DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
titi ZALEN : Natural disaster pumpelhnan
Oct 09, 2024

- C. Vanlal Ruaia 9862569310


Leilung Chet Dan: Chhiatna Leimin leh Tuilian avanga kan tawrh thin na, thihna thleng hial thin hi a pawi thin hle mai. Thihna a lo thlen tawh hian chuan engkim a ni zo tawh a, kan tlai tawh thin a ni si a. Hun lo la kal zel tur atan a invenna a nih theih nan, a thu phung han sawi puat teh ang, Scientist Nigel Carlder –a (The Ressless Earth: New report of Geology’) tih ziaktu sawi dan in, kan awmna leilung hi a nih dan tawite han sawi hmasa ila.


Leilung chet dan Pangea/ Continental drift theory te sawi rih lo ila) a chet dan tlem te han sawi ila. Indian Ocean Plate in Eurosian Plate hi Equator chhim lam atangin lo tawlh hret hret in Eurosian plate chu a nawr ta a, a phur kanga, a nawr chuar chu Himalaya thlang dung hi a lo ni ta a. Indian Ocean plate in Eurosian plate a phurh kan chu phaizawl (plain) sang tak mai ah a vawrh kang a. Chu chu Tibet ram hi a ni ta a. A nawr na point chuar sang tak mai chuan Himalayan range a siam bawk a. Indian ocean plate-in Eurosian plate a nawr pah a, a sir khawthlang lam pang atanga a hrut/nek chuar ramah chuan tlangram chhengche tak tak mai a lo chuar a, khawthlang lam atang a nek chuar a nih avangin Chhim leh Hmar zawngin tlang dung a inthlur phah ta sung a. A tlangdung inkarah lui a luang zel leh nghal a, Chungchu Chin Hills, Aracan Yoma, Lushai Hills, Naga Hills te leh China ram thlengin tlang dung tam tak a inthlur sung mai a. Mizoram ngei pawh Development siam nan a rem chang hle a, kan la tih ngei pawh ring bawk i la.


Khawthlang lam atanga nekna (pushing force to eastward) a nih avangin Tectonic plate in a nawr a, a phurh kan avangin heng tlang dung kan sawi hi dan na ran in tlak deng lam chu a kham deuh zel a ni. Chhuahchawng lam chu ram parh tha a ni deuh tlangpui. Mahse Tectonic plate in a rawn nawrna kawngah Leichhungril lungchang a rawn su a, a kalkawnga nawi ral zo mai thei lo ho chuan Leilung pawn surface tlengin a rawn nawr chhuak thin a, chu chuan tlang sang deuh deuh a siam ta thin a ni. Leilung Tui­finriat mawnga dum leh chhawlhnawl in thuah thip leichhung ril thuk taka sa chin (Hot bed) zuk thleng chin te chu pressure rit tak delhna avangin a lo muk em em a, Lungchang takah a lo chang thin a, Meidil leichhungril sa in a chiah khang leh ta te, Tectonic plate in a rawn nawr chhuah leh te chu Lungchang tak tak an ni a. Mahse Mizoramah chuan chutiang leichhungril sa (Hot bed) atanga lo kal chu Mizoramah hmuh tur a awm mang loh avangin Mizoram chu a leilung a naupang an ti thin a ni. S. Hlimen tlang Lungpher ah te erawh Tuikep lung kan hmu teuh mai a. Tuifinfriat mawnga in phum tawh te chu an ni ngei hmel a. A lung pawh a chang tha, a lokal na a thuk tih kan hre thei ang. Tin, Mizoram leilung upa tura rin chu Khawchhak Tuipui ah hian Sailungvar Marble a awm teuh mai a. Heng lung chang tak tak hi khawi lai atanga lo lang nge erawh chhui chian a ngai a ni.


