Zawhna: Ka pu, mipa kum 37 mi ka ni a, nupui neiin fa pawh pathum lai kan nei tawh. Tun hnai khan ka tum loh deuhin hmeichhe dang ka chetsualpui pek a, chuta tang chuan ka sazu hmawr hi nuam lo vung vung ang hian a awm ta reng mai a. Ka chetsualpui hi nula pangngai tak a ni a, a ruka ka zawhin insawiselna engmah a nei ve bawk si lo va, internet vel atangin a inenkawl dan ka en a, damdawite ka lo ei ve tawp a; mahse, a ziaawm thei chuang reng reng lo mai. STD ang chi hi ka vei palh a nih takin tih thuah kan nu pawh ka mutpui ngam lo va, min ringhlel titih tawh lehnghal a. Doctor han pan em chu ka ngam bawk si lo va, khawtlang leh kohhran ah te mawhphurhna ka lo nei ve khanglang sia, miin min rinhlelh ka hlau nen, engtia han tih chi nge ni ang, ka mang a ang khawp mai. Min puih theih chuan ka lawm hle ang.Zawhna: Ka pu, mipa kum 37 mi ka ni a, nupui neiin fa pawh pathum lai kan nei tawh. Tun hnai khan ka tum loh deuhin hmeichhe dang ka chetsualpui pek a, chuta tang chuan ka sazu hmawr hi nuam lo vung vung ang hian a awm ta reng mai a. Ka chetsualpui hi nula pangngai tak a ni a, a ruka ka zawhin insawiselna engmah a nei ve bawk si lo va, internet vel atangin a inenkawl dan ka en a, damdawite ka lo ei ve tawp a; mahse, a ziaawm thei chuang reng reng lo mai. STD ang chi hi ka vei palh a nih takin tih thuah kan nu pawh ka mutpui ngam lo va, min ringhlel titih tawh lehnghal a. Doctor han pan em chu ka ngam bawk si lo va, khawtlang leh kohhran ah te mawhphurhna ka lo nei ve khanglang sia, miin min rinhlelh ka hlau nen, engtia han tih chi nge ni ang, ka mang a ang khawp mai. Min puih theih chuan ka lawm hle ang. Chhanna: I harsatna ang hi mi dang tan zir tur pawimawh tak a awm avangin ka chhan hma chein ka han peng hmasa lawk ang e. STD (Sexually Transmitted Disease) hi tunah chuan a hming hi thlak a ni tawh a, STI (Sexually Transmitted Infections) tiin kan sawi tawh a. A chhan ber chu Disease a nih chuan natna insawiselna lang chhuak tihna a ni ber a; mahse, sex hman atanga inkaichhawn, lang chhuak lem si lo; mahse, a veituin a hrik an pai rengte a awm tak avang ani. STI kan tih hian natna chi hrang a tam khawp mai a, chung zingah chuan HIV hi a tel a, Hepatitis B leh C te pawh hi sex hman atangin a inkai theih bawk avangin STI zingah kan chhiar tel hial tawh a ni. Sex hman atanga kai theih natna thenkhat hi kan sawi tak angin rei tak lang chhuak si lovin a hrik hi pai theih a ni a, lang chhuak lo mah se mi dang an kai chhawng leh thei tho a ni. HIV leh Hepatitis B/C te ngat phei chu a kai tam ber hian insawiselna an nei reng reng lo; hriat chhuah theih dan pawh thisen test atang chauhin a ni. Mi tam tak hian kan hriat dan a dik lova, hetiang hrik pai tur nia rin bik te hi kan nei a, damdawi khawih thin, nungchang inthlahdah, leplerh deuh te vei tur bikah hian kan ring bik a, a bik takin tleirawl leh thalai inngaizawng zingah phei chuan an bialnu bialpa te hi heng hrik tha lo kai tur hian an ring ngai mang reng reng lo. Chuvang tak chuan sex an hman pawhin invenna hman lam hi an rilruah a lang lo va, rin loh tak taka HIV, Hepatitis kai hi an awm nawlh nawlh reng ani. Hetiang tho hian puitling zingah pawh invenna hman nachang hre lo an awm fo mai. India ram state-ah HIV kai tamna ber kan ni te pawh hi a awm viau reng ani. Invenna (Condom) advertisement nasa taka kan ti chung pawh hian hma kan sawn hlei thei meuh lo chu ani ber e. Awle, i zawhna chhanna lamah lo lut ta ila. I hmeichhe chetsualpui hi invenna inhmang lo chu a nih hmel ngei mai a, ka tihthaihna che angah ngai lo la, i dinhmun hi a derthawng ang reng viau mai. STI eng ber emaw chu i vei a nih hmel viau mai. STI zinga common ang reng tak Syphilis natna i vei leh vei loh hriat a ngai dawn a, chumi tur chuan Laboratory eng berah VDRL Test lo tihtir phawt la, a positive chuan a enkawl nan Penicillin Injection te i lak a ngai dawn ani. Insawiselna dang i neih leh neih loh i sawi lo va, sazu hmawr atangin bawlhhlawh chhuak a awm em, tilmu vung/na, thal thoh, zun zawnga sazu na, ek zawh hnua e kham lo anga inhriatna tih angte i nei em i sawi hran lo va. VDRL test a negative chuan eng antibiotic emaw ber chu i ei a ngai dawn a, ralkhat atanga han inchawh chu a fuh lo viau. Doctor inentir ngei thei la chu a tha ber a ni; tichuan, damdawi dik an lo chawh thei ang che. I zun test leh Culture tih te pawh a tulin a rinawm. I tih ngei tur chu i chetsual atanga thla thum hnuah HIV test hi ti ngei ngei la, i lo fihlim anih chuan a lawmawm ah ngai ila, fihlim lo palh a nih chuan i nupui a him theih nan i hrilh chian a, a inenkawlna damdawite pawh i ei a ngai ang. Hei bakah hian Hepatitis B leh C pawh test ngei ngei a tha ang. A dawt lehah chuan STI natna thenkhat hi test a hmuh theih mai loh a nih vangin syndromic treatment hmanga enkawl hi standard-ah hman a ni bawk a, doctor-te rawn ngei a tha ang. Heng zawng zawng i tih hnuah engmah a awm hran loh chuan tuna i insawiselna sazu hmawr nuam lo (discomfort) ang hi nei an awm fo bawk. Test engmaha positive lo chung pawhin an insawisel fo mai; psychological a ni thei a, sex hman laia hmuh tham loh hliam awm vangte pawh a ni thei. |henkhat ka lo enkawl tawhte chu Psychiatrist-ah te ka refer a, an dam phah hlauh bawk. Chuvangin, ka thurawn ber che chu hreh lovin Doctor, a tirah chuan Skin Doctor lo rawn phawt la, an enkawl dam theih ngei che ka beisei a ni. Sex hman kawngah mahni nupui/pasalte laka rinawm a pawimawhzia hre thar la, chutih rualin mihring kan nih vangin laklawh thut thei kan ni tih inhriain invenna kawl reng hi a pawimawh em em bawk a ni tih i lo hre dawn nia.