Dàn bawhchhe chunga zíng tawngtai inkhâwm kal te leh, dàn zàwm loa Pathiannia nalh deuha inkhâwm tùra kalte hi, Pathianin engtin tak min ngai ang maw, tih te hi ka ngaihtuah zui ve ta a ni.

Thian pakhat ka nei; thianpa fel zet mai chu. A hming chu Nunmawia a ni. A hming ang maiin a nun a mawi êm êm a ni; a hming Nunmawia a nih vàng pawh a ni kher lo ang. Ani chuan lirthei a nei—car leh bike te. Car chu a khalh chhuak tam lo hle. Khawpui chhúnga traffic a jam thin vàng a nih te pawh ka ring. Amaherawhchu, bike erawh chu a khalh chhuak nasa êm êm thung a ni.

Ka thianpa Nunmawia chuan a bike chu thinlung leh tih tak zetin a hmangaih emaw tih mai tùrin a duat a, a ulukin a dìm êm êm a ni. A bike chuan pawn-chhia lo pawh chhawm dang a nei ve. Chu a chhawm dang chu bike-a a chêt sual thulha a lu lam véng himtu tùr, “Helmet” a ni.

Ka thianpa leh a helmet

Ka thianpa Nunmawia chuan helmet a ngaina êm êm a. A ngainat êm êmna chhan chu, a man a tam vàng a ni lo a, mi dang khum thin aia a helmet a mawi bîk vàng emaw, khum a nawm viau vàng emaw pawh a ni hran lo. Bike emaw, scooter emaw a khalh laia khum ngei ngei tùr a nih vàng zâwk a ni. Chu chu traffic dàn a ni a, zawm a ngai a, a zàwm a, a khum mai a ni. Chutia helmet han ngaina êm êm tih tùr pawh chu a ni leh chuang si lo ang!

Bike a khalh tawh chuan ka thianpa chuan helmet chu a khum ziah thìn a ni. Tùn hma phei chuan helmet pahnih pathum laite a nei thìn. Mahse, “Satel helmet” an tih ang kha khum an phal tawh loh achinah, helmet pakhat chauh a nei tawh a ni. Khum loa bike khalh chu a thiam lo emaw ka ti hman hial—a lo ni hran chuang miah lo a ni.

Ka thianpa te biak in chu an in atangin a hla deuh a. Inkhâwm tùra a kal paw’n a khum tho thìn—a helmet chu. Biak in chhúngah chuan a khum lût zêl thìn, ka tihna a ni chuang lo a, páwna khaina tùr remchángah a khai mai thìn tih ka la sawi lo mai mai a ni.

Nalh loh hlau lo helmet neitupa a ni

Nunmawia, ka thianpa ka tih chuan bialnu pawh a nei ve. Khútah, kan véng thlang fé—“Véngthlang West”-a awm a ni. An induhin an inngai êm êm a ni; an inhmangaih ve hle a nih te pawh ka ring. Zàna hun äwl a neih cháng chuan a rîm vang vang thìn. “An véng hlat hlat nèn, ka léng peih lo,” pawh a ti ngai lo a ni. Bike-in a bialnu chu a rîm thìn a, helmet pawh a khum zêl thìn a ni. “Zàn a ni tho, véng mawngah lehnghâl. Min man tùr an awm dáwn chuang lo a, helmet khum pawh a ngaih kher loh hi!” pawh a ti ve ngai lo a, a khum zêl tho thìn a ni.

Ka thianpa sam hi a sei a ni. A sei han tihah chutia hmeichheho leh Pu Dárthuama te sam sei anga sei hniang, tàwn ngai hial ang hi a ni lo a, “Pasitawr leh kohhran upa tam ber sam chenin a sei,” ka tihna a nih chu. A lú a kawlh lo a nih mah zâwk chu. Hmäna Dàwrpuia lu mêt thiam tak takho dàwr siam, “Hem Hem Hair Cutting Salon” làr vàng lai pawh khán a lú hi a mêt kawlh ve ngai lo. “Nawr kawlh” kan intih hmuh hun lai te, “sum brush” kan uar lai te leh “sam spike” kan chìn lai zawng zawng pawh khán, ani chuan machine-in a lú a nawr kawlhtír ve ngai rêng rêng lo a, khawchhak hair gel hmangin a ti pir ve ngai hek lo; a sei reng thìn a ni. Tùna tlangvál senior a nih hnu thleng pawh hian, a sam hi la sei reng a ni.

Ka thianpa Nunmawia sam sei thu ka sawi chiamna chhan chu: hetia bike a khalha helmet a khum hian, a sam awm dàn, a sap tawng taka ‘hair posi' ’ an tih ang emaw ni hi a ti mawi lo ve thìn tih sawi ka tum vàng a ni. A helmet khum vànga a sam hawi dàn emaw, a sam lan dàn emawah a buai ve lo a; a sam phirsi aiin, helmet khum loa bike khalh a duh lo zâwk ka tihna a nih chu!

A awmzia chu, dàn zàwm loa lirthei khalh man theitu, traffic pulit te awm lohna hmunah pawh ka thianpa chuan dàn a zàwm tho tho thìn a nih chu. Chhùn khaw èn lai emaw zan reiah pawh, traffic pulit awm lohna hmunah pawh, a nula rìmna véng mawngah pawh, sáwta hla deuha an huan, a feh thinna kawngah pawh, helmet chu a khum tho tho zêl a ni.

