Tun tum chu zawhna chhang lovin vei zawng kan au chhuah pui ve leh thawr mai ange. Ka hriatthiam dan leh hriat chin hi a thuk kher lo mai thei a, mahse ka hnathawhna lamah tleirawl te hriselna lam hawi hmalakna kan lo buaipui ve na atangin tun tum topic hi ka han thlang ve rawih mai a ni. Tleirawl (Adolescent) kan tih hian World Health Organization (WHO) hrilhfiahna ah chuan kum 10-19 inkar te hi an ni a. Heng tleirawl rual te hi an taksa leh rilru insiam danglam nasat hun lai a ni a, mahse a tam zawk chu ngaihthah an ni tlat thung. Naupang stage paltlang tawh si, puitling la ang pha chiah si lo an nihna laiah hian enkawl dan dik an dawn a pawimawh khawp mai. Chutiang avang chuan Adolescent Health kan tih pawh hian Physical Health, Mental Health leh Reproductive and Sexual Health te hi anmahni hriselna kaihhnawih ah chuan ngaih pawimawh a ngai vek a ni. Tun tumah hian physical health lam hi ka han thailan duh ber chu ani. Thluak lam thanlenna tur atan hian an ei leh in hi a pawimawh em em mai a. An taksa a than nasat avangin an taksa mamawh nutrition pawh uluk a ngai zual a. Hmeichhe tleirawl thenkhat phei chu thau hlauh vangin chaw an ei tha ngam lova, calcium leh taksa mamawh dang tlakchham vangin an puitlin hnu thlenga ruhseh na nei an awm fo reng a ni. Nutrition lama mithiamte sawi dan chuan naupang leh tleirawl te thanlenna atan hian ni khata chaw mumal an ei hmasak ber hi a pawimawh ber ani an ti a. Hnam dang tih danah chuan Breakfast (zingchaw), Lunch (Chawchhun) leh Dinner (Zanriah) hi an ei dan tlangpui a ni a. Mahse keini hnamah chuan tunhma atanga vawiin thlenga kan chaw ei dan system chu tukthuan leh zanriah hi a la ni reng a. Chuti anih chuan zingchaw hi naupang leh tleirawl te tan chuan an taksa mamawh kim (wholesome nutrition) an lakluh hun pawimawh ber chu ani tihna a ni. Hnam changkang ho chuan breakfast hi an uluk thei hle reng a ni. Kan ramah hian kan hotuten tha zawk nia an hriat vangin naupang sikul tan hun an han sawn hma tawp mai a. He ruahmanna kan kalpui chhan hi keia lo ngaih ve danah chuan naupang te zirna lama hma an sawn theih beisei vanga ti ni ah ka ngai a. Nu leh pa lam tan nunphung thlak danglam ngai te hi a buaithlak deuh anih pawhin zawi muangin kan insiam rem chawp thei mai ang tih rinna te ka lo nei a. Mahse chiang zawka ka han hriat hnu hian naupang ngaih pawimawh vanga thutlukna a lo ni reng reng lo ni awm a ni a, a pawi mange ka ti ta a ni. Traffic tih ziaawm beisei vanga thlak danglam kan ni anih ngat phei chuan naupang te hriselna leh zirna ngaih pawimawh lohna lian takah ka ngai ta hial mai. Hmanni lawk khan RMSA buatsaih Headmaster Training ah Resource Person a min sawm ve avangin Adolescent Health chungchang hi ka han zirtir ve a. Chuta kan sawihona ah chuan heng kan zirtirtu pawimawh te hian an zirlai te tun hnaiah pumna avanga insawisel an tam thu min lo hrilh ta chat mai a. Ka hmelhriat zirtirtu thenkhat sawi ka lo hriat tawh ah pawh class lak laia Tiffin Rim an hriat thin thu te leh, an zirlai te riltam insum thei lo tiffin hawng ru an hriat loh der fo thu te ka lo hre tawh reng bawk a. Zing lama damlo ka lo en ve te ah pawh hian tun hnai hian tleirawl sikul kal lai pumna avanga inentir hi ka hmu ve ta fo bawk. Kan chaw ei dan system hi vawi leh khatah kan thlak danglam dawrh mai a, chumi in a nghawng tur chu medical lama ka lo thlir lawk ve na ah chuan tuna kan tawn tan mek hi ani reng a. Chutiang hlauhthawn vang chuan ka fate ngei pawh zing karah chaw an ei mumal theih ngei nan tan kan lak pui a, tiffin lam pawh an ei tam theih nan theih angin kan intuituah a, an ei chak zawng tur ngaihtuah hian kan buai kan buai ve a ni. Mahse he kan ramah hian chhungkua harsa tak tak, tiffin pai tur mumal pawh nei zo lo hi an tam em em mai si a. Kan zirtirtu training na ah pawh hian tiffin in ruksak te pawh an awm fo thu an sawi ta reng a. Rukruk thlengin a hring chu ani ta ber mai anih hi mawle! Zing karah naupangin chaw ei chak lo chung chungin an ei luih a ngai a, an ei tam peih bawk silova, tiffin an han pai ve lahin chaw ngai ngawt an lo pai peih leh tawh thin silova, fastfood (chow, fried rice, momo, chop etc) an ei tam phah a. Nutrition lam thlirna atang chuan a tha lo thei ang berin ei tur kan inpe ani ta ber awm e. Eng angin nge a reiah effect a neih dawn a hriat loh a, mahse tleirawl sikul kal rual pumna an awm ta fo hi chu ngaih a ti tha mawlh lo a ni. A thu hrimin sikul an tan hma a, an bang hma leh a, extra-curricular (music class, sports etc) atan hun an ngah ti ang zawng te in kan inthiam chawp deuh ani awm a. Chutiang ti thei chhungkua chu engzat fakau nge kan nih tih te pawh hi ngaihtuah tel chu a tha khawp mai. Nu emaw/leh pa hnathawk a chhuak kan tam viau a, kan fate sikul bang an lo haw in lo chiau au turin kan awm hman lova, engtinnge hun an hman tih te pawh kan hriat pui tlem khawpin a rinawm. A nei deuh fate chuan music class te chu an kal thei teh meuh anga. Nei zo ve lo fate chuan enge an tih tak ang? Heng te pawh hi ngaihtuah tham a tlingin ka hria. Engpawhnise, naupang hi experiment na atana hman chi ah ka ngai lova (ka sawi dan a uchuak mah mah em ka hre lo). Thutlukna emaw ruahmanna danglam lian tham kan siam dawn anih chuan a nghawng theih thil te hi zirchian hmasak nise. Mi ramah pawh an tih dan vek alawm tih ngawt lo deuh hian kan hnam nunphung nen a inmil thei em tih te hi zirchiang hmasa zel thei ila (kan inti changkang ta sa sa) ka han ti ve a ni. Kan fate hriselna hi a pawimawh hle a, an puitlin hnua chhawr tlak mi puitling a chhuah tur chuan Wholesome Health (Hriselna Famkim) an mamawh ani tih te hi hre thar leh bawk ila. Kan ruahmanna a tha tawk lo anih pawhin siam danglam ngam khawpin huaisen bawk ila te ka han ti ta duah ani. Ka ngaihdan min tawmpui lo in awm anih pawhin ka hrethiam a, a dik ber e pawh ka ti lova, in pawm dan leh hriatthiam dan te ka email address - chawnglunga@yahoo.com ah min lo thawn theih chuan ka lawm ngawt ang.