Tun lai chu phung rilruah piring bak a awm lo an tih ang deuhin, rilruah coronavirus bak thil dang a awm thei meuh lo. Khawthlang ram- Italy, Spain, USA etc. te ang tak hian he coronavirus hian min luhchilh ve ta se mizote hi a tuar nasa ber kan ni hial mai thei. Health care facilities kan neih that loh vang te, sum leh pai dehchhuah kawnga kan dinhmun derthawn vang te lam ni lovin, kan hriselna dinhmun vang mawlh hian kan ngaihtuah awm viau mai thei.

Tun hnai maiah kan mizo pui, Doctor chhuanawm tak, Dr. John Sailo chu coronavirus vangin Shillong-ah a boral a, a pawi tak zet a ni. Dr John Sailo hi coronavirus a kai tih hmuhchhuah atanga ni hnih emaw lekah a boral mai leh nghal a, thin a thawng tak zet a ni. Doctor John hi thisen sang leh zunthlum nei sa a ni a, hei vang hian coronavirus hian a taksaah hna a thawk chak bik nia ngaih a ni a, hei tak hian ngaihtuah a ti thui a ni.

Tun hmate ngaihtuah chuan mizote pawh kan nuam sa ve ta khawp mai. Kan awm awl a, hna rim kan thawk tlem tial tial a, kan hahdam tial tial a, hmuihmer, sa leh mawm kan ei tam tial tial a, thlan tla khawpin hna kan thawk ta meuh lo. Taksa phu tawk aia thau lah kan tam ta. Hemiina a hrin chhuah chu thisen sang leh zunthum natna a ni. Zirchianna mumal tak nei ngat ila kum 60 chunglamah hian 60-70% zet hi thisen sang leh zun thum natna vei an ni hial awm a sin. Thisen sang leh zunthlum natna neite tan coronavirus hi a hlauhawm zual bik tih hi mi thiamte ngaihdan a ni bawk si a. Chuvangin, he virus chimawm tak hian min luhchilh vaih chuan kum lama upa, thisen sang/zun thlum natna nei te chu an ngaihtuah awm zual hle dawn tihna a ni.

Thalaite chu an zia deuh ang ti ila, a ni ngawt lo mai thei. Mizo thalai zingah zuk leh hmuam ti hi kan tam em em mai a. Global Adult Tobacco Survey hnuhnung berin a tarlan danin mizo mipui 58.7% hi zuk leh hmuam ti thin kan ni a, a sang hem hem hle mai. Thalai zingah 60-70% zet hi zuk leh hmuam ti thin kan ni mai thei. Zuk leh hmuamin a khawih pawi ber chu thawkna dawt leh chuap (Lung) a ni a, Mizo thalai chuap hi entlanga en theih ni se, chawhrualin khawvelah Mizo thalaite chuap hi a bal ber mai lo’ng maw? He coronavirus hri leng mek hian a khawih ber chu thawkna dawt leh chuap a ni bawk si a; chuvangin, he virus hi kan zingah a tai darh vaih chuan thalai tam tak hi nula sihhnip ang chauh kan ni mai ang.

Tunah hian lockdown vangin ei leh bar mai bakah zuk leh hmuam, cigarette, sahdah, khaini, kuva leh tuibur te pawh a vâng tan viau mai a, a awm chhun pawh a to chak viau a ni an ti. Hei hi remchangah la ila, zuk leh hmuam bansanna nan i hmang hlauh teh ang u. A thuhrimah puar leh fanna ni si lo, taksa hriselna khawih pawitu ni bawk si, sum leh pai khawhralna ni bawk zuk leh hmuam hian tangkaina a nei lo em mai. A vang chung chung, a to chung chung chuan tih talh tum lo ila, kan nghei avangin kan thih phah miah lo ang. Thih a hnehin kan taksa bung hrang hrangte hi lawmin an halelui hial awm asin. Insumtheih loh vang leh kan kamhlei vanga kan tawrhna leh sum leh pai khawhral zo zai hi a uiawm zo zai ta e. Coronavirus leh lockdown vang hian Mizo thalaite hian zuk leh hmuam hi bansan chum chum ila a va tha dawn em!

Thil runthlak tak chu thalai zingah zuk leh hmuam a hluar tluk zetin tleirawl zingah ruihhlo a hluar em em mai hi a ni. Zep thu a cheng lo, kan ramah hian ruihhlo a hluar a ni. Ruihhlo hluar em em chhan hi eng dang vang ni loin mamawhtu an tam vang a ni mai. Demand awm lo se amahin a hluar ngawt lo ang. Chanchintharah ruihhlo man thawm hriat tur a awm reng a, man a tam chuan man loh pawh a tam hle ang tih a rin theih. Heng tleirawl ruihhlo ngawlvei tam tak hi coronavirus lakah tang tur an awm lo ang, nula buan chaklo ang chauh an ni mai ang. Coronavirus lo pawha kan thalaite ruihhlo vanga an thih zawih zawih lai hian he hri hian min luh chilh tak tak phei se kan dinhmun hi a chau khawp ang. ‘Vahmim a kara mawng tawih’ tih ang chauh kan ni mai ang.

A tawi zawngin mizo te hi coronavirus do tur hian kan taksa a fit lo. Zunthlum/thisen sang vangin upa lam an fit lo a, zuk leh hmuam vangin thalai an fit lo a, ruihhlo vangin tleirawl an fit hek lo. Chuvangin, he virus chimawm tak hian min luhchilh loh nana theihtawpa fimkhur hi kan tih mak mawh a ni.

K. Lalrinchhana