Kum 19 kalta, kum 2006 daih tawh khán, ka thian pakhatin short message (SMS)-in Sap tawnga ziah thawnthu tawi min rawn thawn a; lung a kuai tak zet mai. A hnuah internet lamah “Myanmar Love Story” tih angreng deuhin ka hmu leh a (ka chiang ta chiah lo!)—thawnthu tawi të a ni. Kha SMS kha ka rilruin ka vawng tha reng a. Kum 2008 khán Mizote tána ngaihnawm thei tùra siam remin ka phuah belh ta a. Chu chu he thawnthu tobul chu a ni e.

Primary

Ka la hre chiang êm êm—a kum riat tlin zàn a ni a. Ka ú nèn phür êm êmin an inah kan lût a; min hmuh vêleh ka lam hawiin a rawn tlän a, min nuih sen sen a. A present báwm chu ka pe a, làwm thu min hrilh pahin ka biangah min fâwp a; kei paw’n a biangah ka fâwp ve a.

Khami zàn khán mi dang chu an buai buaiin an buai a; keini pahnih chu in chungah kan chho daih a. Kan infiam a, ring tak takin kan khëk vak vak a; kan hlim dùn hle a ni.

Naupan têt atanga inkàwm chho kan ni a, kan inngainain kan inngai êm êm thìn. Inthenawm hnai taka awm kan ni a. Hming pangngai pawhin kan inko ngai lo—“Po” tiin kan inko ve ve thìn. Thian dangte nèna kan han infiam chánga a tel ve loh te hian khawhar rûkna ka nei tlat thìn a; tui takin mi dang ka infiampui thei ngai lo.

Kan kum a inrual chiah a. Sikulah pawh kan páwl a inang a; Sunday school-ah pawh department khatah kan awm dùn bawk. Thil engkim hi kan ti dùn vek thìn, ti ila a fiah ber àwm e. Sikul kal dawnin kan insáwm a, kan hàw rual a, tlaiah kan infiam a, zànah lehkha kan zir dùn leh bawk a; kan inhlat ngai lo.

Middle School

Kum a vei zêl a. Kum thara kan kum zah, nambar pakhata kan chhiar pun ang hian kan inkawm ngeihna leh kan inngaihna chu a zual zêl ni hian ka hria. Páwl sarih kan zir lai a ni a; tlai khat kan sikul báng kan häw dùn chu stationery dàwra kal a duh thu a sawi a. Kan hàw kawngah chutiang dàwr a awm loh avàngin bazar lamah kan va kal a.

Dàwr kan thlen dáwn chuan a lei duh ka zâwt a. Diary lei a duh thu min hrilh pahin, ‘Diary chhah deuh ka duh. A chhah ber chi ka duh,’ a ti a. A duh anga chhah chu kan hmu zo lo! Kan zawn ngial hnu paw’n kan hmu chuang lo! Kan hmuh zínga a chhah ber chu a lei ta tho a.

Hàw kawngah chuan a tawng sep sep reng a. A thu sawi pakhat pawh hriat hmaih ka nei ang tih ka hlauh êm avàngin ngun tak mai hian ka ngaithla kar a. Diary chhah tak a duhna chhan chu a sawi ta a: ‘Kan nun ziah nan ka duh a... Kum tina thlâk thlâk ngai lo tùr awm se aw...’ a ti vawng vawng a.

Chutih lai chuan kan véng kan lo thleng ta rêng mai. In kan thlen dáwn têpah chuan a ding thut a, ‘Po …  thil pakhat min tiam rawh aw,’ a ti a. Ka mitah tak min en kar a; ka en lêt ve a.

‘Eng nge tiam che ila min duh?’ ka ti a.

‘Po-a, engtikah mah min kalsan suh aw… Ngaihzáwng i nei a nih paw’n, nupui i nei a nih paw’n Po, engtikah mah i thinlung hian min kalsan suh se aw … ka hlau! Min kalsan dáwn lo tih min tiam thei em?’ a ti a.

