Mizote hun chhiar a hun nuam ber lai, naupang leh pitar/putar chena kan ngahhleh em em thin chu kan thleng leh tan ta a, a phurawmin a châkawm tawh hle mai. Fur tea lo tui hul tan tawh a, boruak lum hnawng, uap churh thin pawh lo inthlak tanin a lo vawt tan a. Khaw hawi a lo nuam a, boruak vawt deuh tan chuan mi a tiphur hle a, kan thiltihna apiangah kan hlim viau zel tawh mai. Hetih lai hian kan chenpui – nungcha, ramsa, etc, te pawh keimahni ang thovin an hlimin, an vanglai hun, thau lai, hrisel ber lai, an lo hmang ve mek bawk a. An dam chhung tawite chen turin thla eng emaw zah, thlipui leh ruahpui karah, harsatna hrang hrang karah an lo nghak ve reng a ni. Mi ramah chuan nghakhlel takin an hmuak thin ngei ang. Mahse, keini ramah hian eng tin nge an hmuah ve thin ang aw? Heng hunah hian ralkhel dar an khawng ri bung bung zawk mai lo’ng maw? Kristian pa/tlangval intiteah hian eng hmel nge an hmuh ang aw? Chung Pathian chuan lei leh van a siam a, a chhung a awm zawng zawngte a en. An tia lawm, Pathian taimakzia chu, thosi ngal chen hian a tial biai e, an ti. Mihring hmasate hnenah chuan, heng thil siam zawng zawngte hi enkawl turin thu a pe a ni. A saptawng lam atangin, ‘Ecosystem’, kan ti a, kan hre tlang theuhin ka ring, a awmzia chu sawi fiah lo mai ila. Sakhite kan kah kan kah mai chuan an lo tlem ang a, sakeiin chaw tur a nei lo vang a, riltama thih emaw pem bo mai emaw a lo ngai ang a, chutiang bawkin, sakei kan tihrem chuan sakhi lam chiho kha an lo puang vak ang a, ram tan a pawi thei dawn a ni. Chutiang bawkin savate kan man a, kan tihhlum vak mai chuan kan thingkung hote inthlah chhawnna a buai zo vek dawn a ni. Mihring chuan ni tin ei tur a mamawh a, boruak thianghlim, silh leh fen, chenna tur, heng kan basic-needs te ringawt pawh hi heng, ramsa, nuncha, ramngaw, etc, tea tang lo chuan hmuhna tur kan nei meuh lo, heng baka kan mamawhte nen phei chuan an lo pawimawh hle a ni. Thil ngun taka kan chik a, kan ngaihtuah chuan heng thil siam dangten nen hian kan lo inmamawh tawn a, chuvang chuan Siamtuin a chengza tura a lo duan reng kan ni. Hman lai chuan hnam fing, hnam upa-sapho pawh hian sa leh nungchahote chu keimahni ang bawkin an pel ve nasa hle a. Mahse, tunah chuan an tangkaina, pawimawhna an hre chhuak tawh a, khang an hman lai nunte kha chu an phum bo daih tawh a ni. T.V.-ah kan hmu thin ang a, ramsa chi hrang hrang thlate an laksak a, an chezia an bithla a, an kuah a, an pawm a, tihnat chu teuh lo mai, an mutpui lo chauh hi a ni tawh ber mai. Vai kan tihhote pawh hi han thlir leh ta i la, Vairengte han pelh thlak chuan, an khawlaiahte chuan sava chi hrang hrang an ngam em em mai a, an tla delh delh mai a ni. Han lut thuk leh ta deuh ila, Hindu-ho hmunpui, Varanasi-ah te pawh khuan an ti, khawlai vawk, ui, bawng,etc, te khu an thau em em a, an mum kang vek mai a ni, an ti. A chhan chu an mi hausa, mi lianhote khuan an hrai reng thin a ni, an ti. Eng pawh nise, nungcha, ramsa, etc, te tan chuan a nuam em em dawn a ni. Hman deuh, ramsate leh nungchate duatna kawnga zirtirna kan dawn tak tak hma kha chuan sava lo awm se, a theih ang angin, lung talin emaw kan vawm thuai thuai mai thin. Mahse, tunah chuan khatiang em em kha chu kan ni tawh lova, ngampa ve deuh taka hram, fu te pawh hmuh tur an awm ve ta. Heti chung hian inzirtir kan la mamawh nasa hle, chanchintharah te, lui tura hrai tih te leh ramsa rep zuar ni tina vak hmuh tur kan la nei reng bawk. Zofate rilruah ve thung hi chuan a duat zawng, humhalh zawng hi chuan a lo tla na