“Ka khawvêl chu zaipáwl a ni.”

Kum 1997 May thlaa Aizáwl a rawn luh hnu lawk, July thlaah Ramhlun South Presbyterian Kohhranin Hla Kûtpui an buatsaih a. Group Zaipáwl Intihsiaknaah an group zaipáwl a hruai a ni mai lo a, Pastor ngennain group zawng zawng zaipáwl infin (combined choir) a hruai lehzêl bawk a. ‘Ka la mikhual si, kohhran member tam zâwkin min la hre lo lehnghâl a nia! Ka zäm ve hle a; mahse, nuam ka ti phian lawi si a!’ tiin Sâpa chuan a thil tawn hi a sawi chhuak.

Hemi kum vëk hian Synod Music Committee chuan Mizoram pum huap zaipáwl intihsiakna a buatsaih a; member zíngah a tel ve. Làwmman pathumna an la a. Amah mai ni lo, a thiante nèn zaipáwlah nasa lehzualin an inhmang zui ta zêl a ni.

Kohhran zaipáwl hi kum 20 (1999–2019) chhúng a hruai a; Ramhlun South YMA zaipáwl hi kum 2002 atanga hruai tanin, vawiin thlengin (kum 23) a la hruai ta reng bawk a ni.

Conductor thawk rim

‘Tün hma deuh kha chuan zaipáwl palia conductor ka nih chángte a awm a, tünah erawh zaipáwl pahnih (TLM zaipáwl leh Ramhlun South Branch YMA zaipáwl) chauh ka kai hruai ta a, ka hahdam ve ta deuh,’ Ma­nase Sâpa chuan a ti a. Chuti chung chuan zaipáwl training pea sàwm hlawh tak Sâpa chuan zaipáwl dang training pea a chhuah tam theih chuan loh thu sawiin, ‘Hahdam ta deuh ka intih rualin kár khatah zan thum zaipáwl hla zirpui a la ngai tho a. Training pe-in ka chhuak tam thei chuang lo. Zaipáwl programme hi ka hna a ni ta deuh tawp mai a. Chutih rual chuan kei aia mi thiam leh tha zâwk an lo chhuak zêl a, kei chu ka äwl phian zâwk e,’ tiin.

Kum 15 chhúng (2005–2020), Mizo zaipáwl tha ber zínga mi BESY Choir conductor, Malsàwmtluanga Sailo (Drop Doubt band-a an vocalist ni bawk) chuan, heti hian Manase-a a hmuh dàn a sawi bawk: ‘Zaipáwla a tuina leh a inpêkna hi a thûk ka ti a, tluk loh rim a nam ngawih ngawih. Mizo zaipáwl conductor tha berte zínga mi niin ka hria. A thlarau mi êm êm bawk a; tin, a solfa vai hi a hmuhnawm ka ti hle bawk,’ tiin.

Kum 2018 – 2022 chhúnga Synod Choir conductor leh hla phuah thiam, T Laldin­tluanga chuan heti hian Manase-a thawhrimna leh inpêkna hi a sawi: ‘Sâpa hi mi taima leh rawngbàwlnaa inpe zo tak a ni. Conducting lamah mi nazawngin an neih ve loh thiamna danglam tak a nei bawk. Amah hi a hmuhnawmin zaipáwl hi a kai hruai bîk hliah hliah hian a hriat thìn,’ tiin.

Zaipáwl training a pêkten Manase Sâpa an fakna ka hriat fo chu, ‘Hla har deuh pawh hi awl deuhin min zirtír thiam a, awlsam deuhin min thiamtír thiam,’ tih hi a ni. Ani chuan inngaitláwm takin, ‘Zaipáwl hla zirtír dànah chuan chhuan tùr ka nei lo; member-te inpêkna leh tumruhna hian kan zain min hnûk kal zâwk a ni. A cháng chuan, hla-pui hi “Mahni part theuh hi chu a solfa-a sak theih tùr,” tih chángte leh mahni part, solfa-a han in-solo-tír chángte pawh a awm ve bawk thìn,’ Sâpa chuan a ti.