‘Ka thinlung hian a kalsan lo ang che, Po-i. Engtikah mah ka kalsan lo ang che tih ka tiam a che,’ ka ti a. A nui sen sen a. Ka biangah min fâwp a; ka fâwp ve a. Kan inmang tha zui a.

Khami zàn khán ka mu lo! Kum 10 chuang liam tawh mah se khami zàna ka mut lohzia kha ka la hre chiang a ni mai lo, ka thil ngaihtuahte nèn lam ka la hre vek a ni.

Eng emaw ni hi ka vei tlat a; ka hre thiam si lo a. Ka rilruah Po-i lo chu tù mah an leng lo. Muthilh tuma ka mit ka chhìn vêleh a nui hmél chu chiang tak mai hian ka hmu zêl mai a. Tlaia thu ka tiam lai kha vawi tam tak ka ngaihtuah nawn tlut tlut a, ka rilru chhúngril chu a hlim êm êm a; mahse, hrehawm ka ti tlat si! 

Amah chu ka ngai ngawih ngawih a, hmuh leh thuai thuai chu ka châk a, chu aia duh leh thlâkhlelh leh châk dang eng mah ka nei lo; ka nei rëng rëng lo.

A tûk a lo ni a, sikul kan kal dùn leh a. A hma zàna ka muthilh theih loh thu chu hrilh ka tum a; mahse, eng mah ka sawi ngam lo!

Khami ní atang khan Po-i chu thian ang ringawta en chu harsa ka ti tih ka hre chhuak a; a rûkin ka ngaizáwng a ni tih pawh chiang takin ka hria. Mahse, ka ngaizáwng tih chu a hria ang tih ka hlau hle si a; tù mah ka hrilh ngam lo a. Mak ka ti a; a chhan ka hre si lo!

High School

Páwl kua kan zir kumin kár khat chuang a dam lo a. Ni khat chu ka sikul kal tùr chuan ka va tlawh hmasa a; khami ni kha Nilaini a ni.

A khumah chuan a lo mu bel a. A hmél a lo dáng lêp a; ka khawngaih êm êm a. Min hmuh vêleh a lo nui sen sen a, a bula thu tùrin min lo hui a.

A khumah chuan ka va thu a, ka kut chu min hùmsak a. Nui sen sen chung chuan, ‘Nizànah ka mu thei lo a, a mak lutuk, ka ngai lutuk che a maw … ka mitthlaah “kan nun” hi ka hmu reng a… I lo kal lo ang tih ka hlau lutuk,’ a ti a. Ka va’n läwm tak êm aw… Mahse, amah ka ngaih thu chu ka sawi chhuak ve ngam tlat si lo! A chhan ka hre si lo!

Ka kut chu a la käng a, a biang chu min chùltír a. A maimit chhíng diar diar a, a nui leh sen sen reuh thìn. Ka en reng a. A biangsum te leh a khabe phír thiau te, a hmui sen chék mai te, a hmui chunga khuavàng chhinchhiah chiang êm êm maite … amah zawng zawng chu ka tä ni se ka ti a. Thian anga inen ringawt chu tâwk ka ti tawh lo a, a aia thûk zâwk nun hmanpui chu ka duh a ni. Mahse, ani chuan min ngaih thu sawi mah se, ka en dàn ang hian min en ve lo tih ka hre si.

Chumi ni chuan sikul kal lo tùr leh a bula awm tùr chuan min ngèn tlat a. Ka hnial thei ngang lo a ni! Niléngin kan inkàwm a. Chawhnu lamah chuan a chauh lutuk ka hlau a. A tána mut a that ka rin thu ka hrilh a. Ani chuan a khuma mut a duh loh thu sawiin ka malchunga mut ka phal leh phal loh min zâwt a. Ka muttír a. Mit a chhìn pah chuan ka kut a la leh a, a biang min chùltír leh a, a hnu chuan a muhìl siai siai a.