hlei thei lo hrih zawng a nih deuh ber hi, vawiin thleng pawh hian. Sairang khaw pitar pakhatin a tute hnena a thawnthu hrilh hi i’n lo ngaithla dawn teh ang - Khaw pakhatah hian pa pakhat, Sairamchhuaka hi a awm a, fa, hmeichhia pali leh mipa panga an nei a, pasatha lam deuh, mit meng fiah tak hi a ni a, a hming ang bawk hian a ramvachal hle a. Tuk khat chu ram chhuak turin a silai tha tak mai, ‘Awlan’, an tih kengin, tih dan pangai thin angin a chhuak leh a. Ngaw karah thuife a kal hnu chuan kawrte tui in turin an thu chawl a. An kal leh tur chu lung a rap pial palh ta tlat mai, a tlu thuai a, a ke ding lam chu a hit deuh chuaih mai bawk a. Kal leh a’n tum a, a ke chu tliak chiah lo deuh hian a lo auh chu ni rengin. Ni chu a tla dawn suar suar tawh a, sava chi hrang hrangte chu an hram hram tliar tliar bawk a. Chutianga ni thum a a awm hnu chuan ei turte pawh chu a lo ei zo deuh vek tawh mai a. A rilru tete chuan, ‘Ti hian riltamin ka thi ang a, ka taksate chu ramsaten an ei zo vek ang a.. Mambawihi hmel chu ka hmu leh ngai dawn tawh lo a nih hi,’ a ti a. Chutia chau taka ni rei tak a awm hnu chuan?ni khat chu a bengbulah hian, “…. Tanpuitu tur kan kohsak dawn che, lo thlaphang reng reng suh,” rawn ti hian a hre tlat a, thei leh thei lova a’n hawi chhoh chuan, a bul hnai lawk ah hian zawng pahnih hi an lo awm reng mai a. A hmanhmawhthlak tawh a ni maw, ti niawm tak hian rang takin an pahnih chuan thingkungah an pakai ta zung zung mai a. Khaw dai an thlen chuan thing an sawia, an khek ta vak vak mai a. Nu pakhat hian a lo hmu a, mak a ti hle a; tichuan, ngawi reng chuan a zui ru ta a. Thui fe a zui hnu chuan ral khat atang chuan mi khuh bawrh bawrh ri hi a hre ta a. A va kal hnaih chuan mi phkhat chau taka lo thu hi a va hmu a. Tichuan, vanneihthlak takin zawng pahnihte zarah Sairamchhuaka nunna chu chhanhimin a lo awm ta a. Pitarte chuan a thawnthu sawi chu a titawp ta a. Naupangho pawh chuan zawng pahnihte mitthlaa hmu chung in an suangtuah zui nasa hle tih an mit atanga lawmna mittui lo tla atang chuan a hriat hle a. Keimahni ang bawk a na tithei, lungngai thei, hrehawm tithei an ni a, chutiang bawkin ni tin ei tur, in tur, chenna tur, boruak thianghim, etc, mamawh ve bawk an ni. Mihringte aiin an nun a tawi zawk a, hmasawn zel tur an ni lo bawk a ni. Anmahni tawkah an dam chhung tawi te chu zalen tak leh hlim taka hman an duh ve ngei ang. Hnam dang, Kristian pawh ni lo zawktena zalen tak leh hlim taka an siam theih laia keini zawkin a thlabar tak leh chep taka kan siam fo thin hi chu a dik lo hle a ni. Chuvang chuan kan inngaihtuah ngun a, kan pel ru fo mai te, tura kan hrai thinte hi kan sim a, kan ngaihdan kan thlak a, kan rilru kan siam rem a hun ta hle mai. Vawiin atang chuan thian tha ber anga enin, an chungah ngilneihna kan lantir a, nuncha leh ramsate reng reng dimdawi taka kan enkawl a hun ta hle mai. Awle, thu eng eng emaw nite chu kan han tarlang ve leh ta a, mi tam zawk tan chuan thu hlui lam deuh zawk a nih hmel hle, a thente chuan kan kalpui lai mekte pawh a ni mai thei. Kan ram hi a tet ngaihtuah chuan, ramsa leh nungchate awm thatna (Bio-diversity Hot-Spot) zingah a tel pha tlat mai a, a chi hrang hrang (Variety) hi kan nei tha a, mahse, a tam lam (Quantity) thu-ah erawh kan pachhe tawh hle, an ti, mi thiamte chuan. Heti hi kan ni a, tun atanga hma kan lak vat vat chuan Mizoram chu khawvelah kan la lang chhuak leh theih a ni, a awmzia ber chu, chhan tlak kan la awm a nih chu! Hawh u i tang tlang ang u. — - Lalchhandama Colney