Aizawl Ram Leilung : Kum 1966 ah ram a buai a. Indian sipai sawisak avangin nun hum him nan khawpuiah raltlan tam tak, an tlan lut a, Chuchuan khawpui a tithang nasa em em a. Khawpui chu plan miah lo in, a remchan dan dan in, In hmun te pawh an sem thin niin a lang. Heng chungchangah hian Assam Land Settlement and Regulation Rules 1956 in (residential area) inhmun Mihring chenna tur atan an sem zung zung a, Tualchher politician leh Officer lianin ram awl an han dil a, Surveyor in an hre ve ta a. Sawrkar bawkin Sawrkar ram Mi challang hnenah an pe a, Surveyor chu a hretu a ni a. Surveyor chuan Ram awl LSC ah siam in, a ram tak (land surface) awm lo thlengin an hralh a, Chung LSC lem Thlarau LSC lei ve si, a ram tak hmuh zawh loh a leng ta nuai mai a ni. Land Revenue Department hi SIAM THA TUR CHUAN MIDIK TAK NIH A NGAI A, MITHA HUAISEN TAN LO CHUAN MI HREM (punish) A THEIH LOH. Mizoram sawrkar kal ta te zawng zawngin an ram leilung enkawl dan a dik loh avangin Greater Aizawl Plan te pawh khan harsatna a tawk a, Kawngpui sial tur in Componsation sang tak tak a ngai a, Khawpui chhehvel hi Milian ram a ni fai vek mai a. Development project khawih turin ram him (ram-awl) a ngai a, Central lam atanga detailment project report (DPR) approve tur in Compensation kha hisap tel a theih loh reng reng a ni.


Ramngaw suat rem nghawng : Thingkung dinna tur awm lo lek in Inhmun an pe a. Plan a awm lo. Tualchher politician (politics ethics hre lo) sulhnu a ni. Thenkhat laiah te phei chuan tuihawk luan kawr tur a awm lova, tui kawngbo chuan Leimin a siam ta thin a ni. Khawpui thanglianah chuan ram rem leh rem lo sawi lovin, hmasang atanga Ngawpui vah ngai loh (Virgin Forest) te chu an han chen phul a. Thingkung lian tak tak leh upa tak tak, Chhura rual ten lei lung lama zung (root) an kaih in leilung a phuar khawmtu kal kawkalh nuk mai te chu kan kih rual khan an lo thi ve a, an lo tawih/mawih thawrawng zo a, Thal leh Nipui ah nisa-in direct-in leilung a rawn hem a. Ngawpui a phul chuan Phul di/thlawhna hlo/Japan hlo, a lo tla a. Heng hruizam hian Fur chhung chiah an daih a. Thal-ah chuan an ro zova. Thingzung ro chuan Leilung hnawnna a pe thei si lova, leilung chu a thawp zova. Thingzung mawih pawh sulrul leh rannungin an ei zova, a lo thawrawng a, Fur ruah a rawn sur teuh chuan leimin mai loh chu hmabak a nei lo. Khawvel lum (global warming) in khaw awmdan a ti danglam em em a, Khaw awmdan (climate) pangngaiah ruah a rawn sur zeuh zeuh a, a sur tam tial tial a, leilung thawp takah ruahtui a lutin, a in zo lova, thingzung man khawmtu a awm si lo a, an min ta thin a ni. Kumin Cyclone Remal May 28 zana thawkah pawh khan thal khawro laiin, a sur hnem ta lutuk a, A sur tlaivar zankhua zak mai a. A han sur dan kha lo en chik tan chuan Aizawl chu ngaihtuah awm tak a ni.  


Thingkung awm lohna veng leilung chu lian pui puiin a che mai dawn a ni. Thing hian thlasikah a hnah atangin tui an la a, Nipui (monsoon) ah chuan a zung atangin an inchawm thung a ni. Thlasika chhum boruak tam tak chu thinghnah vawt khan a lo hip a, 'Dai a tam' kan ti thin. Hnah-a tui chu a kungah a pe thla a. Rangva vawt pawn a hip a, Kawmah a far tluk tluk thin a ni. Lamkhuang buk lian deuh te hian tui gallon tam tak zan khat ah hian a hip thin a ni. A zung (root) ah pe thla in lei a ti hnawng thin a. Lei hnawng chu hnuai lam ah a lut thla zel a, kawrte ah tui hna ah a rawn in nek sawr a, tui hna a lo ni thin. Leilung kha a thawp thei lo a nih chu.