Ka malchunga mu, ka thian tha ber; a rûka ka hmangaih ber ni bawk chu ka en reng a. A hmel thatna te, a màwina te leh a duhawmnate chu, pakhat të mah hmuh hmaih ka phal lo a, ka en tlawk tlawk mai a ni.

Ka duhzia leh ka hmangaihzia hi hria se ka duh a; ani paw’n min hmangaih thu min hrilh ve se ka ti. Ka tä ni se ka ti ngawih ngawih a; mahse, eng mah ka hrilh ngam si lo! Tù ma hnênah ka sawi chhuak ngam lo a; ka ngam lohna chhan ka ngaihtuah ka ngaihtuah a, ka hre bawk si lo!

Chumi ni chuan eng mah ka hrilh lo! A tûkah hrilh ka tum a; ka hrilh chuang lo a. Páwl kua kan nih chhúngin eng mah ka sawi chhuak ngam lo.

Páwl sàwm kan zir kumin zan khat chu Po-i chuan telephone-in min rawn bia a; phür taka a thu min rawn hrilh chuan ka rilru a ti na dáwn tih chu hria se la chuan, eng mah min hrilh miah lo ang maw le…! Mahse, eng mah ka hrilh miau loh avàngin min hrilh hrehna chhan tùr eng mah a nei bîk si lo a—Po-i chuan ngaihzáwng a nei a nih chu!

Hlim tak mai hian a ngaihzáwng chanchin chu a sawi siam siam a. Kei paw’n ka rilru chhúngril ni lo, ama làwmna tùr zâwkin ka lawmpui thu ka hrilh ve a ni.

Dik tak chuan Po-i’n ngaihzáwng min neihsan avàng chuan ka läwm lo hle! Mahse, ngaihzáwng a neih avànga lo läwm lo ve ’ngawt tùr ka nih lohzia ka inhre chiang si a! Khami zàna hrehawm ka tihzia kha!

Thil engkim hi danglam vek hian ka hria. A hma anga kan inkawm tam theih tâk loh avàng chuan hrehawm ka ti a; kan inhmuh chhuna kan inkawm ve cháng paw’n kan pahnih “kan chanchin” sawi loa “an pahnih inkár chanchin” hlïr a sawi ta thìn chuan ka rilru hi a ti na êm êm thìn. Mahse, ka rilru nat thu chu ka hrilh ngam si lo a; a hria ang tih ka hlau êm êm zawk si!

Tum khat chu khua a chhe êm êm mai a. Thlasik lai a ni bawk si; khua vawh namén loin a vâwt a ni. Zanriah kan kîl laiin PCO atangin Po-i chuan min rawn phone a. Duhthawh êm êm mai hian a rawn tap hawm hawm mai a. A bialpain a rilru a tih nat thu mi rawn hrilh a ni.

Park-ah amah chauha a thut thu leh amah hruai tùra min duh thu a rawn sawi ta mai a. Kut ka sil sawk sawk a, park lam pan chuan ka tlän phei nghâl dàwr dâwr a.

Ka va thlen chuan khua a thim thet thet tawh. Khua lah chu a vâwt tulh tulh emaw tih mai tùr a ni. Mi pahnih thut theihna thutthlengah chuan amah chauhin Po-i chu a lo thu a. A vawt ti lutuk chu a lo khùr der der reuh a.

Ka kawrlum hak lai chu phelhin ka hâktír sawk sawk a. Nghet tak mai hian ka kuah vawng vawng a ni. Min rawn en chho háw a.

A mit meng mawi taka mittui tling kiang chu hmuh hrehawm ka va ti tak êm! Duat takin ka hrûksak a; làwm thu min hrilh a. A kut vawt hit vin tük mai chu tih lum tumin ka hùmsak vawng vawng a ni.