Hla-pui Pú—Manase-a

A zaipáwl enkawl rim ber TLM zaipáwlten fak an hlawh êm êmna pakhat chu, hla-pui an sa ropui thiam êm êm thìn hi a ni. A tìra kan sawi tawh ang khán, TLM zaipáwlah chuan, “Chùmi khàmite term kha an thiam bîk,” tia sawi tùr awm lo khawpin hla-pui hi TLM zaipáwl hian an thiamin an hneh êm êm zêl mai a nih hi. Zaipáwl hrang hrangte hi hla-pui an sak dàn hmanga teh tùr ni ta se la, TLM zaipáwl hian teh an tlo ber lo’ng maw aw … ka ti hial thìn.

TLM conductor a nih atanga chhiara a kum lìna, kum 2008 atanga uluk taka hla-pui a zir chhohpui thu sawiin Manase-a chuan, ‘Kan vawi khat sakna atangin kan sa chhuak tha ve viau a; Pathianin mal min sàwm a, a nuam hle mai a. Kan “mission” (phár natna veite tána rawngbàwlna) thlauh thla chuang si loa kan kawng zawh tùr ni pakhata ka hriat avàngin tùn thlengin kan la chhunzawm ta zêl a ni. Term a lo thar paw’n a bul atangin kan zir tha leh zêl mai a. Member hluite paw’n an ning ngai chuang lo,’ tiin a sawi.

Handel’s Messaiah (GF Handel-a hla-pui phuah) rêng rêng hi, a phuahtu-in a key a dah sa (standard key) ang hlïrin an sa thìn. Chuti chung chuan tang miah lo ang mai hian awlsam hmèl deuh hian an sa mai thei thìn si a! Zaipáwl member thar, hla-pui zir tìr tán chuan a harsa ve duh ngawt ang le! [“Beramno Talh Tawh” leh “Halleluiah Chorus” te hi a standard key chu D major an ni. D key-a s' (“soh sáng”) chu sáng deuh a nia aw!]

Làwmna leh nguina kárah pawh…

Hlim taka Pathian rawngbàwl reng hi harsa tih cháng a awm thìn. Zaipáwl hruaitu ropui Manase Sâpa nunah pawh chu chu a thleng ve fo mai. ‘Kan beisei an phâk thin loh cháng te a awm ve thìn a—a tlángpuiin inpêkna kawngah leh rawn tih hräm hrämna lamah a ni duh khawp mai. A bîkin tualchhúng kohhran zaipáwlah hian a awm duh zual bîk niin ka hria. Member zíngah, hla zir aia mahni indah pawi­mawhna nei an awm cháng hian min ti ngui ve leh mai thìn,’ Sâpa chuan a ti.

Chutih rual chuan an rawngbàwlnaah làwmna sawi sèn loh an chan thin thu a sawi bawk a, ‘Uluk taka kan music video siam lo entu te; biak ina kan zai, a hmuna hmu kher loa phone hmanga an lâk an lo en atang te leh ràl khat atanga kan zai ri an lo hriat atanga pian tharna chang ta te leh, natna khuma mu mékten damna an lo chan thu han hriatte hian min ti läwm thìn. Kan tih ni hauh si loa Pathianin kan zai mal a lo sàwm tlat thin tumte hian ropui ka ti thìn,’ tiin Manase Sâpa chuan a zaipáwl hruai­te nèna an thil tawn tawha ropui a tih thin chungcháng a sawi bawk.

‘Tûna ka zaipáwl hruai pahniha member-te hi kohhran hrang hrang atanga kal khâwm kan ni a. Hei tak hi zaipáwl zai inchawih (blen­ding) tha leh mawi siamtu niin ka hria. Keima iráwm ringawt chuan zaipáwl inchawih mawi tak hi ka chhuahtír ve thei tlat lo. Kohhran hrang hrang atanga kal khâwmten lungrual taka zaipáwl pakhata inchhûng fina rawng kan han báwl ho hi Lalpa lung nih záwng tak pawh niin ka hria a, tül leh tha a tih angin ngaithlatute beng a lo her dik mai thìn a lo ni. YMA zaipáwlah pawh hian nuam ka ti thin—tawngtai bethel leh praise and worship-te hi kan tuipui lam a lo ni ve leh zêl bawk thìn a…’ tiin Manase chuan a zaipáwl kaih hruai laite zai inchawih màwina chhan nia a hriat a sawi bawk.

