DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Rev. Dr. Fraser leh ‘Aw Lalpa chungnung ber kan fak hle a che’
Rinngaia Colney - Aug 17, 2022

He hla ropui tak lo pian chhan, Krista avangin Zofate hmangaihtu Rev Dr. Fraser-a, Lushai Hills ah reilo te awm si, Mizote tan hian a va han hlu teh lul em! Bawih/Sal leh mi rethei, damlo tanpui ngaite tanpui tura “Pathian thlarauvin a rawn tirh”. Ram kilkhawr tak Lushai Hills mite hmusit leh nuihzat hlau miah lova, Isua vanga lo vakvai ngam a ni. Amah avangin damchhung bawiha tang tur te chhuah an ni, mi tam takin taksa damna an chang. Mizote tan, “Isua Krista palai rinawm Dr. Fraser theihnghilh chi a ni lo” a ni.

Kum 1909-ah Dr. Fraser-a zin chuan Chhingchhip lalin - lal bawih Kristiana inpe duh te chu zu a lo tulh lui vak mai a, a thin a khei hle mai. Hetiang thil hi report hrang hrang a dawn belh zel a, ‘bawih’ chhuah vat tulin a hre ta vat mai a. Amah mi huaisen michak tak a ni bawk a, Kumpinu Lalram chhungah ‘Bawih’ neih phal a nih loh avangin a au chhuah pui ta a. Kum 1883-ah British Parliament in British ram awp chhung leh a flag zarna hnuai-ah sal neih khap a nih thu a campaign tan ta a ni.

Lushai Hills Bawrhsap Major HWG Cole-a leh Dr. Fraser-a ‘Bawih’ hrilhfiah leh pawmdan a in ang ta tlat lo mai, nasa takin an inbei ta mai a ni. British sawrkar hotute leh Assam-a Chief Commisioner leh Viceroy thlengin lehkha a thawn zel mai a, “Martar” pui thamah a ngai hmiah mai a ni. A tirah chuan Lushai missionary zawng zawng te ‘Joint Petition’ pein an tangho vek. Sap upa leh Pu Buanga ten an tan tih an hria phei chu a lawm hle a ni. Dr.Fraser-a a kalna tulh tulha Missionary te chuan an zui zel ngam ta lo a ni.

Khawvelthanga Sailo Maubuang lal chu Dr. Fraser-a lam tang nghet tak a ni, October ni 9, 1909-ah chhungkaw pali (4) a Salte chu Lal Isua hmingin a chhuah zalen tih Dr.Fraser-a a hrilh a ni. Khawvelthanga Sailo hian a Bawih zawng zawng a chhuah thu hi Bawrhsap Major Cole-a lehkha in a hriattir a, kum 1909 October thla a ni. Cole sap hian Maubuang lal silai chu a mansak ta a ni.

Dr. Fraser leh bawrhsap Cole chu Assam Chief Commissioner Government of India, chuan sapram lama hotute hriatpui nain, sap leh sap an inkhing chu tha an ti lova, Dr.Fraser-a chu Mizoram chhuahsan turin an ti a, Major HWG Cole sap pawh Manipur lamah sawn tur a ni. An thubuai sawiah hian Dr.Fraser-a hi Bawrhsap Cole hian a ngam lo zawk – Pu Buanga'n a ti.

Dr. Fraser-a chu sapram pan turin Aijal a chhuahsan ta a, Calcutta Viceroy Governor General Charles Hardinge a hmelhriat hnenah a ‘appeal’ ta a, vanneih thlak takin Viceroy chuan Mizorama kir leh phalna a pe ta hlauh mai a ni. He thu hi Syhlet thlenga thlahtu R Dala te ho chu WT-in (thirhruiin) a han hrilh a. R Dala te ho Aijal an thlen chhoh hnuah, Shillong Earl hostel–a awm, Thanga Matric zir mek chu postcard- in a zuk hrilh ve a. Ani chuan a hriat veleh hla a phuah zui ta a, “Aw Lalpa chungnung ber kan fak hle a che,” tih hla ropui deuh mai chu minute 5 chhung lekin a phuah ta mai a ni. Mi thenkhat chuan hei hi an hresual niin a lang, bawih chhuah thu a hriat vanga phuah niin an sawi mai thin a, bawih chhuah thu a taka a thlen hma daiha phuah a ni.