Amah chu ka en reng a. Amah leh a duhawmna zawng zawng chu ka tä ni se ka ti a; thian ang ringawta inen chu ka duh tawh lo tih hi hria se ka ti a ni. Hrilh ka duh êm êm a; mahse, ka zak tlat a! Ka hmangaihzia hi hria se ka duh a—kumkhuaa hmangaih ka duhzia te nèn. Mahse, ka hrilh ngam lo a. A chhan ka hre si lo!

An in lam panin ka hruai hàw a. A la khùr der der reng mai. Zah pawh dáwn loin kawng tluanin ka kuah a nih chu! An kawngka bulah chuan a ding a. Min rawn en a, a nui leh sen sen reuh a.

An kawngkapui lût ta mai lo chuan ka dinna lam panin a rawn tlân lêt leh a. Ka biangah min rawn fâwp a; a biang a dawh ve nghâl a…

Graduation

Páwl sàwm kan zir kumin eng mah ka hrilh ngam lo; páwl sawm pakhat leh sawm pahnih kan zir kum paw’n ka la sawi chhuak ngam chuang lo! BA ka zawh hma ngeia hrilh ka tum ruh hle. Nimin thleng pawh khán vawiina hrilh ngei ka la tum ta reng a ni. Amah ka duhna leh ka hmangaihna chu a pangngai … a ni lo, a zual zêl niin ka hre lehnghâl!

Mahse, BA kan zir lai chuan Po-i chu a hrisël lo hle mai a; class a kal tam thei lo a. BA second year pawh final a ëkzam thei lo hial a ni. BA third year/final year ka zir kumah phei chuan, Po-i nèn chuan kan páwl a inrual thei ta lo!

Ni khat chu a dam kawr hian min rawn phone a. Intih harh nána lèn chhuahpuiah min rawn sáwm a ni. Ka hnial lo hle mai a. Chawhnu tlai ni nèm lamah an inah ka va sáwm a. Khawi lam nge kan pan dáwn tih pawh dáwn loin kan páwng chhuah ve tawl mai a ni.

Niléngin kan walk a, tlai khua a thim viau tawh hnuah in kan thleng a. An kawngkapui bulah chuan a ding leh a. Bye bye ka tum lai tak chuan ka bulah a rawn tlän lêt leh a. Ka beng bulah, ‘Ka nuna ka hun hman nawm ber tum,’ a rawn ti sap a. Ka biangah min fâwp a; ka fâwp ve a.

A biangsum lang chiang êm êm tùra nuih sen sen pahin, ‘Thanks … for everything. Po, you’re my best friend,’ a rawn ti leh sap a.

Hmel tha ka tihzia leh ka tä ni se ka tihzia chu hrilh ka duh tak zet tawh—a hun tawh paw’n ka hria. Ani anga thian anga inen ringawt chu ka duhkhawp loh thu te leh, ka hmangaihziate hi hrilh ka duh tak zet zet tawh a ni. Mahse, ka ngam tlat lo a … a chhan ka hre si lo!

Chumi zàn chuan ka inngaihtuah nasa hle. Naktûkah a rem emaw, rem lo emaw ka hrilh tawh hrim hrim ang, tiin zíng dár thum thleng ka insehruh a.

A tûk zíng ní a lo chhuak a. College kal tùrin ka insiam a. Po-i sáwm tùr chuan an inah ka lût a—Po-i a awm lo! An awmpui nu chauh a awm!

Taxi lo tlän hmasa ber chu ka phar ding a; hmanhmawh taka damdawi in lam pana tlän tùrin ka hrilh nghâl chùl a. Casualty-ah Po-i ka zawng a—a awm lo. Ward-ah ka zawng kual leh a—a awm chuang lo! ICU-ah an dah lût fel deuh chiah a lo ni!

