DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
titi ZALEN : Sumdawnna leh Corruption (Business and Corruption)
Oct 02, 2024

- Rev. Dr. Zâichhâwna Hlâwndo


Eirûkna (corruption) hian Zofâte nun chhungril a luah ta tlat emaw tih mai tûrin a tu a mah hi eirûkna laka fihlim kan awm lo tih mai tur a ni a. Chuvang chuan kan ram kan hnam a lo dam a, Pathian lung kan tihawilohna te kan in hmuhchhuah a, sima Lalpa hnêna kan kir theihna tûrin hmêlma pa setanan eirûna hmang a min lo bum dan zawng zawng hi a chin chhûak a kan pho lan a ngâi ta a ni.


Zofate min eichhetu eirûkna kan do tak tak tawh dâwn avângin sumdâwnna hmanga kan eirûk dan hrang hrang kan ziak dawn a, hei hi sumdâwngtute dona emaw mimal tuemaw sawichhiat tumna a ni lo tih chhiartu ten kan hre dawn nia. Sumdâwng zawng zawng ten Pathian lawm tlak a kan nitin eizawnna kan kalpúi theihna tur leh duhâmna milem biakna laka kan fihlim vek theihna tûrin setanan min bumna hrang hrang te kan ziak dawn a ni.


1. Maximum Retail Price (MRP) pel a eirûkna: -Maximum Retail Price (MRP) tih awmzia chu bungraw hralhtu emaw siamtuin an bung­raw siam an hralh dan tur chin bi tukna a ni. ‘Maximum’ tih chu a tâwpkhâwk, a sâng ber emaw a tam ber tihna a ni. ‘Retail’ tih awmzia chu bungraw siamtu in a bungraw siam hralh dan tur man bituk a siam kha a ni. ‘Price’ bungraw hralh­na man tihna a ni. A awmzia chu bungraw siamtute khan an bungraw zawrh tur kha a zuaruten tax emaw bungraw zuartute tha sen zawng zawngte paih vek a, hlawkna an la neih ngêi ngêi turin a man biktuk an siam hi a ni.


A tlângpuiin bungraw siam chhuahte kha a hlawm a zûartu (Wholesaler) ten an lei a, a zuar chhawng lehtute khan hlep tha tak neia an zawrh leh theihna turin an pe chhuak leh thin a ni. Kan ramah bungraw pe chhûaktu leh zuartu tam takin he dan pêl hian sumdâwnna kan kalpui mêk a, hei hi eirûkna lian tak a ni.


Kan rama sumdâwngten bungrua a MRP an bel kha mahni siamchawp lo bel te, chhiar theihloh tura nawtreh a, a man an duh zat ziak te, MRP pawt thla a bungraw zuar duhte bakah MRP ziak awm reng chunga a aia tova zûarte pawh kan awm. Hetianga sumdâwnna kalpûi hi dan kalh, lungin tan theihna khawp a nih mai bâkah duhâmna milem biakna hmanga eirukna dik tak a ni.He thil thalo titu hiamnkan sim a ngai a, mawhphurtuten chak taka hma lak a tul hle.


2. Nitin mamawh ei tur zuartute eirûk dan:- Pathian khawngaihna a zarah India ram hmun hrang hrangah kum engemaw zah kan lo khawsa ve tawh a. India ram state hrang hrang bakah India ram pâwn ah te pawh kan lo awm ve tawh a. Mizoram aia eitur tona hi a vâng khawp mai. India ram stateah chawhmeh tona ber kan ni hial ang. Hei hi a chhan bul ber chu a zuartute kan duhâm lutuk vang a ni kan ti thei ang.


Chawhmeh thar chhuaktute khan MRP an siam ve hran tawh lova, a lo zuar chhawngtute khan duh tawkin kan lo hlep ta thin a,hah taka ching a, thartute ai khan thu chunga lo zuartute khan a lêt a hlep zêl kan tum emaw tih mai tur a ni. Kei phei chu ka duhtui vang nge pawh ka hre lo, ka lungawi zan, a man nên pawh hei chu a in phû hle mai ti a chawhmeh lei tur hi ka hmu meuh lo. Vai rama kan chaw­hmeh leina aia a let a to deuh hlir a Mizoram a thil kan zawrh thin avangin kan tan hian thil man hi a to hma bik te pawh a ni ang.


England ramah kum 11 dawn kan awm ve a, kumin May thla chhûng khan ka zu zin a, Birming­ham chawhmeh zawrhna hmunpui ah ka va bazar a, chawhmeh kha kan awm lai ai khan a lo la to mang chuang lo. Pound a bowl, pound a bowl ( thleng khat pound khatin) an lo la ti lauh lauh a, thenkhatin two bowl one pound and fifty pence an ti lauh lauh bawk. Heng thleng khatah hian, thei leh thlai rah hrang hrang an dahte hi Kg khat leh a chanve chu a tling zan ang. Pound khat hi cheng 100 hu ang vel a ni.