Pathian thlarauvin rinna mitin Thanga bawih chhuah tura beitu Dr. Fraser-a Mizoram a an kir leh thei tur chu –hnehna changah an ngai a, an lawm em em a ni.

Dr. Fraser-a sapramah a tlang zel a, thla ruk dawn a cham a, London-ah Mary Winchester Zoluti nen tang dunin British sawrkar-ah nasa takin an bei chho zel a ni.

Dr. Fraser-a hi Aijal ah a lo kir lehin, rim takin a thawk a, Reiek lama an zin hawn kawngah kawrte tui an in a, chuta tang chuan a damlo ta vak mai si a, a nupui a ngei ta tlat mai a, a enkawl pawh a duh ta lova. A natna rilru lam a tel avangin Lushai Hills-a enkawl chi a ni ta lo. Kum 1912 October thla tawp lamah sapram panin an hawng a, R Dala leh Sap tlangval-a'n an chhawm hawng a ni.

Aden khawpuiah lawng chawlhnaah tuk khat chu Dr. Fraser-a chu a harhchhuak hlawl mai a ni! A nupui in a enkawl ve leh thei ta. Tluang takin sapram an thleng a, Sal/Bawih Lushai Hills-ah an la awm thu MP te leh British sawrkar hotute Pixy Council member te hmuin Sal/Bawih chhuah thu a tlangau pui zel a ni. Mary Winchester Zoluti pawh tlawhchhuakin, ani pawh a tangkai hle tih Pu LL Loyd-a pawhin a sawi.

Dr. Fraser-a chu Home Mission director leh Assembly General Secretary committee chuan an beisei loh dan anga hma a lak zel avangin Calvinistic Foreign Mission Society General committee chuan February ni 24, 1914-ah a hna atangin a ban ta a ni. Dr. Fraser-a Pathian thlarauvin Lushai Hills ah a rawn tir lut ‘Sal/Bawih’ rethei tak te khul chhuaktu tura chunglam ‘bel ruat’ a ni! phat rual a ni lo.

Kum 1915-ah a bungrua te ti felin a lo chhuak leh a, Silchar atangin tlang kawngah, khawtin ah ‘Lal angin ropui takin an lo hmuak zel’ mipuiin an ngaina em em a ni. Bawngkawn-ah an lo hmuak chu lei-ah an thingthi a, an tawngtai a, thu tlem an sawi ‘Lalpa chu a lo kal leh ang’ tih hla an sa. Aijal ah mipui tam takin an zui dul dul mai a ni. Sawrkar lam leh missionary sapho te chuan an hai der lui tlat thung a ni. Dr. Fraser khan damlo 96000- a en hman niin, Saptlangval-a chuan a sawi.

Tunhma khawsikpui kha a lo lang chhuak leh a, he mi ropui tak, Dr. Fraser-a chu ni December 29, 1919-ah khawvel a chhuahsan a, kum 65 a ni. A hmangaih kohhran ten an lo hre rang hle mai, kum 1920 Presbytery March ni 18 – 19 Aijal a neihah khan, thurel no.21 naah, Dr Sap thih thu ah hian “Lungngaihpuina” lehkha thawn kan remti, Chairman pastor Chhuahkhama leh Secretary Upa Thanga’n a lehkha thawn tur lo phuah se an ti.

Bawih/Sal hi kum 1927 chhuah a ni. Lushai Hills a bawih neih dan chu England lalpa hnen a thleng ta, Westminster Legislative chuan a ti tawp ta. Dr. Fraser-a leh Khawvelthanga, Maubuang Lal ten hnehna an chang ta. Khawvelthanga silai pawh sawrkar-in a pe kir leh ta a ni.

He hla ropui tak mai ‘Hnam tin thim chhuah san leh bawih chhuah lo lawm se’ tih hla sawi hi chuan Dr. Fraser-a chanchin sawi tel a ngai thin.

Latest News & Chhiar Hlawh