titi ZALEN : Assam Rifles Ram (A khawhar thlak deuh ruih a hriatna ka nei)

- C. Vanlal Ruaia, 9862569310
Hmanni chu Bazar Bungkawn atangin ka bazar haw lam Traffic a zam deuh avangin ka’n hawi kual vel a. Assam Rifles chhuah san ram chu a reh thep mai a. Tukverh kawngkhar te chu a in hawng rim rem a. Lung kulh ho kawt lai te chu hnahthel phiah fai loh in a awm pheng phung mai a. Hnuhma a thing in ka rilru chuan 'Pu Vanhmingliana (Taua) chu a lung a leng ngei ang' ka ti rilru a. Keini Laipui Chanchina Lungleng ve ringawt pawhin Laipui ding awm tawh lo nen a lunglen thlak ruai in ka hria a. Hmasang atanga lo cheng thin tlai ni tlak dawn Tawtawrawt ri hre pha ho tan phei chuan a lunglen thlak dan tur chu ka suang tuah a.
Heng Lung Kulh Ngawirenga ding khup mai hian Kei chu ka lung a ti leng hrim hrim a ni. Kan tlan phei zel a Laipui Dar a siam kha a lo awm ta lo bawk a. Napolean-a huna mi a ni, tiin LW Shakespear chuan a sawi a. INTACH Mizoram Chapter lam kan phone a. Prof J V Hluna'n Laipui bo pawh zawng hmu leh tu chuan “Tunah chuan he Laipui hi Khatla lamah dah rih a ni a, a hmun ngaiah dah leh tur a tih a ni" tiin min hrilh a. A chanchin chu a lo umzui leh diam tawh a. A lawmawm khawp mai.
Lung Kulh ho hi : Engvanga heng lungin ( Lungkulh) hian lung ti leng ngawt nge an nih a. Heng Lung kulh hian kan ram chanchin (History) thui tak a hril vang a ni. Kum 1890 September ni 9 khan Changsil kawngah Lal - Thanruma pasal tha ten Zarkawt-a June 14 1890 a Mizo Lalho leh Captain Browne-a Sauitan na thuthlung leh Sap ho chet dan duh loh a, Sap ho an beihna ah Captain Browne sakawr chung chuanga Changsil pan chu an kap a. Changsil Kulh an thleng thla hram a. A thisen a chhuah hnem em avangin a boral zui ta a, hemi tum hian porter pawh tam tak an thi a. He mi tanpui tura Cachar (Hringchar) lam atanga lo chho pawh kha an beih zui zel avangin Sap hotupa pakhat Leutenant Swinton-a pawh chu an kap hlum ve leh ta a.
Tin Aizawl Kulh Baja tlang phei vela British sipai Bahrik zawng zawng chu an phin darh leng bawk a. A hmun nghaktu zawng zawng chu nunna humhim nan ramhnuaiah a tlan darh vek a ni. Mizo pasaltha te chet dan hian British roreltute a barakhaih hle a. An rin phak baka Mizo pasalthate an chet takah chuan Mizo ho ten Silai an nei a. Zen/Kat an siam thiam bawk si a. Mau rap in atang chuan Mizo ho hmachhawn chi a ni lo tih hriain Lungkulh sak dan an ngaihtuah ta a.
Tuna Raj Bhavan kawmthlang Tennis Court thlang ruamah Khasi ho leh Punjabi mistiri ho quarry an hawn tir a. Captain Browne kahhlum a nih tak si ah chuan, Hotu dang McCabe-a Nagaland lama Naga te nena lo inbei tawh, tawnhriat ngah an rawn tir chhuak a. Captain Loch Engineer thiam tak mai pawh Kum 1891-ah Surma Valley Police Command turin a lo chhuak bawk a. Tichuan Lungkulh chu an sa tan ta a ni. Tin, Lammual pawh a lai tan nghal a, Changsil chauh Lawngleng thleng thei chu Tlawng luidung te pawh McCabe-a nen chuan Lung lian hal darh in, Sairang chu Lawngleng thleng thei turin an lo siam ta a ni.
Mc Cabe-a hian Mizo Lalho chu zawi muangin a bei ta a. Kuli tur leh chhiah an ngen ngawt chu Mizo Lal ten an ngai thei lo em em a. MC Cabe zin chhuak chu Lalburha leh a thurual pui Pawibawih a ten ni 20 – 28. March. 1892-ah Sesawng hmun ah hian an lo hual bet tlat mai a. Lunglei lam atangin va pui turin Leut. Boileau-a ho sipai 90 a zan a zanin an lo phei hial a ni. Mahse a hmun an thlen hmain an in chhan chhuak thei hram a ni.
