Thil thenkhat kawl reng chî hi a awm ve a— neih reng tùr ang chî hi. Nupui te hi kawla neih reng chî an ni—thlâk sek chî miah loh!

Ha nawhna, a Sap tawng taka “toothbrush” an tih hi pathum ka nei. Duh leh mut dáwnah a hring ka hmang ang a, duh leh chhuah dáwnah a päwl. Ka duha leh chaw ei khamah a sen pawh ka la hmang thei tihna a nih chu. Duh leh ka hman thlâk kual vêl thei tho bawk. Ka thu thu a ni.

“A tih chî loh!”

Ka fanu, kum 13 mi hi a lian vei uai roh a. Ka hriat loh hian ka t-shirt leh sweat shirt tih angreng hi lo hâk leh nulh a chíng roh a! Chutia a ti thìn chu, huata lâk chi-ah ka ruat lo a; hauh a hnêkin, “E khai, i lo lian ve ta hle mai. I pian hlima i têt têt nèn!” te hi ka ti fiam mai mai thìn. Thinrim chu sawi loh, ka kawr min hâk tâwm thei khawpa a lo thang lian ve ta hian min ti làwm zâwk fo.

Kan nu lah hian, a ro har chi towel a hmang roh a. Ka chhuah hlàna a lo inbual cháng te hian, a “engkim” hrûk nán ka towel hi a lo “risk” ve hmiah zêl! Ka hriat chhuah thin dàn maw? Eng vàng mahin in ka chhuahsan dáwna ni sa ut hnuaia ka pho, ka towel khân lo huh dup rîkngawtna chhan tùr nei hek lo! Kan indâwp chhuak leh nge nge thìn. Mahse, ka thinrim ngai lo! Ka kekawrte pawh lo ha se la, ka thinrim chuang lo ang! A hâk zawha a sûk leh hnuah pawh ka ha leh duh ang chu—hialin a! Ka fel ve tlat! (Zawngte hmai hup lem!) 

Chutianga ka hmangaihten ka thawmhnaw leh ka towel te min hâk tâwmpui cháng chuan ka haw ngai lo a; a ni, ka thinrim ngai hek lo. Mahse, he “ha nawhna” kher kher hi chu …

Tú ma min tâwmpui ka duh loh leh, tú ma tä ka tâwm duh loh thil a ni tlat—ha nawhna kher kher hi chu! Ka hmangaih ber, ka nupui fanaute nèna inhman tâwm pawh ka duh hlek lo; a duh hian ka duh thai lo a ni ber e! Ka ta bil a nia. An ha nawh nána an lo hman ve ’ngawt kha—ka phal leh phal loh lam thil pawh a ni lo—a tih chî loh a ni tawp mai ’ni. “A tih chî loh!” tih aia fiaha sawina tùr tawngkam dang awm se aw… 

Uanpui chî chuang miah loh!

Chuti khawpa ka ta bil, keima pual liau liau, tú ma tâwmpui ka duh loh ka ha nawhna, chuti khawpa ka “dah hran” chu chhuana uanpui viau àwm. Mahse, han chhuan viaua han uanpui viau kha thil tih chî a ni leh miah si loh a! Khawvêl mihring tlûklehdingâwm eng emaw zât aia tam awm zíngah hian tu nge mahni ha nawhna hman lai chhuang taka kenga lek vú vúa thla te lâkpuia social media lama status leh story-a hmang chuai chuai awm ngai le!? I hmu tawh em? An lo awm a nih paw’n kei chuan ka ti ve lo ang. Ka ti ve ngai hauh lo ang!

A rëng thuah, Instagram leh Fb vêlah te hian, ha nâwt lai thla lâkpui hi ka hmu khát khawp mai! Ha nawhna leh a hlo faknaah pawh hian ha bàl zet an nâwt fai lai kher kher hi chu a tih lan chî viau loh ang. A hmuhnawm loh ang. Thlírtu an híp lo ang. An lei phah chuang lo ang—a tawp tlat!

Thil neihah pawh hian intih theihpui chî leh han uanpui ve deuh chî te hi chu a awm ve a … Hetiang thil kher kher hi chu a intih theihpui chî loh ber àwm e a! A thu hrimah, han uanpui viau dáwn pawh ni ila, mi zawng zawng neih ve thil kha a ni tlat a. Nei lo hi an váng ngawtin a nia ka rin ni—ha nawhna kher kher hi chu!

Ka tán a rinawm tlat!

Heti khawpa kan hman rim leh tawp leh bâl fawm kim ha nawhna hi zu chhe har phian a! Hna a thawh rim tehrëng nèn hian chutin a chhe ve mai mai thei miah lo maw le! Ka ha nawhna bîkte phei hi chu hlawh pêk ka châk hial thìn—an thawhrimzia te leh ka tána an rinawmzia ka ngaihtuah cháng hian! Mite zínga min lan màwitírtu, mi bawlhhlawh min ti faitu leh mite nuih tet tet nih hlawh tùr min ti zalèn hlauhtu an nia!