Testimony duhawm

‘Eng lai pawha ka testimony ni reng zâwk chu: Lalpa’n ka tih ai, ka buai ai, ka hah ai zawng zawng min thawhpui tùra zaipáwl Committee tha tak min pêkna hi a ni. Keiin thiamna leh finna ka nei hauh lo; mahse, rawngbàwlpui mai piah lamah ka rawng min bàwlsaktu tha tak Lalpa’n min buatsaihsak reng hi ka testimony thar a ni reng,’ tiin Manase-a chuan a nuna thu sawi rengtu, a testimony a puang chhuak.

‘Ka zaipáwl enkawl member-te hian kawng dik an zawh theihna tùr, Chatuan Vànram an chan ngei theihna tùra ka thahnem­ngaihna hi tâwk zo lo mah se, kan member-ten an rawn hmu thiam ve leh tlat thìn a. Chuta hmasâwnna leh rah an rawn chhuah hian ka läwm a, Lalpa hi ka fak lo thei lo thìn a ni!’ a ti bawk.

A phuahtu chu Manase-a

Manase-a fakawm êm êmna pakhat chu a zaipáwl enkawlte sak tùr hla tha tak tak a phuah thei thìn hi a ni. TLM hla sak tam ber erawh hla-pui a ni tho tho a. Chumi piah lamah chuan The Leprosy Mission rawngbàwlna, phár natna veite puala “Phár pual hla” a siam thei zêl hi a ropui ngawt mai.

Amah erawh chuan, tláwm takin, ‘Hla phuah thiam ka ni lo chungin ka hla siam ve chhun chhunte hi zaipáwl sak atán ka buatsaih nghâl deuh zêl a. Phár pual bîk hla hi pasarih ka buatsaih chauh a; ka hla siam tawh zawng zawng hi chu 61 chauh a la ni,’ a ti.

Hetih lai hian Aizawl Area Baptist Choir-a conductor kum 13 chhúng (2006–2019) lo ni tawh, K Lalremruata @ KLr Tetea chuan Manase-a hi, ‘Hla phuah thiam leh a thlûk, Mizo lairil fan deuha siam thiam a ni a. Eng zaipáwl pawh kai hruai thiam, competition-a top three thlenpui thei zêl chî a nih mai bâkah, ngai­thlatute Thlarau nun khawih thei tùra zaipáwl zai­tír thei mî a ni. Fianriala Pathian páwl nasa mî a nihna hi a nunah mîte hmuh theih tùrin a lang thìn,’ tiin a sawi ve thung. 

Sâphminga vei záwng

Tûnlaia a rilrua awm, a vei záwng sawiin Manase-a chuan, ‘Mizote hi hla leh a satu zaipáwl uar ber hnam kan ni mai thei a. Tün hma deuha chhúng tin deuh thawin Pathianni tûka zaipáwl hla kan play chuah chuah ang kha hriat tùr a váng ta hle mai a; kan reh ta thuap mai a. Hla leh zaipáwl erawh chu kan pungin kan nei tha viau ang lawi a! “Kan ram hi zaipáwl hla hmangin chawk harh thar leh ang u,” tih hi ka thupui pakhat a ni.

‘Tûnah hian Mizoram Choral Counductors' Association, páwl mümal takin kan ding a; President term ka chelh lai tak a ni nghe nghe. Pathian rawngbàwlna lam hawi záwng kher lo pawhin, Zoram hian zaipáwl tha tak tak neiha State páwn leh ram páwn thlenga mite hriat hlawh leh “zaipáwl thiam leh ngai sáng ram” nia min hriat hi ka duh hle a; chu chu he páwl thil tum pawh a ni. A duh leh mamawh apiang tán trainer koh/rawih theih tùr mi thiam tak tak kan neihte hi hmang tangkai tùr pawhin kan insáwm nghâl a ni.

‘Kum 29 chhúng chàwl miah loa zaipáwl ka hruai theihna chhan hi ka inpêkna ni loin Lalpa thahrui zâwk a ni. Ka rah chhuah erawh kan ram leh Pathian tán eng mah tham a la tling lo hi chu ka zak rum rum thìn! Mahse, ka khawvêl chu zaipáwl a ni!’ Ma­nase-a chuan a ti.