Chunglai hun kum 1891 April thla hian Lunglei Fort Tregear a awm 2nd Gurkha Regiment chu Frontier police 150 in an han thlak a, an hotu pakhat Leut. Boileau-a chu Tui-ah a lo tla hlum bawk nen, an buai a zual hle mai. Hemi thla tho hian J. Shakespear chu Lunglei Post hmingthar 'Superintendent' tiin an rawn post a. Chittagong Frontier Police ho pawh chu “South Lushai Hills Military police Battalian" tiin an thlak nghal bawk a. An head quarter pawh Tlabung (Rangamati) atangin Lunglei-ah sawn a ni ta a ni.
Tichuan Aizawl lam pawh Kulh sak lam ah an tang nasa em em a. An sa chak bawk a, Champhai atangin Far chi te la thla in an ching a, Capt Loch hian in a sa nasa hle a. A in sak Dak Inpui lungrem platform nuam tak pucca building-a sak kha an nawr chhia a. Concrete-in an sak that tak te kha uiawm tak a ni. Tin, tuna Press Chanchinbu office hmunah hian Lung In, a chung lam mum tul mai kha a awm thin a, khang te kha Lung rem vek a chung mum put mai a ni a, a ui awm hle a ni.
Tin, Bawrhsap pisa (DC Office) kan ti kangral vek mai thei hi a mak em em a ni. A mak em em rual in, a zah thlak hluah hluah a ni. British hun lai atanga Treasury Strong room ni thin Police pariat velin zantin an veng a. State kan nih hnu phei khan chuan DC office hi kil thum-ah ven a ni thin chung pawn kan DC Office pucca building kang fai vek mai hi a mak em em a. He mi zana duty te hi an hriat dan a in ang thap ni maw? Nge ni Investigation-ah an zawt reng reng lo zawk le? Mipui hi chuan a kang tih chiah kan hria a. Engmah hriat zui awm lovin a pil bo dawn ta ni maw?.
Secretariat Eastern block Assembly opposite chiah hi British-in Min awp lai chuan Sap thlanmual a ni thin a. English ruang engemaw zat chu an phum ve ngei awm e. Kan Thian pa Lalawmpuia Lungen (S/o Larammawia Lungen) chuan Kan naupan lai chuan an chhung ten thlan an rawn tlawh ve thin a. Secretariat an sak hnu pawh khan an la rawn tlawh ta cheu a. Mahse Thlan hmuh tur a lo awm tawh si lova, 'beidawng takin an haw leh ta a ni' tiin min hrilh nghe nghe a ni. Engtin hian nge min ngaih ang le? Lawm tak chuan an haw leh lo mai thei a ni. Chhungte Thlan tlawh tum, lo tih chhiat sak vek chu engtin tak min sawi ang maw.
Solomon Cave thlang-ah hian Assam Rifle Camp atanga hnai ber sipai tam takin an tui tlan ber Tuichhunchhuah thuk tak leh nalh taka siam a awm a. Mahse, tunah chuan Building lian pui maiin a thut a. Tuichhunchhuah erawh khaichhuah theih tawk tawkin a awm. Building in a thut tak avangin a tui te hi la thiang-hlim tak maw. Hei pawh hi a mak hle a ni.
Kerala, Thiruvananthapuram-ah Poovar beach bulah Ophir lawng kai a awm a. Chu Lawng kai chu hmasangah King Solomon a lawng kai a ni. Vawiin ni thleng hian Kerala sawrkar chuan Development khawih a tih dang lam an phal lo a ni. A nih ang ngai ngai khan a awm reng mai a ni. Tin, Oriental Research Institude & Manuscript (ORIML), Kerala University Cumpus chhungah hian a awm a, Greek Script leh Latin word te, Hebrews te, Palm hnah leh Puithiam Dairy kilh khawm te a tam hle bawk. Palestinian leh Indian peninsula insumdawnna chanchin leh hmasang administration zir nan a pawimawh hle a ni. Kan thil hlui te, thil awm reng thei te hian History chanchin a sawi a. Awm reng thei, tawih thei lo pawh tih chhiat vek zel mai hi hnam mawl hna a ni a. Development chu hmun dang awl a la tam a. Chungah chuan kan siam mai dawn lawm ni. Mi lo luah tawh ram leh upa zawk tihchhiat a thil dang dah hi kan sim a tha khawp ang.
Assam Rifle ram chhuahsan hi Public Garden leh Museum lam thil atan zawi muangin ngaihtuahna nen hman tum ila. Engtin mah ti danglam lo ila. Kan Mizo Lal leh Pasalthate hmachhawn nana sak, LUNGKULH hi awm reng rawh se. Pawl emaw Kohhran emaw NGO emaw te pawn rim lo se. Thiam taka Roreltu ten hma an lak loh chuan kan in dang zo lovang tih hi thlir ran a ngai a ni. Inthik tur awm lova him taka vawn reng a pawimawh . ‘INTACH Mizoram Chapter ( Built Herritage) te pawh an awm e' tunah pawh Court lama zualko an awm ni awm a; mahse, heng hian beng a ti thlep tur a ni lo. Thlasik tlai ni tlak dawna Assam Rifles Tawtawrawt ham ri hre pha ho nu leh pa te chu an lung leng ve ngei ang.