Eng nge thil awmzia ka hre thiam lo! A nu chuan nizàna a hah thut thu leh nizan zan laia damdawi in an pan thu min hrilh a. A hnu deuhah amah Po-i pawh an hriattír loh natna khirh tak, thisen cancer a vei thu min hrilh zui a; tin, a chauh zual zêl thu min hrilh bawk.

Ka bíng mup a. Ka thâw a hah êm êm a. Ka hmangaih ber Po-i chunga thil thleng chu ka hre thiam thei lo a ni.

Ka thaw ipik lutuk a reh phah beiseiin damdawi in thlanga thingpui dàwr lamah ka tei thla a. Ka thingpui in lai te pawh chuan ka awm a nuam thei chuang lo.

Ka chho leh a. A hmaa a chhúngte thutnaah khán ka hmelhriat tù mah an lo thu tawh lo! A hnu lawkah ka hmelhriatte tap thäwm ka hre zui!

Naktûk a awm mawlh lo!

Kum 10 chuang naktûk lo thlen hun ka nghâk tawh a—ka nghâk chhuak lo chiang lutuk! Hmäna ka malchunga muhìl, a nui hmél ka hlimpui êm êm thin kha tünah hian a taksa chu vaivuta tawih ral tùrin kan zäwn mék a ni!

Hmel tha ka tihzia te, ka tä ni se ka duhzia te leh ka hmangaihziate chu nimin khán hrilh ka duh a; mahse ka zak tlat a. Nimin … a! nizàn ngei paw’n, “Naktûkah ka hrilh ang,” ka ti a. Nimin leh nizàn lama “naktûk” kha hei, a lo inher chhuak ta a; Po-i chu ka hrilh ngam tawh; mahse ngaithla tùr a awm tawh si lo!

Thlànmual atanga kan häw, an ina kan thlen vêleh a nu chuan pindan pakhatah min ko hrang a. Páwl sarih kan zir laia kan zawn vak, diary chhah tak kan hmuh chhun kan lei leh a aia chhah diary dang pakhat hi a rawn lek chhuak a.

‘Po-a, nizàn khán thei leh thei loin, chau tak chungin a rawn tawng chhuak a. Hêng a diary pahnihte hi kawl tùrin a duh che a. Lo ziah chhunzawm tùrin a ti bawk che…’ tiin a diary pahnih chu min pe a. Min chhuahsan zui a.

A diary chu ka keu a. A diary hmasa zâwk phêk hmasa berah chuan, diary kan lei tlaia ka thutiam kha a lo ziak a.

A diary thar zâwk chu ka’n keu leh a. A phêk hnung ber ka keu hmasa ber a. A thu ziah hnuaia a hming sign leh a ziah hun dár zâtte chu, he leia a kuthnu hnuhnung ber a nih ka ring!

Nizàn dár 7:35-a a diary-a a thu ziah—a thu ziah hnuhnung ber leh ka hnêna a thu sawi hnuhnung ber chu he thu hi a ni ta a nih chu:

“Ka duhzia leh ka hmangaihzia hi hrilh ka duh a; ani paw’n min hmangaih thu min hrilh ve se ka ti thìn… Thian ang ringawta inen ka duh tawh lo tih hi hrilh ka duh a; mahse ka zak tlat a; a chhan ka hre si lo. Ka tä ni se ka ti a, kumkhuaa ka tä ni se tih hi ka tawngtai hla a ni. Mahse, ka hrilh ngam si lo! Ka hmangaihzia hi tú ma hnênah ka sawi chhuak ngam lo a; ka zak tlat a—a chhan ka hre lo!

“Naktûkah ka huaisenna zawng zawng sáwm khâwmin ka hrilh tawh ngei ngei ang che. Po-a, naktûkah ka hmangaih che tih hi ka hrilh tawh ang che!”

“So tell that someone that you loved,
What’s you’re thinkin’ of —
If tomorrow never comes…”
—Garth Brooks