3. Lirthei khalh a eizawngte eirûk dan: - Kan ramah hian lirthei khalh a eizawngtute hlawh tlem lutuk vang nge ni ang, lirthei khalha eizawngtute zingah hian mahni hlawh bak sum eirûk tur duh leh zawng te kan awm. Bus, Taxi leh mimal lirthei khalhtûte hian kan hlawh tura siam bak sum lakluh dan kan lo siam hi eirûkna a ni tih kan hriat a tul.


Lirthei hmanga eizawngtute hian lirthei khalhtu rinawm tak, an mahni hlawh a lungâwi, rin­awm taka pute sum pe thlap thlap tur hi an hmu meuhlo tih an sawi ka hre ve fo mai. Chutih rual erawh chuan lirthei khalhtute hi an nupui fanaute hrawk chawmna khawp hlawh kan pe em tih erawhchu ngaihtuah a ngâi. Taxi ka chuan ve a mak ka tih deuh chu a man pêk tur zat ka zawh hian a bituk (rate) an neilo emaw tih mai tur hian eng­zât nge awm i tih? tiin min zawt let te pawh an awm a. Chutiang zat chu min pe mai la awm iti em? ti te pawh an awm thin.


Sawrkârin chuan man tur zat mumal taka a siam kha la maise a dik ni mai tur. Bus conductor te pawh hian pawisa nawi hi kir an tum vak lo hlawm a, hei pawh hi eirûkna chikhat tho a ni. A chuan man bituk aia tam pawisa lak hrim hrim kha eirûkna vek a ni. Ringlo vai kan tih te leh Sâp kan tihte hian pawisa hman dik hi an ngaipawi­mawh a, a nawi te hi cheng khat pawh nise an kir ngei ngei thin. Motor parking fee te pawh a bituk dik taka khawn lova hlâwk tumte pawh kan awm bawk. 


Lirthei khalhtu, bawlh­hlawh leh leivung paihtûte zingah a paihna tur hmun a man châwia paih duhlo, sum eirûk nana motor kawngpui thlanga paih chingte pawh kan awm a, hengte pawh hi dan bawhchhiatna leh eirûkna vek a ni.


4. Bûkna diklo hmanga eirûkna: Zofate chu Kristian deuh vek kan ni a, Thufingte 11:1 ah chuan, ‘Bûkna dik lo hi LALPA mit hmuhin thil tenawm a ni a, Khîn dik chiah erawh chu a lâwm zâwng a ni’ tih kan hmu a. Sumdâwngtuten bûkna diklo hmanga thil kan zawrh leh hralh khan Lalpa mit hmuhin thil tenawm tak kan ti tihna a ni.


Chuti a nih chuan a hnen atangin malsawmna dawn chu sawiloh diklo taka kan eirûk kha kan sumdâwnna tichhetu, kan chhungkaw eichhetu a ni dawn tihna a ni. Bûk lung hmanga thil kan zawrh langsar ber sa zûartute pawh hian dik hmel deuh dik miah silova bûk dan te pawh an thiam viau an ti. Sa zawrhna hmuna a uai hnâp a lei, in lama bûk a tling leh silo te pawh a awm nasâ an ti.


Keimah ngêi pawhin kurtai ka lei, bûk tlinglo lutuk mak ka tih thu pawh a zuartute khûa ka hmelhriatte ka hrilh tawh. Mihring chu kan bum maithei, mahse eng­kim hmu tlang vektu Pathian chu bum theih a ni lo. Bûkna diklo hmangtute hi keimahni vek in bumtu kan ni tih hi hriat a tul khawp mai.


5. A thlawna pêk tur (Free gift) zawrh emaw thup hmanga eirûkna: Khawvel thang zêlah bung­rua emaw mihring ei leh in siamtute hian an thil siam leitute nen in tihlawm tawnna atan leh an thil siam leitu an tam zêl nan tiin an thil siam leitute tan thilpek tur (free gift) an telh thin. Sumdâwng tam tak ten hetiang thil thlawn pek (free gift) hi pe duh lova lo zuar te pawh an awm a, hei hi eirûkna dik tak a ni.


Luka 16:10 ah chuan ‘Tlêm te chunga rinawm chu tam tak chungah pawh a rinawm thîn; tlêm tê chunga rinawm lo chu tam tak chungah pawh a rinawm thîn lo, tih kan hmu. Eirûkna hi a tlêm leh tam lam nilovin eirûk hrim hrim hi Pathian thuawihlohna a ni tih hi kan hriat a tul. Chutiang bawkin tlemte chunga rinawm tlat hi Pathian thu awihna leh malsawmna tam tak dawn lêtna zawk a ni.


Heng kan sawi tak eirûkna lo awmna chhan hi sum ngainatna vang vek a ni tih Pathian thu in chiang takin a lo sawi lawk vek a ni. 1 Timothea 6:10 ‘Tangka sum ngainat hi sual tinrêng bul a ni si a; chu chu thenkhatten an awt a, rinna chu an kal bosan a, anmahni leh anmahni lungngaihna tam takin an inchhun tlang ta chuk a.’ tih kan hmuh ang hian tangka sum ngainatna hi huaisen takin bansan ngam ila kan chhungkua, kan ram leh kan hnam a dam ngei ang.

Latest News & Chhiar Hlawh