Ngaihtuah ve mah teh—i tána i ha nawhna rinawmzia kha. Chutah, a phun khum ngai miah lo ang che’nga, a tih tauhsan ngai lo ang che. A depress-san ve ngai lo ang che’ng a, a kalsan ngai hek lo ang che! Kawppui emaw, ngaihzáwng emaw, thian thate paw’n min then mah se, ani erawh hi chuan min then ve ngai lo ang! I tán leh ka tán, he hmawlhte tiat lek ha nawhna hi a rinawm reng tlat a ni.

Tu nge maw ha nawhna hna thawh ang hi thawk peih … chu sawi loh, thawk duh awm ang aw … ? Khuavêl leichìnah hian awm thei hian ka ring lo! An hnathawh hlawh pêk an la phût lo lehnghâl a nia!

Neih reng chî loh!

Thil thenkhat kawl reng chî hi a awm ve a—neih reng tùr ang chî hi. Nupui te hi kawla neih reng chî an ni—thlâk sek chî miah loh! Nupui thlâk zin te hi intih theih viauna chî a ni ngai lo. A mualphothlâk zâwk. Chutiang chiah chuan, neih reng chî loh, thlâk sek ngai a awm ve bawk a. Chûng zínga kan sawi hmaih fo chu—ha nawhna!

Ka tán leh i tán rinawmin hna tha min thawhsaktu ni mah se la, he ha nawhna kher kher hi chu a neih reng chî miah loh! Thlâk ngai thil a ni tlat.

Kan sawi tâk nupui te anga dam chhúng atána a ngai reng vawna kawl reng chî thil a ni ve lo a; a kuma kum kawl chî pawh a ni pha lo! A peih tawh loh lantír nána a ner fé thlenga hman chî pawh a ni chuang lo. Kum a thar avànga thlâk tùr tihna pawh a ni kher lo a, piancham a lo thlen avànga a thar neih tùr tih thu pawh a awm chuang lo. Hmaaa … nnna mi kha vawiin thlenga la hman reng kha a tih chî tlat loh aläwm!

Mi thiam (The American Dental Association)-te chuan, ha nawhna hi thla thum atanga thla li chhúng bâk a ngai hman loh tùr an ti. Ha daktawrte chuan dam loh zawh apiangin thlâk tùr an ti leh zêl. Hri tha lo (bacteria) laka invèn nán leh ha hrisèl nán, ha nawhna hi thlâk sek tùr a nih chu.

Ha nawhna anga thlâk ngai…

Tûkin chu, dárthlalanga inen pahin ha ka nâwt leh a. Ka ngaihtuahna ka kàwm pah a—khîngte khi. Tin, ka ha nawhna pathum zínga ka hman mék, a rawng hring hi, a hahin a rim rei ve ta viau tih te ka ngaihtuah chhuak a. Thlâk a hun ve ta tih te ka hre chhuak.

Dàwra ka ha nawhna hman lai thlâkna tùr ha nawhna thar ka lei zo, a dahna tùra ka dah pah chuan, “Kei pawh hi!” tih ka inngaihtuah chhuak ta a nih chu!

Thil sual ka ti a nih phei chuan, thlâk ka ngai hle tawh tihna a ni a. Ha nawhna angin thil tha tiin, mi dangte tána malsàwmna va ni thér thûr lo mah ila, mi dang­te harsatna siamtu ka ni lo a nih paw’n, “a ngai renga ka awm” hi a dik bîk miah lo mai. Ha nawhna lek pawh kan thlâk sek chuan, a neitu rilru pawh hi—a kawi lai leh a ner laite hi thlâk a va hun dáwn nasa tawh êm!

Tù ma’n chaw thing kan ring reng peih lo. Tlangválte paw’n, “a ngai reng” rìm/biak an peih fo lo. Kan kohhran hruaitu leh thu hriltu, kan evangelist te thleng pawh hian a ni ang chu, chaw thing min fah reng tawh bîk suh se! Chaw chhuan thar, la lum … mai pawh ni lo, la sa vut vut kan ei châk ve tawh e!

Kan ram hruaitu ni mékte pawh hian (i ti zêl teh ang), hmäna mite min lo hruai thìn tawh dàn ang bawk khán min hruai “leh” tawh suh se. Inthlâk a ngai ve tawh a, a hun ve tawh. Chû inthlâk—thil danglam (change) chu kan hmu ve châk tawh a. “Anni pawh, a ngai tè bawkin maw …” tih tih ringawt mai hi zawng, kan ning ve tawh asin!

Rilru nghet cherh  chawh put hun chu a awm teh meuh mai. Mahse, kan rilru put hmang thenkhatah hian, tih fai ngai leh thlâk danglam ngai lai chu kan nei vekin ka ring. Thil tha kan sawina kan ká te ngei ngei pawh hi, a ngai renga a awm chuan a lo bawlhhlawhin a lo rim chhe leh mai thìn a; tih fai a ngai leh thìn. Mahni mai chuan kan inti fai zo lo fo a; min tih faisak inpeih reng, Krista hnênah i inti fai thar leh ang u. 
Kan zavai mai hian, hawh teh tak u, kan ha nawhna kan thlâk sek ang hian, kan rilru put hmang tha lo lai te, kan thil chìn dàn ngai reng leh lutuk te hi i thlâk ve tawh ang u khai. Ha nawhna pawh a thar a, kum pawh a thar aläwm ’le, rilru pawh thar tel ve mawlh rawh se.

Chhiartute, kum thar chibai vek u le.