician eng emaw zat leh sorkar hnathawk (eiru) hausa buru tak tak vaibelchhe tel nei hi engemaw zat an awm anga, chungho insem bang chu mipui nawlpui (99%) hian kan insem ve a nih chu.
MLA inthlan zawh hnu lawk December 14,2013 khan Mizoram Election Watch (MEW) leh Association for Democratic Reforms (ADR) ten inthlannaa sum leh pai virvel dan an zirchianna an tlangzarh a. Vanduaithlak takin chanchinbu lamah tarlan a ni ta vak lo a. Kan ram hruaitute hausak dan zir chianna hian rilru a tihah a, lungchhiatthlak lamah a kal lek lek zawk. He report kimchang hi PRISM-in facebook (www.facebook.com/groups/myprism/) lamah an dah nghe nghe.
Kum 2008 a tling tawh kum 2013 inthlan a MLA a tling leh mi 26 an awm a. Chung MLA tling nawn leh ten pawisa leh thil hlu dang an neih chu chawhrualin Cheng vaibelchhe 2.61 zel ang a ni. Heng MLA 26 te hian 2008 kha chuan chawhrualin Cheng nuai 73.83 zel nei ang an thung, mi retheiten lei rem an rah hleihtheih loh laiin anni hi chu kum nga chhungin an hausakna a pung nasa khawp mai. An zingah hian chief minister hi a hausakna a pung nasa ber a, kum 2008-ah pawisa leh thil dang a neih hlutna belhkhawm chu Cheng vaibelchhe 2.22 a ni a, kum 2013 ah chuan Cheng vaibelchhe 9.15 a tling thung. Kum nga chhungin Cheng vaibelchhe 6.92 zetin an hausak belh a, chu chu 311% tihna a ni.
Tuna kan ram hruaitute hi mipuiin kan rin ai daihin an lo nei zawk mai thei. MLA 40 zinga 30 (75%) hi Crorepati (Cheng vaibelchhe khat aia tam nei) an ni a, chungte chu INC MLA 25, MNF MLA 4 leh MPC MLA 1 an ni. A hma inthlan 2008-ah kha chuan crorepati 14 (37%) chauh an awm thung. Kan MLA zinga rethei ber hian Cheng nuai 29.03 lai a nei bawk. Kan chhiah tlingkhawm chunga thuneitute hian sorkar sum harsatna hi mimal chuan an tuar ve vak loin a rinawm.
Mizoramah hian mihring maktaduai khat chuang awrh kan awm a, kum tin sorkar laipui atangin pawisa tam tak a lo luang lut a, kan budget hmang hian dik tak leh felfai takin hma lak ni ta sela chuan rethei leh hausa inkar hi a zau thei lo hrim hrim a, thingtlang hmasawnna tur sum te, retheite dinhmun chawikanna tura ruahmanna te hi a nihna ang tak hian hmang thin ila chuan rethei bakberh tak hi an awm meuh lo ang maw le!