Zu chungchangah hian titi honaah leh thu ziakah kan inhnial leh chiam thin. Thenkhat chuan missionary dem khawp hialin tan an khawh a. Bible thu hmangin kan inhnial luai luai bawk a. Lamtang insiamin kan inpawng nek leh chiam thin a ni ber mai. Hei hian zu chungchanga kan dinhmun dik tak chu a hril a ni. MLTP Act chungchanga heti tak maia tun hnaia kan buaina chhan hi chu kan Home Minister zahawm takin MLTP Act tih danglam an tum mek laia kohhran rawn tul a tih loh thu a rawn sawi chhuah vang kha a ni thei. Kohhran rawn tul a tih loh thu hi sawi chhuak lo chu ni se tun ang em em hi chuan a boruak a sosang kher lovang. Tun hma chuan zu ruiin pawi an khawih chuan, ‘A rui alawm,’ tiin kan ngaihhnathiam a, chu vang chuan miin pawi an khawih duh chuan zu an in thin a ni. Tunah erawh chuan kan ngaih dan kan thlak tawh a, zu ruih vanga pawi khawih kan ngaihhnathiam ngai ta lo. Hei hi hmasawnna duhawm tak a ni. Miin zu a in chuan, a tlem emaw a tam emaw, a rui emaw a rui lo emaw, thil sual lian tak ti niin kan ngai a, chu chu anmahni inngaih dan pawh a ni tlangpui. He ngaih dan erawh hi chu zawi zawiin a la danglam chhawm tura ngaih a tha mai awm e. Zu kan khap danah hian hmaihthelh kan nei. Taxi khalhtuten mei an zuk chuan kan haw em em a, Taxi chhunga chuangten mei an zuk te pawh chu thahnemngai takin kan khap leh ta zel a. Chutih lai chuan passenger nunna atan a hlauhawm tehlul nen Taxi leh Sumo khalhtute chuan MLTP Act kan hman mek lai hian rui chungin an la khalh bawrh bawrh a. Zin mite leh zana Taxi hmang thinte chu MLTP Act hian min thlamuan zo hlawl lo. Mipui him nan leh lirthei khalhtute him nan no tolerance day leh safety week phur tak maia kan hman thin laiin kum sawmhnih dawn lai mai MLTP Act kan hman chhung zawng hian kum tin ni bik emaw hapta bik emaw thla bik emaw prohibition puala hun hman tumna kan nei miah lo va, zu khap burna dan kan siam hi a lungawithlak kan tiin kan duh tawk a ni chek ang chu. Mizoram buai lai leh kan rama harsatna lian tham a thlen chang chuan kohhran leh NGO phungbawma sawmin kan chhawr tangkai thiam em em a. Sawrkar project lian tham leh thil bikah kohhran leh NGO rawn nachang hriaa kan dah pawimawh thiam thin tehlul nen zu khap burna dan kenkawh kawngah leh siam that kawngah erawh chuan phungbawm kan sawm dan hi chu a changkang tehchiam lo. Sum tam tak sengin Excise department kan din hluai a, insenso belh tehchiam ngai lova prohibition squad din erawh chu tul kan ti lo ni ngei tur a ni, tun thlengin kan la din lo. Rui chunga lirthei khalh an awm changa report-na tur mobile phone number (prohibition squad?) motor chhunga bel emaw ziak emaw chu high security plate siam aiin senso a tlem a, mipui him nan a tha zawk em em a, Supreme Court thu chhuak nghah lah a ngai hek lo. Mahse, tun thleng hi chuan prohibition squad kan la din lo a, din tum hmel lah kan pu hek lo. Zu aiin mei zuk ngai pawimawh zawk ni awm takin Anti Tobacco Squad din nachang erawh chu kan hria. A tahtawlin mei zuk khap a ni tih chu tlang hriat a ni a, kan hai lo. Damdawi in leh a compound chhungah mei zuk kan khap a, puipunnaah mei zuk kan khap a, office chhungah mei zuk kan khap leh a. Mei zuk khap dan kan thiam tehlul nen, kohhran leh khawtlangin zu kan khap mek laiin kum 1984-1988 chhung, kum li teh meuh mai zu zawrh phalna pein zu kan thlah zalen thut a. Khap bur a, thlah zalen leh thut pawizia hre lo ang maiin zu kan thlah zalen te te a, MLTP Act hmangin kum 1995 atangin zu kan khap leh bur a. Zu kan khap bur lai hian eng emaw takin min mawlh leh ang a, kan thlah zalen leh thut lovang tih tu nge sawi thei? Laia â tual tual, tih ang mai zawng kan la ni rih a nih hi. Hlawhtling taka zu khap tura kan mamawh No 1 chu kan tlakchham ber mai political will a ni. Sawrkarin tih tak takna leh theih tawp chhuaha thahnemngaihna nei chu ni ngat se zawng, kan society hi kohhran leh NGO hmanga rinawm taka thuam leh nghet taka phuar khawm a nih avangin ram danga an tih theih loh leh an tlin loh thil tam tak Mizoramah hian zofaten kan ti thei a ni. Mahse, a hming