Dàn zawm ngai pawimawhtu a ni

A dam lo emaw, a nuamsam lo emaw a nih loh chuan, zíng tawngtai inkhâwm hmaih duh ngai miah lo mi a ni. Chutiang inkhâwm tan hun, zíng dár 5:30 hma paw’n, Nunmawia chuan helmet a khum tawh thìn tihna a ni. Helmet khum hma ve tak chu a ni. “Zíng tawngtai inkhâwm kalna lehzêla khum te chu a! Khum lo se an man dáwn tihna em ni?” ti ta ila, an man dáwn tihna pawh a la ni rih lo—Traffic duty an la awm miau si lo a. Duty awm vànga dàn zàwm a ni lo a, zawm tùr a nih avànga dàn chu zàwm mai a ni a; duty awm loh vànga zawm loh tùr tihna pawh a ni tlat lo aläwm!

Dàn bawhchhe chunga zíng tawngtai inkhâwm kal te leh, dàn zàwm loa Pathiannia nalh deuha inkhâwm tùra kalte hi, Pathianin engtin tak min ngai ang maw, tih te hi ka ngaihtuah zui ve ta a ni.

Nunmawia’n hetia helmet khum a ngaih pawimawh êm êmna chhan hi, bike-a accident a hlau êm êm a, helmet khum loa bike khalh a ngam lo, tihna lam pawh a ni ber lo a ni. ‘Tawh sual tâwk kher lo pawh ni ila, mi dang fímkhur loh vàngin hliam a tawrh theih tho. A lan dàn emaw, mita min lo hmutute thlìr dàn atangin thiam angin lang ringawt mah ila, helmet kan khum miau loh chuan, dàn hmaah thiam kan chang thei chuang lo ang. Ka himna tùr a nih piah lamah, dàn zàwm tùra lirthei khalh phalna (license) pêk ka ni a, dàn zawm chu ka tih tùr a ni,’ ka thianpa chuan a ti tlat thìn a ni.

Dàn tê leh dàn lian?

"Helmet khum thu-ah na nâ nâ hi chuan, ka thianpa hi taima ka tiin ka ngai sáng ngawt mai,” ka ti thìn a; ka lo dik  ber hauh lo a ni. A helmet khum taihmâkna ringawt aiin, dàn zawm a duhna rilru kha ka ngaih sàn chhan tùr zâwk chu a lo ni tih ka inhre chhuak ta a ni. “Helmet khum leh khum loh mai mai … chutiang dàn tènau lutuk, a ho êm mai!” kan ti a nih chuan, “Dàn puitling chu eng nge ni bîk chuang ang le?” tih ka zâwt duh a ni. A awm rëng em? A awm a nih chuan sual lian leh langsàr titute hi nakinah, “ ‘A sa lai district’-a rawh tùr,” tihna em ni ang? Dàn chu dàn nih mai àwm tak! Chutia keini a zàwmtu tùrte hi, a të leh a lian, a puitling deuh tia lo thliar tùr kan ni dáwn em ni ang? “India Dànpui” ni lo, dàn të leh dàn puitling a awm lehzêl a nih chuan, chu chu a zàwmtu tùrte siam chawp a nih ka ring.

Sual liam tham lo, të deuha kan ngaih thil dik si lo hi, kan ramah hian kan vulh lian tam ta mah mah em aw … tih te ka ngaihtuah ve thìn a ni. Palzama palzùt theih leh mit siai theih chin sual hi mihring thliar tùr em ni ang, tihte hi ngaihtuaha chîk chet peih ngai ka ti ta êm êm bawk a ni.

Dik lo taka ai kal lâk te pawh kha (“hi” ti loa “kha” kan tih theih tâk dáwn hmèl hlauh hi â!), kum kha leh chen kan palzút a, kan vulh lian zêl a; kha thil dik lo kha  sorkar mi rawih, a tù ate chungah pawh ngampa takin a léng ngam ta zêl a. A ngampa mah mah ta hial a—mi tam takin, “a tùr ve rëngah” an ngai ta hial a nih kha! A hnuah phei chuan, “Vawi leh khata tih tàwp/siam that thut theih a ni lo ang,” tia kan au a ngai ta hial a nih kha!

Chutiang zêlin kan hna thawhna kawng hrang hrangah hian rinawm takin thawk theuh ila; dàn chunga léng tù mah kan awm lo a, bike neituin helmet a khum ziah ang hian, dàn hnuaiah hna thawk mai ila…kan buaina tam tak hi kan sukiang ngei ang. Kan hna thawhna dawhkàn atanga sum kan ziah bo thin te, thawh loh bill kan lâk te leh thil dik lo kan tih tam tak hi, traffic pulit hmaa helmet khum loa bike khalh angah inchan zêl ta ila…

Ni e, helmet khum leh khum loh atang ringawt pawh hian thil dik lo hi tehkhin ta zêl ila—min mantu tùr an awma an awm loh vàng pawh ni loin, dàn zawm loh hi hlau êm êm vek ta ila——kan ram nawm dàn tùrzia hi aw…tih te hi ka ngaihtuah neuh neuh thìn a ni.