Tin tectonic plate sawina (push-na) kan tih kha a pawimawh em em mai a, Khawimaw lai ah Leikawmzai te, mual nak then khat ah te Lei thawp (loose soil) leh lei me tiau nen a in pawlh te a nawr khawm thin bawk a. Heng lei me leh lei thawp (loose soil) hi khawih chet emaw, hal fai emaw chuan, an che ngei ngei thin. Chutiang lei nghet lo chu Aizawl khawpuiin a luah chhung ah hian hmuh tur a awm nual a ni. Tunah phei chuan Mizoram ah hian hriat tham loh Lirnghing der der (tremling) a awm reng thei a. Kum 2020 June 21 Lalmanga nu lawm rawih ni, Awkin ni a lem ni tak khan, Mizoram ah tlai ah Lir a lo nghing a. Epicentre chu Mizoram Hmar lam Suangpuilawn tlang dung ni ta maiin ka hria. Mizoramin kan la hriat ngai miah loh, Mizoram chhungah Epicentre a lo awm ta a nih chu, He mi avang hian a tlangdung zawm pui Khawbung tlangdung chu a nghing ta sek a nih kha kan la hre vek ang chu maw.


Global warming : Khawvel lum hian season ti dang lam in, Thlipui, Ruah, Rial, Tek,Rial, Leimin, Khawkheng te hi a rawn thlen mai thei tawh a. Latin America ah chuan El-Nino,  Khawlum avanga ram kang ngawt mai te. Thlipui nasa lutukin Bawng rual tla lai mual hran daiha a thlawhbo te a awm ta thin a ni. Kumin May 28 zana Remal Cyclone lo thlen dan kha chu  May thlaah khan kan sawi tawh ang in ruah kha a la sur tam lo. Thal khua a sang in khua a lum em em bawk a. Ruah hmasa chu a ni mai a. Ruah hma tawng kha tianga a han sur zan-khua a, chawl lova a bei leh barh barh mai kha chu, ‘pawi a khawih mai awm mang e,’ tih tur chu a ni. Khatiang a, thal a sur nasa kha Mizoram khan kan la tawng zen zen lo a. A sur kha a chawl lo a ri tlar tlar reng mai a. Ngaihtuah ang ngeiin chhiatna hmun hrang hrang ah a lo thleng ta a. Vawiin ni thleng a ruang hlawm loh te an khawngaih thlak hle. Engtik ah mah rilru dam ni awm lo tur te an ni. Global worming hi Mihring te hian an ti dam thuai dawn lova, Equtorial belt ram lum thlipui Hondurus vela tleh (Bawngrual pawh la thei) ang kha kan hnaih ve thei a ni.


Chuvangin Fimkhur tak a kan nun a ngai a. Sawrkar pawh hian Rorelna khawl (administration) Post pawimawh Deputy Commissioner, Desaster Management, Chairman AMC-ah te hian chuan Dan hmang thiam (discreationary power) hria te chauh dah fimkhur sela, Global worming bik ah hian Mizoram pawh tlem lai deuh atang khan, Thingzaina ,Chainshaw in Mizoram a thleng a, Mipakhat chauh in Thing a zai theih a, Kihthluk tawp a zai nghal a ni mai. Thinglian leh sang deuh chu Kham thing thlengin suat rem an ni. Hei hian Mizoram khua a ti lum nasa em em a. Ruah sur dan pawh a ti dang lam a. Thosi a ti tam a, Khaw lo lum thut hian, Ran hri pawh a rawn len tir ta chiam chiam mai a nih hi. Thing lian deuh a piang mai kih thluk ani a. Sava then khat Thingsang lam a cheng thin Irliak te, Bemkawng te pawh an thlawh bo zawh vek tawh hi….

Latest News & Chhiar Hlawh