maia tih a, beidawn leh mai ang chi hi chu a lungchhiatthlak! Mizo society tluka infra-structure nei tha khawvel ram dang zingah an awm ka ring lo. Kohhran chak tak leh huhang nei tak mai kan ngah a, NGO chak tak tak leh huhang nei tam tak kan nei bawk a. Inpumkhatna tha kan neih bawk avang hian Mizo tluka prohibition chungchanga hlawhtling taka hma la thei khawvel hmun dangah an awm a rinawm loh. Mahse, thawhhona tha leh political will bakah awmze neia prohibition kalpui erawh chu kan mamawh. Indona hmun a nih ngawt loh chuan tualthah chu khap bur a ni. Nupa karah chauh lo chuan mipat hmeichhiatna hman khap tlat a ni bawk. Nu leh pain fate thunun theihna zawng an nei teh meuh mai, mahse an nawm an maka an tih erawh chu a thiang chuang lo. Society thenkhatah chuan rukruk phalrai hun bik an siam thîn. Mizo zingah pawh zawhte ruk a thiang a, lawi âr rûk a thiang a ni. Kan khap dan leh kan khap loh dan hi ngaih pawimawh ngai lai tak chu a lo ni e. MLTP Act kan hman hnua Aizâwl khawpui dinhmun i han râl thlîr thuak thuak teh ang. Zân a lo ni a, khua a thim a; hmun lûn lai – Kulikâwn, Sikulpuikâwn, Khatla kâwn, Dâwrpui, Zârkawt, Chânmari, Bâwngkâwn leh a dangte chu a reh ruih mai a. Zu rui thâwm hriat tûr a awm lo va, zu rui insual buai hmuh tûr lah a awm ngai ta hek lo! Kawng pui dung kan fan kual leh chuan a hmei a pa thlamuang takin kan veivâk ngam ta a. Kawng râl tîah min hruai ang che, tih thu pawhin kan nunah awmzia a neih nêp phah a hlauhthâwnawm rum rum ta mai. Zu rui hlauhawm an hân duak a, zân lam chu ti buaitu awm lovin a reh tlawk tlawk a ni ta ber mai. Eng emaw châng chuan bike thâwm erawh chu a ring thei hle. Tûn hmaa khawpui râlmuang lo, khawpui râl tî ni thîn kha khawpui râlmuang a chang zo ta! Chhûn a ni emaw, zân a ni emaw, puipunnaah zu rui an pâwngpawrh ngam ta lo va, an huangtau ngam ta lo va, an uangthuang ngam nahek lo. Vântlângin thil kan tih chi hrang hrangah zu leh a kaihhnawih avânga buai thin, kan han fihlim ta duak mai hi a man pe dâwn ta ang ila, a va tam dâwn tak êm! I hlim ang u. I lâwm ang u. Mitthi lumen zân leh khawhar in riahnaah kan va fîm sâwt ta êm! Mitthi lu men zanah zu rui let pheng phung hmuh tûr an awm ngai ta lo va, zan rehah zu rui au thâwm hriat tûr a awm ta lo va; khawhar inah zu rui bengchheng inkhap buai a ngai ta lo. An thâwm mit delte hriat phak loh, bengvârte hriat phâk loh a ni ta tak meuh a ni. Kum tin nghâkhlel taka kan hmuah, kan hun pui lo inher chhuak thîn chu; zu ûm nên hmuah a rem ta lo. A tûl hek lo. Krismas leh Kum Thar kan hman dân kan thlîr chuan hâl puah hâl thâwm leh hâl mawi hâl thâwm hriat tûr a awm lo ta fo mai a (sawrkarin tha pui thawh meuha hal tur an tih ngawt loh chuan), a khawharthlâk lek lek ta mai. Thil tih pui nikhuaa ruai theh chîng hnam kan ni a. Tlai lam a lo ni a, fatu an rui nu phût thin a, a tlai tulh tulh a, ruai theh ho zîngah zu rui an tam tual tual a; kan phêk buai fo thîn. Tûnah erawh zawng fatu an fîm a, ruai theh ho an rui ngai ta lo va; thim hnuah pawh ruai theh a zuamawm ta hial a ni. Inthlan nikhuaah zu rui bûng bûng thîn kha kan rui buai nep ta. A â fâl leh a mâwl fâl tlêm tê tih loh chu NGO inthlan zânah pâwngpawrh leh sâhâwk an awm ta lo bawk. Tûn ang zêla hma kan sâwn chhoh zawngin thang leh thar lo la awm tûrte chuan harh fîma nun hman tûr ni ngeiin an rawn ngai nghet tlat ang a, zu in nachâng hre lo leh zu ruih zahthlâk tlata ngai tu leh fa kan nei pung zêl ang a, zu in mite tan erawh chuan nupui-pasal hmuh a harsa tulh tulh ang. Mizo mipui-vântlâng tân zu khap nge tha zu khap loh, tih zawhna hi beng sika kan ngaihtuah tlan a pawimawh. MLTP Act hi zu in mite leh zu zuarte tân maia hnawksak nge vântlâng tâna hnawksak? Eng dân pawh, vântlâng tân a that phawt chuan, chu dân chu dân tha a ni mai. Dân chungchângah chuan vântlâng tâna tha lo lai her rem leh, siam that leh; hnâwl ngam chu sawrkâr tha leh dik tehna a ni kumkhua ang. He bûk lung khai chung hian MLTP Act hi thlîr ila, chîk takin zir ila, huaisen takin thu tlûkna i siam ngam ang u. - -V.L. Zaikima